1
Mãn kinh là gì?
Số lượng trứng trong buồng trứng giảm dần trong suốt cuộc đời của người phụ nữ. Từ tuổi 40 trở đi, tốc độ giảm trứng tăng nhanh và chất lượng trứng cũng giảm. Ngoài ra, trứng không còn chín đều đặn như trước nên tần số rụng trứng cũng giảm. Ngoài ra, trứng không còn chín đều đặn như trước nên tần số rụng trứng cũng giảm, đó là do lượng Hormone nữ tụt giảm đột ngột. Mãn kinh là sự kiện chỉ xảy ra 1 lần – đó là lần rụng trứng và hành kinh cuối cùng, nhưng nó thường kèm theo nhiều sự kiện khác, về thể chất, cảm xúc và tâm thần, trước và sau đó nhiều năm. Giai đoạn này được gọi chung là thời kỳ mãn kinh. Tuổi mãn kinh trung bình là 51.
Cơ thể vào thời kỳ mãn kinh
Oestrogen không chỉ điều hoà chu kỳ kinh mà còn bảo vệ và giúp duy trì hệ xương, khớp, cơ quan sinh sản, mạch máu và tim; ảnh hưởng đến tính tình chi phối sự phân bố mỡ trong cơ thể và chuyển hoá thức ăn. Vào thời kỳ mãn kinh oestrogen giảm và testosterone tăng lên. Tình trạng này gây nên tác động đói với cơ thể như sau:
Cơ quan sinh sản
Nội mạc tử cung mỏng đi, buồng trứng nhăn nheo teo dần (dù vẫn tiếp tục sản xuất androgen) và âm đạo bị khô do giảm tiết chất nhày.
Tim mạch
Oestrogen có tác dụng làm giãn mạch, do đó giảm lượng oestrogen trong máu có ảnh hưởng đến khả năng giãn mạch. Hậu quả là phụ nữ sau mãn kinh dễ bị bệnh tim mạch vành hơn.
Đáy chậu và các cơ quan vùng chậu
Các cơ đáy chậu mất đi sức mạnh và dẻo dai. Điều này làm cho bàng quang và tử cung dễ bị sa. Các cơ quan vùng chậu như trực tràng, bàng quang và niện đạo trở nên kém đàn hồi và giảm trương lực cơ. Khi niệu đạo kém đàn hòi, người phụ nữ dễ bị tiểu không kiểm soát.
Xương
Xương trở nên xốp và yếu dần, đó là diễn tiến của quá trình loãng xương. Nếu mật độ xương bị giảm trầm trọng thì xương rất dễ gãy.
Da
Các tuyến bã dần dần ngưng tiết chất bã và lượng chất tạo keo chứa protein trong da giảm. Nếp nhăn xuất hiện rõ dần, da bắt đầu nhão và khô giòn.
Lông, tóc
Tóc rụng và thưa dần (thưa đều chứ không phải thưa hói). Lông trên cơ thể và mặt mọc nhiều và gây nên chứng rậm lông. Đó là do oestrogen giảm mạnh nên testosterone trở nên chiếm ưu thế.
Thể hình
Do sự thay đổi về tương quan giữa oestrogen và testosterone, vòng eo sẽ đầy lên và ngực chảy xệ. Thân hình người phụ nữ trở nên giống đàn ông hơn.
Lượng Hormone
Trong thời kỳ mãn kinh, lượng oestrogen tuần hoàn giảm dần, còn lượng progesterone không thể theo dõi được bởi vì Hormone này được hoàng thể sản xuất chỉ trong trường hợp có rụng trứng; mà rụng trứng thì thất thường trong thời kỳ này.
Triệu chứng mãn kinh
Sự sụt giảm lượng oestrogen có thể gây ra nhiều triệu chứng khác nhau. Các triệu chứng này nhiều hay ít, nặng hay nhẹ là tuỳ mỗi người. Trong các triệu chứng sau đây thì chỉ có cơn bốc hoả là triệu chứng đặc trưng của phụ nữ mãn kinh:
- Nhức đầu
- Mất ngủ
- Đổ mồ hôi
- Chóng mặt
- Lo lắng
- Trầm uất
- Cáu gắt
- Mất tập trung
- Tiểu không kiểm soát
- Khô âm đạo
-Đau nhức xương
- Thay đổi ham muốn tình dục
So với động vật
Phụ nữ là giống cái duy nhất mất khả năng sinh sản khi còn sống; các loài vật khác vẫn sinh sản được cho đến lúc chết. Con đực của tất cả các loài động vật, kể cả con người, đều duy trì được khả năng sinh sản trong suốt cuộc đời. Việc người phụ nữ vẫn tiếp tục tồn tại sau khi mất khả năng sinh sản có nghĩa rằng, về khía cạnh tiến hoá, họ vẫn có ích cho giống loài kể cả khi không còn sinh con được nữa. Điềunày ngược với những định kiến cho rằng phụ nữ chỉ là cái máy đẻ, khi hết sinh con thì xem như vô dụng.
Mãn kinh trong các nền văn hoá
Mặc dù phụ nữ đều có những triệu chứng mãn kinh tương tự nhau, nhưng thái độ của họ đối với mãn kinh khác nhau tuỳ nền văn hoá nơi họ đang sống.
Ví dụ, ở xã hội phương Tây, nơi mà người ta sùng bái sự trẻ trung và sức hấp dẫn tình dục, thì hình ảnh người phụ nữ mãn kinh không được sáng sủa cho lắm. Đó là hình ảnh về một người thất thường, u uất, nhàn chán. Hình ảnh đó rất giống với cái nhìn của giới y khoa về người phụ nữ mang thai mà ta thường thấy trước những năm 1980.
Ngược lại, ở nhiều nền văn hoá khác, thời kỳ mãn kinh được chào đón như một điểm mốc mà người phụ nữ đã hoàn thành tốt đẹp sứ mạng của mình. Ở những nơi đó thường có nghi lễ chúc mừng những người mãn kinh hoặc giao vai trò mới cho họ sau mãn kinh.
Ở một số địa phương thuộc ấn độ và Ả Rập, phụ nữ được bỏ mạng che mặt sau khi mãn kinh; Còn ở những cộng đồng da đỏ Châu Mỹ, phụ nữ mãn kinh được gia nhập vào hội phụ nữ cao tuổi, nơi đó họ không phải làm việc mà giành thời gian để phát triển những triết lý và tư tưởng tốt đẹp cho bộ tộc. Ở nhiều nền văn hoá Phi Châu, phụ nữ mãn kinh ở nhà trông nom cháu ngoại cho con gái đi làm. Ở Bali, họ tham gia một số nghi lễ tôn giáo (đôi lúc cùng với những cô gái trẻ chưa chồng) và được phép nói chuyện. Ở những gia đình mẫu hệ, như ở Ấn Độ, Nam Mỹ, Ý, Trung Quốc và một số gia đình do thái, vị trí người phụnữ (và cả quyền lực của họ) thường được nâng lên sau mãn kinh.
Người phụ nữ “thông thái”
Dựa trên quan điểm tiến hoá,người phụ nữ đã mãn kinh giữ một vai trò rất quan trọng trong sự phát triển của cộng đồng, Người già là cả một kho tàng kinh nghiệm, kiến thức và kỹ năng (nữ giới chủ yếu làm việc trong lĩnh vực y tế, trồng trọt và nuôi con) giúp bộ tộc sinh tồn. Do đó, những cộng đồng có nhiều phụ nữ “thông thái” đã mãn kinh dễ phát triển thịnh vượng hơn những nơi thiếu vắng sự đóng góp của họ.
Khủng hoảng tuổi trung niên
Trong những năm mãn kinh, người phụ nữ bị suy sụp tinh thần do nhiều yếu tố. Những yếu tố này có liên quan trực tiếp đến sự mãn kinh, hoặc những yếu tố bên ngoài như cha mẹ bị bệnh hoặcmất, con cái ra riêng, chồng gặp khủng hoảng tuổi trung niên.
Ở hầu hết các gia đình có khoảng cách giữa các thế hệ là 20 – 30 năm thường có một giai đoạn mà nhiều vấn đề cùng xảy đến 1 lúc. Trong những hoàn cảnhnhư vậy, người phụ nữ thường cảm thấy kém thích nghi hơn những lần trước. Điều này có ảnh hưởng sâu sắc nếu người phụ nữ đó lãnh trách nhiệm chính trong việc xử lý các vấn đề gia đình và tình cảm như nhiều phụ nữ thường làm.
Tư vấn chuyên nghiệp có thể giúp những phụ nữ chấp nhận nhu cầu của mình và xử lý nó cũng như các vấn đề khác theo cách mang tính xây dựng.
Tư vấn có thể hữu ích cho những phụ nữ mãn kinh nếu họ đang ở trong những hoàn cảnh sau:
- Buồn lo về vấn đề mãn kinh hoặc lão hoá.
- Bị mất sức do những triệu chứng của mãn kinh.
- Cha mẹ ruột hoặc cha mẹ chồng mất hoặc bị bệnh nặng.
- Chồng đang gặp khủng hoảng tuổi trung niên
- Đã hoặc sắp ly dị.
- Chồng mới mất.
Liệu pháp Hormone thay thế
Ý tưởng dùng Hormone để điều trị các triệu chứng mãn kinh thay cho phẫu thuật đã có từ những năm cuối thế kỷ 19, nhưng mãi đến năm 1960, liệu pháp Hormone thay thế mới chính thức được áp dụng. Đây là liệu pháp dùng oestrogen và Progestrone để đưa cơ thể người phụ nữ trở về với tình trạng trước khi mãn kinh. Liệu pháp Hormone thay thế đã giúp nhiều phụ nữ thích nghi với những triệu chứng khó chịu, và bảo vệ họ khỏi bị loãng xương. Hậu quả lâu dài của liệu pháp này chưa được biết hết nhưng cho đến nay những tác dụng của nó chủ yếu là tốt. Một số người cho biết họ bị những tác dụng phụ khó chịu, đặc biệt nhất là tiếp tục hành kinh. Một số khác không thích hợp cho liệu pháp này vì họ có bệnh từ trước.
Chống chỉ định
Liệu pháp Hormone không
khác biệt nhiều so với những Hormone tự nhiên trong cơ thể phụ nữ. Đối với một
số bênh như động kinh, liều lượng thuốc hoặc cách điều trị cần được điều chỉnh
để tránh bệnh nặng thêm. Liệu pháp oestrogen đơn thuần có thể làm tăng nguy cơ
ung thư nội mạc tử cung; trong khi các cách điều trị khác thì không thấy xuất
hiện nguy cơ này. Trước đây, những người bị bênh gan mật, huyết khối tĩnh mạch,
ung thử tử cung hoặc ung thư vú, tiểu đường được khuyên không nên dùng liệu
pháp này nhưng hiện nay cũng được áp dụng cho họ.
Trị liệu bổ sung
Trường hợp không thể dùng liệu pháp Hormone thay thế, người mãn kinh vẫn có thể sử dụng các liệu pháp khác theo cách dùng riêng lẻ, dùng phôi hợp hay dùng bổ sung cho tây y đều được. Tất cả các liệu pháp này đều chữa tổng thể cho người phụ nữ, chứ không chỉ riêng các triệu chứng hay bộ phận nào đó, cũng như cho thuốc theo từng vấn đề, như cơn bốc hoả, trầm cảm hay tiểu không kiểm soát. Có nhiều liệu pháp khác nhau, nhưng những loại sau đây là hữu hiệu nhất.
Vi lượng đồng căn
Liệu pháp này dựa trên nguyên lý, “dĩ độc trị độc”. Ví dụ, nọc rắn Lachesis gây tức ngực và đỏ phừng mặt nên người ta dùng nọc đã pha loãng, lấy hết chất độc để chữa cơn bốc hoả. Phương thuốc vi lượng đồng căn được chọn sao cho phù hợp với triệu chứng và cá tính người bệnh.
Thảo dược
Cây cỏ có thể dùng để chữa các triệu chứng về thể chất lẫn tinh thần ở người mãn kinh. Cây gai dầu có thể giúp bình thườnghoá lượng Hormone; câu xô thơm có thể trị cơn bốc hoả; rễ cây mâm xôi được khuyến cáo dùng cho những rối loạn đường tiểu; rễ cây nữ lang có thể trị chứng mất ngủ.
Châm cứu
Châm cứu là liệu pháp dùng những chiếc kim rất mảnh cắm vào những điểm đặc biệt trên cơ thể để làm cho khí trong cơ thể cân bằng trở lại. Châm cứu đặc biệt hiệu quả trong việc giảm đau.
Hương liệu pháp
Tinh dầu pha loãng có thể giúp phụ nữ hồi phụ sinh lực và thư giãn rất hiệu qủa, do đó hương liệu pháp đặc biệt thích hợp khi cần giảm lo lắng và mệt mỏi.
