Triệu chứng của bệnh tụt canxi máu

HẠ CANXI HUYẾT LÀ GÌ?

Hạ canxi huyết nói một cách đơn giản là nồng độ canxi huyết thanh toàn phần trong máu giảm nhiều. Nồng độ canxi trong máu của người trưởng thành bình thường là 4.5-5.5mEq/L. Canxi không chỉ quan trọng đối với xương và răng, nó còn đóng vai trò cốt yếu trong việc giúp đỡ các cơ bắp vận động cũng như đảm bảo sự hoạt động của các tế bào thần kinh. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến việc hạ canxi, nhưng phổ biến hơn hết vẫn là tình trạng ăn uống không đầy đủ do bận rộn, nhịn ăn hoặc ăn kiêng giữ dáng. Ngoài ra, còn một số nguyên nhân khác dẫn đến tình trạng hạ canxi, bao gồm:

- Dùng một số loại thuốc nhất định có tính lợi tiểu, có chứa estrogen, thuốc hạ huyết áp,magie…
- Mắc bệnh hồng cầu lưỡi liềm hay các bệnh máu mãn tính khác.
- Dùng nhiều cà phê khiến cơ thể khó hấp thụ canxi.

NGUYÊN NHÂN GÂY TỤT CANXI HUYẾT

Hạ canxi máu là khi nồng độ canxi huyết thanh toàn phần dưới 8,8mg/dl (2,20mmol/l) trong điều kiện protein huyết thanh bình thường, hoặccanxi ion hóa dưới 4,7mg/dl (1,17mmol/l). Có nhiều nguyên nhân gây nên hạ canxi máu: tăng tạo xương trong khi cung cấp canxi không đủ (trẻ em đang giai đoạn phát triển nhanh, phụ nữ đang mang thai và nuôi con bằng sữa mẹ); mắc hội chứng kém hấp thu do rối loạn tiêu hóa kéo dài; suy tuyến cận giáp trạng, làm giảm bài tiết parathyroid hormon gây hạ canxi máu, tăng photpho máu và thường gây nên cơn tetani mạn tính; thiếu hụt vitamin D; bệnh lý thận: bệnh lý ống thận, suy thận.
 
Các nguyên nhân khác như thiếu hụt magiê, viêm tụy cấp, giảm albumin máu, tăng photpho máu; uống các thuốc gây hạ canxi huyết như thuốc chống động kinh (phenobarbital, phenytoin), rifampicin, truyền máu nhiều, thuốc cản quang, dùng liều cao calcitonin...

Hạ canxi máu thường gặp ở những người ăn thức ăn thiếu canxi, cơ thể giảm khả năng hấp thu canxi do thiếu vitamin D, bị cắt đoạn ruột, mắc hội chứng giảm hấp thu mạn tính hoặc dùng nhiều thuốc lợi tiểu dạng furosemid...

- Rối loạn nội tiết: suy tuyến cận giáp trạng, tăng tiết calcitonin trong ung thư tuyến giáp...

- Giảm albumin máu, tăng phosphat máu, dùng kháng sinh nhóm aminosid...
 

Hạ canxi máu, tức là khi nồng độ canxi huyết tương toàn phần thấp hơn 2,2 mmol/l hay 8,8 mg/dL

Nói chính xác hơn, hạ canxi máu được định nghĩa khi nồng độ canxi ion hóa trong huyết tương thấp hơn 1,16 mmol/l (hay 4,6 mg/dL) bởi chính các phần tử canxi ion hóa này mới là thành phần được lưu hành có tác dụng sinh học dưới sự điều hòa của các hoóc-môn của cơ thể.

 Trong 100 ml máu ở người khỏe mạnh bình thường có 2 - 2,5 mmol canxi (100 mg/l) được tồn tại dưới 3 dạng: Gắn với proteine 40%, dạng muối kết hợp với phosphate, bicarbonate, citrate từ 5% - 10%, số còn lại ở dạng ion hóa  bảo đảm cho hoạt động điện sinh lý của các tế bào. Hàng ngày cơ thể hấp thu vào cơ thể 25 mmol canxi và đào thải ra qua đường phân là 20 mmol và qua đường nước tiểu 5 mmol. Do vậy, hoóc-môn tuyến giáp có vai trò huy động canxi từ xương ra máu, đồng thời vitamin D giúp cơ thể hấp thu canxi đưa tới xương. Trong thực tế chúng ta thường gặp thiếu canxi nhiều hơn là trường hợp thừa.

Có nhiều nguyên nhân gây hạ canxi máu như: khi ăn các thức ăn thiếu canxi kéo dài hoặc cơ thể giảm khả năng hấp thu canxi do thiếu vitamin D; bị cắt đoạn ruột, mắc hội chứng giảm hấp thu canxi mãn; khi sử dụng thuốc lợi tiểu dạng furosemid...; rối loạn nội tiết như suy tuyến cận giáp trạng; tăng tiết calcitonin trong ung thư tuyến giáp...; giảm albumine máu, tăng phosphore máu, dùng kháng sinh nhóm aminosid...

Khi thiếu canxi, ta thấy xuất hiện các dấu hiệu như chân, tay đột nhiên bị co rút, cứng lại, khó cử động... Do vậy nhiều khi dễ nhầm với bệnh hạ đường huyết hay uốn ván.

Trường hợp hạ canxi máu cấp (tức các triệu chứng chỉ xuất hiện rõ khi lượng canxi máu giảm nhiều), thoạt tiên người bệnh có cảm giác tê bì ở đầu chi, lưỡi, quanh miệng, đồng thời thấy hồi hộp, lo âu mệt mỏi.

Sau đó mới xuất hiện sự co thắt các thớ cơ ở đầu chi, chuột rút và thấy rõ khi gõ vào cơ, khi thở nhanh và sâu hoặc khi thắt garo ở chi. Khi hiện tượng co thắt cơ ở tay tạo thành hình dáng “bàn tay đỡ đẻ” hoặc gây duỗi cứng đùi, cẳng chân và các ngón, dẫn đến chi khó cử động. Có khi có thể gây co thắt cơ thanh môn làm hoa mắt khó thở, tiểu buốt, chướng bụng, đục thủy tinh thể...

Trong công tác trị liệu chứng hạ canxi máu nếu gặp cấp tính cần đưa ngay đi viện cấp cứu để tiêm vào tĩnh mạch chậm dung dịch calcichlorure hay gluconat. Lâu dài, cần ăn các loại thực phẩm chứa nhiều canxi như sữa, trứng, tôm, cua, cá, ốc, rong biển... Thường xuyên tắm nắng hoặc uống bổ sung dầu cá vào mùa đông để cơ thể tạo và có đủ vitamin D nhằm hấp thu và dự trữ canxi tốt. Mặt khác, uống canxi D ngày 4 viên, chia 2 lần.


TRIỆU CHỨNG TỤT CANXI HUYẾT


Hạ canxi khởi đầu bằng các triệu chứng: tê môi, lưỡi, các đầu ngón tay, đầu ngón chân. Sau đó là sự co cơ khắp cơ thể. Co thắt các cơ ở tay tạo ra dấu hiệu “bàn tay đỡ đẻ”: các ngón tay không xòe ra được. Co thắt các cơ ở chân tạo ra “dấu bàn đạp”: bàn chân duỗi ra như thể đang đạp xe đạp.

Hạ canxi cũng đồng thời làm co thắt các cơ vùng mặt và các cơ toàn thân gây đau đớn; co thắt các cơ hô hấp gây khó thở. Trong những trường hợp nặng hơn có thể gây co giật toàn thân hoặc khu trú.

Thông thường cơn hạ canxi cần có những kích thích mới biểu hiện rõ, ví dụ như cãi nhau, tức giận, buồn bã, căng thẳng, mệt mỏi hoặc cảm sốt…

Tránh các kích thích từ bên ngoài vì dễ gây khởi phát cơn hạ canxi (ảnh minh họa)

CÁCH SƠ CỨU NGƯỜI BỊ HẠ CANXI HUYẾT

Khi gặp trường hợp bị hạ canxi máu, đầu tiên người xung quanh phải thật bình tĩnh, đỡ bệnh nhân rồi đưa vào chỗ mát để nghỉ ngơi. Vỗ nhẹ 2 bên má bệnh nhân để giữ cho bệnh nhân tỉnh táo. Nếu ngất lâu hãy thử ấn huyệt nhân trung (ở giữa mũi và miệng).

Kiểm tra trong đồ đạc bệnh nhân nếu có mang theo canxi viên dạng sủi thì pha 1 viên vào 1 cốc nước, đợi thuốc tan hết thì cho bệnh nhân uống. Nếu 2 hàm răng bệnh nhân cứng lại không mở ra được thì bắt buộc phải dùng thìa bón vào miệng bệnh nhân, hoặc đánh thức cho bệnh nhân tỉnh để uống thuốc.

Sau đó, nên nhanh chóng đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất để được xử trí kịp thời.
 

ĐIỀU TRỊ HẠ CANXI HUYẾT HIỆU QUẢ
 

Trong trường hợp hạ canxi máu cấp tính như cơn tetani thì nên điều trị bằng tiêm tĩnh mạch chậm trong khoảng 10 phút 10ml canxi gluconat hoặc canxi clorua 10 %, các triệu chứng thường hết nhanh chóng sau tiêm nhưng tác dụng thường ngắn, chỉ kéo dài vài giờ. Do đó có thể tiêm nhắc lại hoặc truyền tĩnh mạch chậm (20-30 ml canxi gluconate 10% pha trong 1l glucose 5% truyền trong 12-24 giờ).

Đặc biệt lưu ý ở bệnh nhân đang sử dụng thuốc trợ tim digoxin (truyền rất chậm và theo dõi điện tim liên tục). Khi cơn tetani phối hợp với hạ magie máu, phải bổ sung đồng thời cả magie cùng với canxi. Trong trường hợp hạ canxi máu sau mổ cắt tuyến cận giáp thì chỉ cần bổ sung canxi bằng đường uống (1g/ngày) là đủ.

Với hạ canxi máu mạn tính, bổ sung canxi bằng đường uống và đôi khi phối hợp với vitamin D là đủ. Có thể dùng canxi gluconat hoặc canxi carbonat, bảo đảm 1-2g canxi/ngày. Với trường hợp hạ canxi máu do suy thận thì nên sử dụng calcitriol vì thuốc không cần chuyển hóa thêm tại thận nữa. Với trường hợp suy tuyến cận giáp thì nên sử dụng calcitriol với liều lượng từ 0,5-1 mcg/ngày. Trong trường hợp giả suy tuyến cận giáp thường chỉ cần điều trị bằng canxi đơn thuần (1mg/ngày).

Muốn phòng bệnh, tất cả mọi trường hợp đều phải tăng cường các thức ăn giàu canxi như tôm, cua, cá, sữa, phomát... và tăng cường tập thể dục ngoài trời (tăng tổng hợp vitamin D làm tăng hấp thu canxi ở ruột).

PHÒNG TRÁNH BỆNH HẠ CANXI HUYẾT

Thực hiện chế độ ăn đủ canxi bằng cách ăn nhiều tôm, cua, ốc, nghêu, sò, mực...; uống sữa và kết hợp với tắm nắng dưới ánh nắng mặt trời vào buổi sáng để da tổng hợp vitamin D. Chỉ nên dùng viên canxi bổ sung khi có chỉ định của bác sĩ. Theo các chuyên gia dinh dưỡng, nên ăn các loại rau củ như lá mù tạc, cải thìa, đậu bắp, bông cải, bí xanh, rau bina và củ cải. Bổ sung quả sung khô, đậu trắng, đậu phộng, đậu đỏ và đậu xanh vào thực đơn hàng tuần của bạn. Uống sữa đậu nành và các loại sữa bò nguyên kem.

Nên ăn hải sản. Cá mòi, cá thu và các loại cá đóng hộp nguyên xương là nguồn cung cấp canxi tuyệt vời. Bên cạnh đó, cố gắng ăn ít nhất 1 tuần 1 lần các món tôm nguyên vỏ, ốc, hến và các loại sò để bổ sung một lượng canxi đáng kể cho cơ thể và đừng quên cắt giảm cafe, rượu và muối vì những chất này thường kìm hãm khả năng hấp thu canxi.

(ST)