1
Lan ngọc điểm có tên khoa học Rhynchostylis gigantea là một loài phong lan . Loài này được mô tả lần đầu tiên vào năm 1896 bởi Lindley và xảy ra tại Myanamar, Thái Lan, Malaysia, Lào, Campuchia, Việt Nam, Hải Nam Trung Quốc, Borneo, Bangladesh và Philippines.
Rhynchostylis khác Vandas của một môi thùy. Rhynchostylis cũng thường được gọi là Lan Foxtail vì mỏng dài của họ đóng gói cụm hoa đông mà có được lên đến 37 cm, nở hoa thơm ngọt ngào. Các cụm hoa xuất hiện vào mùa thu và mùa đông. Do sự phân bố rộng của Rhynchostylis gigantea có một loạt các dòng vô tính khác nhau: hoa thay đổi chút ít trong hình dạng và màu sắc (từ màu trắng sang màu đỏ sẫm, với các màu sắc mới được phát hiện khác).
Phân loại khoa học
Giới: Plantae
(Không xếp hạng): Angiosperms Thực vật hạt kín
(Không xếp hạng): Monocots Vật một lá mầm
Bộ: Asparagales
Họ: Orchidaceae
Phân họ: Epidendroideae
Tribe: Vandeae
Subtribe: Aeridinae
Chi: Rhynchostylis
Các loài: R. gigantea
Tên nhị thức: Rhynchostylis gigantea
( Lindl. ) Ridl.
Từ đồng nghĩa : Saccolabium giganteum Lindl. ( basionym ) , Gastrochilus giganteus ( Lindl. ) , Anota gigantea ( Lindl. ) Fukuy.
Nguồn gốc – Tên gọi
Cây lan này mọc suốt từ Miến Điện, Thái Lan, Mã Lai, Lào, Căm Bốt, Việt Nam, Trung Hoa, Borneo và Nam Dương. Tại Việt Nam cây lan Rhynchostylis gigantea mọc từ Bắc chí Nam. Những năm về trước, tại Biên hòa, Xuân Lộc cây Ngọc điểm vốn là giống lan thân thuộc.
Trước năm 1975 ngay tại Saigon vào dịp đầu năm, khách du xuân từ khúc vườn hoa Tao đàn qua đường Duy Tân, công viên Gia long tới đường Nguyễn Bỉnh Khiêm và Thảo Cầm Viên đều thấy mùi hoa Ngọc điểm ngào ngạt mùi trầm, mùi quế.
Ngày nay thành phố mở mang, nhà cửa, xe cộ quá nhiều, khí thải lên cao, những cây lan quý đã biến dần may mắn lắm mới thấy một cây trên ngọn cây sao, cây dầu cao tít bên cạnh những ngôi nhà cao từng sừng sững. Cây Ngọc điểm đã bị người ta săn lùng khắp nơi hoặc nhập cảng từ các nước lân bang cho nên bây giờ chỗ nào cũng có, như một vườn lan ở Bình Dương có tới hàng trăm cây đủ mầu sắc.
Rhynchostylis gigantea thường được gọi là Ngọc điểm đai châu (chuỗi hạt châu) mà người bình dân gọi trại là tai trâu hay đuôi chồn hay gọi là lan me (vì thường mọc trên cây me tại Saigon). Hơn nữa lại nở vào mùa Xuân cho nên có thêm tên gọi là Nghinh Xuân.
Cây lan này thường có 5-8 lá dài từ 20-30 cm, rộng 4-7 cm, mầu xanh vàng có những sọc trắng và những chấm tím. Cây lớn và khỏe manh có thể ra tới 3-4 chùm hoa cong và dài từ 15 đến 30 cm, hoa to chừng 3 cm, mầu hồng nhạt có những chấm tím, hương thơm ngát và 2-3 tuần mới tàn. Thỉnh thoảng có những giống trắng tuyền hay đỏ thẫm.
Theo Kamemoto và Sagarik (1975) tại Bangkok, Thái Lan có cây Ngọc điểm với nhiều nhánh đã ra tới 30 chùm hoa. Ngoài ra cây lan ra hoa có nhiều mầu đỏ đã lai giống với một cây mầu đỏ khác đã tạo ra một giống đỏ tuyền. Những cây lan hoa mầu đỏ này, nếu mùa thu quá nóng, sẽ thành trở thành sắc đỏ có pha lẫn trắng.
Ý nghĩa – Biểu trưng
Nó là hoa tiểu bang của Assam và được biết đến như Kopou phul trong Assamese .
Kỹ thuật trồng và chăm sóc hoa Ngọc Điểm
• Ánh sáng từ 3000-4000 ánh nến, hay ánh nắng không trực tiếp chiếu vào, nếu để ra ngoài nắng có thể bị cháy lá.
• Cây cần phải để ở chỗ rộng rãi, thật thoáng gió.
• Nhiệt độ vào mùa hè ban ngày: 85-90°F hay 29-32°C và phải có sự cách biệt tối thiểu giữa ngày và đêm là 15°F hay 10°C, nếu không sẽ không ra hoa.
• Độ ẩm cần thiết từ 70-80%
• Mùa hè tưới nước 2-3 lần một ngày nếu trồng trên miếng gỗ. Nếu trồng trong chậu với vỏ cây hay than có thể tưới 2-3 lần một tuần nhưng phải để cho khô rễ giữa 2 lần tưới và không được để rễ cây bị úng nước trong chậu.
• Chỉ bón phân khi thấy bắt đầu mọc lá hay đầu rễ có mầu xanh. Bón hàng tuần với ½ hay ¼ thìa cà phê gạt cho 4 lít nước. Phân bón có thể là 30-10-10 cho mùa xuân và mùa hè, đổi sang 10-20-30 vào cuối hè và thu, hoặc có thể dùng 20-20-20 quanh năm.
• Thời kỳ nghỉ ngơi thường vào mùa đông và rất quan trọng. Nếu không tôn trọng lan sẽ không ra hoa hoặc sẽ chết.
• Nhiệt độ mùa đông ban ngày cần từ 68-73°F hay 20-23°C
• Nhiệt độ ban đêm không được dưới 60°F hay 16°C
• Ẩm độ từ 50-60%, nếu quá thấp cần phun nước vào buổi sáng.
• Ngưng tưới nước hoặc tưới rất ít suốt mùa đông và cần phải để khô lá và rễ trước khi trời tối.
• Ngưng bón phân vào thời gian này.
Luôn nhớ lan Ngọc Điểm thường mọc trên cây cao rất thoáng gió cho nên không ưa không khí tù hãm vì thế rễ cây không được ẩm ướt suốt ngày. Lan cũng không ưa bị quấy nhiễu (disturb) hay thay chậu, cho nên cách trồng tốt nhất là cột vào miếng gỗ, miếng ngói hay vỏ cây hay trồng trong rỏ (basket) để phơi rễ ra ngoài. Nhưng trồng cách này cần phải có ẩm độ thật cao và mùa hè phải tưới tối thiểu mỗi ngày một lần, nhất là vào những ngày nóng nực hay khô ráo. Nếu trồng trong rỏ có thể bỏ thêm các miếng vỏ cây hoặc than cỡ lớn từ 4-5 cm trở lên. Một cách trồng khác là trồng trong chậu đất có nhiều lỗ. Muốn trồng cách này, hãy ngâm cây vào trong nước chừng 1 giờ, khi rễ đã mềm, bỏ vào trong chậu và xoay theo chiều kim đồng hồ hay ngược trở lại, rể sẽ bám vào chung quanh chậu.
Thông thường Ngọc điểm nở hoa vào cuối mùa đông hay đầu mùa xuân và vào dịp Tết Nguyên Đán. Khi thấy lan ra nụ, hãy phun nước hoặc tăng thêm độ ẩm hoặc tưới sơ qua. Muốn lan nở sớm hơn hãy tăng thêm nhiệt độ hay là mang vào trong nhà để dưới ánh đèn, nhưng cần thoáng gió và độ ẩm. Nếu muốn lan chậm nở hãy mang vào chỗ rợp mát, vào phòng lạnh hoặc để nước đá ở gần, nhưng đừng cho vào gốc hay để rễ chạm vào.
Tăng giảm nhiệt độ khá khó khăn với những người chơi lan tài tử, nhưng đối với nhà vườn có đủ hệ thống điều hòa nhiệt độ thì việc này chẳng có gì khó.
Giống Lan Ngọc điểm mới
Tin ban đầu cho biết ông Woothip-hăn KiSanga đã lai tạo thành công một giống lan mới từ cây lan Hải Yến với cây lan Ngọc Điểm (Rhynchostylis coelestis x Rhychotylis Gigantea) Cây lai này cho hoa đẹp, đặc điểm nổi bật là nền hoa màu xanh nhạt với lấm tấm đốm đặt biệt, môi hoa màu tím đậm rực rỡ, hương thơm mát dịu
Hoa nở bền, kéo dài từ 2-3 tháng, đường kính hoa to khoảng 4cm. Mỗi cành mang khoảng 9-10 hoa. Điểm sắc nữa là rất dễ nuôi trồng , chịu đựng tốt nắng mưa.
Cũng theo ông Woothiphan thì cặp lại rất khó đậu trái, phải mất thời gian từ lai tạo đến đậu trái là 2 năm. Sau 6 tháng thì trái mới được mang đi gieo cấy và phải mất 2 năm gieo nuôi trồng mới cho hoa. Tổng cộng thời gian phải mất là 4 năm hơn mới tuyển chọn được cây lan đẹp. Nghe nói giá trị cây lan này là 30.000 USD, nhưng chủ nhân không bán, chỉ để nuôi cấy mô, nhân giống đại trà. Đây là niềm tự hào của nghành lan Thái Lan, và có lẽ đây là giống mới duy nhất có ở Thái Lan.
Cây lan mới lai tạo chưa có tên chính thức này đã được cậu con trai của chủ vườn “bật mí” cho biết đó là giống lan được lai tạo từ cây lan Ngọc Điểm và cây Mỹ Dung Dạ Hương (Rhychotylis Gigantea x Vanda denisoniana) Vanda denisoniana là Vanda lá đẹp đặc tính nổi bật của nó là hoa to, kích cỡ từ 4-6cm. Mỗi cành hoa có 5-9 hoa.
Vậy chúng ta hãy chờ đợi xem giống lan mới “tại Thái Lan” này sẽ được đăng ký với tên khoa học nào, Rhynchostylis hay Rhynchovanda
Đây là bài học sinh động chỉ ra hướng đúng đắn cho những ai quan tâm đến việc tạo lập bộ giống cho nghành lan. Nhưng dù sao đi nữa, ngườ mới chơi nên chọn các cây Ngọc Điểm đã được lai tạo và tuyển chọn để dễ trồng, cây to, khoẻ, siêng hoa, hoa lớn và cành hoa dài hơn hoa lan rừng nguyên thuỷ.
Khuyết điểm duy nhất là bị bịnh rung lá do ruồi vàng gây nên. Người mới chơi sẽ thấy thoải mái hơn khi chọn trồng những cây lai tuyển chọn này vì ngoài những lý do nêu trên nó còn dễ trồng với nhiều hình thức : có thể trồng vào chậu, cột vào thân cây trong vườn, cột vào khúc gỗ, cành cây …và chúng thường ra hoa từ tháng 11 cho đến tháng 2-3 hằng năm, trùng vào dịp tết Nguyên Đán.
Một mùa xuân đầy hoa và ngát hương của lan Ngọc Điểm chẳng phải là niềm hạnh phúc đó sao ? Nhất là từ nay lại có them nhiều sắc màu ở hoa Ngọc Điểm.
