1
Ngày xưa, có một người hay chữ nhưng lại thích lên rừng hái lá thuốc, nhất là tìm kiếm trầm hương để chữa bệnh cứu người. Trầm hương là một thứ nhựa do cây gió tiết ra như thể tự chữa những chỗ cây bị chém, bị gẫy. Nó có mùi thơm và chữa được nhiều thứ bệnh cho người nhưng tìm được nó không phải là dễ.
Người thích đi tìm trầm hương kia đã góa vợ. Ông có hai người con trai đã ra ở riêng, và một cô con gái nhỏ người mảnh khảnh, da trắng mát. Cha đi lên rừng thì cô ở nhà phơi thuốc cho cha. Cô cũng được học một ít chữ nghĩa, hiểu được nhiều điều phải trái ở trên đời. Cô rất thương cha và chăm sóc cha với tất cả lòng thương yêu của mình.
Lần ấy, có một tên tướng cướp tính khí độc ác, thường đem lâu la sang cướp phá vùng hai cha con hái thuốc đang ở. Dân chúng trong vùng bị chúng sát hại ngày một nhiều mà quân lính nhà vua thì không thấy bóng dáng đâu cả. Biết tên cướp có căn bệnh đau đầu quái ác, người cha bàn với các cụ già trong vùng rằng để ông đem mẩu trầm hương quý nhất đến bán cho tên cướp, nhân đó tìm cách trừ khử nó luôn.
Một cụ già liền nói: - Khó lắm! Nghe bảo không bao giờ nó cho người lạ gặp mặt! Cụ làm sao đến gần để giết nó?
Một cụ khác tiếp theo: -Theo tôi, với nó thì phải có con gái đẹp đem đi may ra mới trừ được nó.
Sau khi các cụ già ra về, cô gái mảnh khảnh, da trắng mát liền thưa với cha: - Cha ơi, cha để con mang trầm hương xuống gặp tên cướp ác kia, nhất định con sẽ trừ được nó.
Ông cụ nghe con nói trúng ý mình, lòng rất vui nhưng cũng rất lo. Ông cụ nhìn con rồi nói: - Việc không dễ dàng gì đâu con !
- Xin cha đừng lo! Con nhất định làm được mà.
Vừa lúc đó hai người con trai ông cụ, các anh của cô gái cũng vừa rủ nhau về để xin cha cho đi trừ khử tên tướng cướp. Cuối cùng người anh cả được cha cho phép đi với em gái tìm gặp tên tướng cướp lợi hại kia, tìm cách giết cho được nó, cứu giúp bà con cả vùng. Hai anh em vừa đi, vừa nghe ngóng tin tức dọc đường về bọn cướp rồi cùng bàn thêm cách diệt trừ nó.
Hai ngày sau, hai anh em đã đến chỗ bọn cướp đóng, một nơi có khá đông người. Sáng hôm ấy, cô gái vừa đi vừa rao to:
- Từ vết đau, từ vết thương mà sinh nên loại trầm hương nhiệm màu. Mua trầm mau. Trầm này trăm chứng đau đầu khỏi ngay.
Thấy dáng con gái, lại rao bán trầm quý, những tên lâu la một mặt chạy ra bắt hỏi, một mặt báo cho tên tướng cướp biết là có người rao bán trầm hương. Tên tướng cướp liền lệnh cho khám xét thật kỹ và đưa cô gái vào cho nó gặp mặt một cách kín đáo. Đứng ở trong trướng nhìn ra thấy cô gái mảnh khảnh, da trắng mát, nó thích lắm. Nó cho lính hỏi kỹ và bảo đưa trầm hương cho nó xem.
Cô gái liền đáp: - Trầm hương này chỉ đổi bạc hoặc vàng. Đưa vàng bạc trước tôi mới đưa trầm hương.
- Bao nhiêu bạc, bao nhiêu vàng?
- Vàng thì một nén còn bạc thì mười nén.
Tên tướng cướp ra lệnh đưa mười nén bạc để lấy trầm hương. Tên lâu la cầm mảnh trầm hương trong tay rồi hỏi: - Nếu trầm hương giả thì sao?
- Thì tôi chịu tội.
- Tội gì?
- Tội gì cũng được! Trầm hương này là của quý thật mà!
- Trầm hương chữa bệnh như thế nào?
- Đeo trầm trước ngực, lúc đau đầu thì mài ra uống. Lần đầu còn lâu mới khỏi, về sau cứ uống một lúc là khỏi ngay.
Cô gái nói xong cầm mười nén bạc quay ra. Tên lâu la bỗng chạy theo đứng chặn trước mặt bảo:
- Mời cô vào gặp chủ soái của tôi.
Cô gái vừa mừng vừa hồi hộp đi theo tên lính. Nhìn thấy tên cướp, cô gái bỗng bàng hoàng cả người. Sao nó lại có thể đẹp đến như vậy! Cô gái không dám nhìn hắn thêm.
Giọng hắn nghe thật ấm áp: - Nếu tôi mời cô ở lại luôn tại đây, cô có bằng lòng không?
Cô gái nhớ đến cha đến anh, đến việc cần phải làm liền nhìn hắn giây lâu rồi đáp: - Tôi sợ lắm! Cha tôi đang chờ tôi ở nhà!
- Tôi sẽ mời cha cô đến ở đây luôn! Cô vừa lòng chứ?
- Tôi sợ lắm!
- Cô sợ gì? Sợ ai?
- Tôi không biết.
- Chẳng có gì phải sợ cả. Cô cần gì có nấy. Tôi sẽ quý cô hơn cả thứ trầm hương kia. Vì có cô tôi sẽ hết mọi thứ bệnh.
Thật ra những điều hắn nói là những điều cô gái đang mơ ước đạt được. Cuối cùng cô gái nói, giọng rụt rè: - Nhưng ông phải cho cha tôi cùng đến đây với tôi kia!
- Được rồi, chỉ vài hôm là tôi sẽ cho người đi rước cha cô đến.
Hắn hỏi cô gái: - Mài trầm hương uống được chứ?
- Vâng, xin cứ mài và mời ông uống thử luôn!
Tên tướng cướp gọi lâu la vào mài ngay trầm hương theo cách cô gái bày cho. Tên tướng cướp uống xong mấy ngụm trầm hương rồi đi vào nằm nghỉ ở buồng trong. Hình như cơn đau của nó có dịu đi. Cô gái được tên lâu la đưa qua một buồng bên và bảo:
- Mời cô tạm nghỉ ở đây, cần gì xin cứ sai bảo!
Đêm đó tên tướng cướp đem ra bao nhiêu quần áo đẹp, bao nhiêu của quý tặng cô gái và nói:
- Nàng mà nhận làm vợ ta, nàng sẽ tha hồ sung sướng.
Cô gái chỉ im lặng. Đêm đó tên tướng cướp vẫn để cô gái được yên thân. Hắn khôn khéo nói với cô: - Ta muốn chờ ông cụ đến rồi ta sẽ làm lễ xin nàng làm vợ.
Người anh đêm ấy vẫn đến đợi em ra. Bây giờ thì anh đinh ninh là em mình đã bị tên tướng cướp đẹp trai mê hoặc thật rồi. Đến đêm thứ ba, tin là cô gái đã mê mình, tên tướng cướp ở lại trong buồng với cô. Nhưng hắn vừa ôm lấy cô thì cô đã kịp lấy cây kim có tẩm thuốc độc rạch một cái vào tay hắn. Hắn kêu lên một tiếng rồi hoảng hốt hỏi: - Nàng làm cái gì vậy?
Cô gái liền khéo léo nói: - Em xin lỗi chàng! Em vừa lấy cái kim ra khâu lại cái khăn mà quên chưa cất, chàng có đau lắm không?
- Không, không việc gì! Nói rồi hắn lại ôm chầm lấy nàng. Bỗng hắn ngã vật ra, nằm lịm đi như ngủ say.
Cô gái liền mở cửa buồng chạy ra ngả đồi phía tây. Cô gái mừng lắm, nhưng chạy đến bờ rào thì chẳng thấy người anh đâu cả. Cô đang nhìn trước, nhìn sau thì mấy tên lâu la chạy đến, bắt cô dẫn trở về buồng. Ở đây tên tướng cướp chỉ còn là một cái xác. Một tên lâu la rút gươm đâm chết cô ngay. Còn người anh sau khi hay tin, bỏ vào rừng, buồn rầu rồi sau đó chết đi hóa thành con ve, cứ kêu than và tự trách một mình.
Dân làng trong vùng thì thương tiếc cô gái nhỏ đã chết đi để cứu cả một vùng gần xa khỏi tai họa lớn. Họ dựng một cái am nhỏ để tưởng nhớ cô. Họ thường đem hoa đến trồng ở quanh am. Một lần có một ông cụ mang đến một cây hoa lấy từ trong rừng về. Hoa trắng muốt, năm cánh nở như sao và đặc biệt về đêm tỏa hương thơm ngát, thật đậm đà, và phảng phất như có cả mùi trầm hương. Hoa kết thành chuỗi dài nở từ thấp đến cao, mỗi ngày nở một vài bông như để dành, để dụm về sau. Loài hoa ấy lúc đó chưa có tên. Các cụ già liền bàn nhau lấy tên cô gái đặt tên cho hoa để sau này thấy hoa thì nhớ người. Tên cô gái là Huệ, và hoa ấy từ đó gọi là hoa Huệ.
Trong tiếng Việt có cụm từ “huệ chất lan tâm” – dùng khen tặng một người con gái có phẩm chất thanh cao như loài hoa Huệ và tâm hồn hiền dịu như loài hoa Lan.
