1
Là một loài cây quen thuộc với nông thôn Việt Nam, cây hoa thiên lý được sử dụng nhiều trong bữa ăn hàng ngày và được trồng rộng rãi. Người dân đô thị có thể trồng loài thực vật này bởi kỹ thuật trồng cây không khó.
Cây (hoa) thiên lý có tên khoa học là Telosma Cordata (Bura.F) Merr Pergularia Minorander, họ thiên lý (Asclepaadaceae) và có kỹ thuật trồng cây khá đơn giản. Đây là loài thực vật leo bằng dây không có tua cuốn, hoa mọc thành chùm ở nách lá, hoa nở từ tháng 5 đến tháng 10. Đây là loài cây ưa ẩm, không chịu được úng, nếu bị khô hạn cây sẽ phát triển cằn cỗi. Hoa thiên lý có giá trị dinh dưỡng cao. Ở nông thôn, hoa thiên lý thường được trồng làm cây cảnh, lấy bóng mát, thưởng thức mùi thơm và làm thức ăn bổ sung hàng ngày.
Cây hoa thiên lý có kỹ thuật trồng cây không phức tạp
Những năm gần đây, nhu cầu tiêu thụ hoa thiên lý ở các thành thị rất lớn, nhất là các thành phố lớn như, Hà Nội, Hải Phòng... Vì vậy, người dân một số nơi đã đưa cây thiên lý vào trồng theo hướng hàng hóa. Cây có thể được ươm trồng quanh năm, tuy nhiên để có trọn mùa hoa thu hoạch trong năm đầu, bà con nên trồng vào vụ xuân.
Nhân giống
Người trồng có thể dùng những đoạn dây bánh tẻ (không già quá và cũng không non quá) có đường kính 7 - 10 mm làm hom. Sau đó, bà con cần cắt mỗi hom dài khoảng 1m, chấm tro vào hai đầu vết cắt để chống chảy nhựa, mất nước và sát khuẩn và cuối cùng cần khoanh tròn phần phía dưới để lại 2 mắt phía trên và đem trồng.
Ngoài ra, người nông dân cũng có thể nhân giống bằng cách chọn những dây lươn mọc gần gốc, vùi đoạn sát gốc xuống đất, khoảng 15 - 20 ngày sau rễ sẽ mọc nhiều, chỉ cần cắt tách rời khỏi cây mẹ là có thể đem trồng. Chú ý: khi trồng, người dân nên đào luôn cả đất xung quanh để tránh tổn thương rễ, khi trồng sẽ đảm bảo tỷ lệ sống cao hơn.
Chuẩn bị đất trồng và làm giàn
Chuẩn bị đất trồng: Bà con nông dân nên chọn đất pha cát, vị trí dễ tưới, tiêu nước. xung quanh không có cây to và núi cao che khuất. Đất cần được cày bừa kỹ, lên luống cao 40 - 50 cm, luống rộng 1,2m, rãnh giữa hai luống rộng 80 cm.
Hố trồng cần được đào vào giữa luống, giữa các luống bố trí trồng cây so le, khoảng cách cây x cây 3 - 4m. Hố trồng nên được đào sâu khoảng 40 cm, rộng và dài 0,5 - 1m. Sau đó, người trồng cần đổ phân chuồng hoai (càng nhiều càng tốt) trộng với thuốc trừ nấm (Zined hoặc CopperzineZ,...) và một ít đất mặt vừa phải, cho hỗn hợp đó xuống hố (cao hơn miệng hố 1 - 2 cm) để sau 1 tuần và tiến hành trồng.
Chỉ cần chú ý một số kỹ thuật trồng cây đơn giản, người dân sẽ có giàn thiên lý xanh tốt cho bữa ăn hàng ngày
Quá trình làm giàn được thực hiện sau khi chuẩn bị đất xong. Người trồng có thể làm giàn bao toàn bộ diện tích trồng với độ cao 1,6 - 1,7 m. Nếu có điều kiện về vốn, bà con có thể sử dụng cọc được đổ bằng bê tông, bên trong có 3 - 4 cọc sắt 6. Cọc cần được chôn thành hàng theo rãnh giữa hai luống, khoảng cách giữa các cọc 4 - 5 m, sau đó người dân có thể dùng dây kẽm căng đan xen ngang, dọc để làm giàn cho dây leo, loại giàn này khá vững và có thể sử dụng được trong thời gian dài.
Ngoài ra, người nông dân có thể tận dụng các vật liệu sẵn có ở địa phương để làm giàn như: gỗ, tre, luồng, ... Loại giàn này sử dụng cọc nhiều hơn, khoảng cách cọc 2 - 2,5m, cọc càng lớn càng tốt (tối thiểu bằng thân cây tre già) sau đó cũng sử dụng dây kẽm căng đan xen ngang, dọc, cũng có thể sử dụng gỗ, tre, luồng bắc nối ngang dọc làm giàn cho dây leo. Các hàng cọc ngoài cùng cần được neo, chống cố định, vững chắc.
Trồng và chăm sóc
Trồng: Đối với cây được nhân bằng cách vùi đoạn sát gốc xuống đất để tạo rễ, người trồng cần tiến hành tách rời cây giống khỏi cây mẹ, đào luôn cả đất và rễ đem trồng vào hố trồng. Đối với cây giống được nhân bằng hom, bà con nên đặt phần khoanh tròn của hom xuống, lấp đất chừa lại 1-2 mắt mằm phía trên mặt đất và nén chặt. Sau khi trồng xong, cây cần được tưới nước đủ ẩm và rào bảo vệ.
Chăm sóc: Người dân cần chọn những chồi tốt nhất làm dây cái cho leo lên giàn, những dây phát triển kém nên cắt bỏ. Cây phải được đảm bảo đủ ẩm, khi úng cần phải tiêu nước ngay. Khi cây leo cao được 2m, người trồng cần tiến hành bón thúc bằng nước giải pha loãng 1/20 (1 lít nước giải pha với 20 lít nước1) tưới cách gốc 60 cm. Khi cây nằm trên giàn 30 - 50 cm, bà con mới cho cây phát triển nhánh, chủ động dẫn nhánh toả kín giàn, tránh để các nhánh quấn vào nhau.
Hoa thiên lý có mùi thơm dễ chịu
Khi cây thiên lý cho hoa, người nông dân cần bón phân bổ sung cho cây. Rễ thiên lý là loại rễ ăn cạn nên khi bón phân không cần xới xáo, chỉ cần rãi phân và sau đó phủ lên một lớp mùn và lá khô. Bình quân mỗi tháng, cây cần được bổ sung phân một lần, khoảng 5 - 10 kg phân chuồng hoai + 100 - 150 g NPK (16- 16 - 8) cho một gốc.
Người trồng có thể thu hoạch hoa thiên lý khi chùm nụ hoa gần nở (khoảng 1 ngày trước khi nở hoa), nên tiến hành thu hoa vào buổi sáng sớm, 3 ngày thu hoạch 1 lần. Sauk hi thu hoạch xong, nếu chưa vận chuyển ngay, bà con nên rải hoa ra, giữ trong bóng tối để hạn chế hoa nở.
Sâu bệnh và cách phòng trừ
Rệp: Với loại sâu bệnh này, người dân phải kiểm tra hàng ngày, nếu ít nên bắt bằng tay, nếu nhiều phải dùng chổi lông quét rệp vào tờ bìa cứng rồi đốt cháy rệp. Khi có nụ, bà con phải kiểm tra xem rệp có chui vào kẽ chùm nụ hay không, nếu có nên dùng tăm nhọn đẩy rệp ra xử lý.
Nấm đen thường phát triển trên lá và dây hoa thiên lý. Bệnh sẽ làm cho cây chảy nhựa và suy yếu. Người dân có thể phòng nấm đen bằng cách không để lá dày nhiều lớp, hái bớt lá non để ăn, lá già để làm phân. Nếu thấy nấm đen, người trồng nên hái toàn bộ lá có nấm rắc vôi bột và đem chôn, pha nước vôi quét vào dây có nấm.
Canh cua hoa thiên lý là món ăn giản dị và nhiều chất dinh dưỡng
Nếu trồng hoa thiên lý ở những khoảng trống trong sân, vườn nhà, người dân cần bố trí nơi có nhiều ánh nắng. Đất phải được đắp thành ụ cao 30 40 cm, đường kính 1 - 1, 5 m và diện tích giàn phải đảm bảo 10 - 12m²/gốc.
Cây thiên lý nếu được chăm sóc tốt, trồng một lần có thể cho thời gian kinh doanh từ 3 - 4 năm. Hàng năm vào mùa đông, bà con nông dân cần tiến hành cắt hết những nhánh phụ, để lại bộ khung, sang xuân cây sẽ ra những nhánh mới và tiếp tục cho hoa.
Vy Vy (S/t)
