Nguyên nhân gây nôn ở trẻ em

Mặc dù hầu hết trẻ có thể tự hết nôn ói mà không cần điều trị, điều quan trọng là cần nhận biết dấu hiệu của bệnh lý nặng hơn để nhân viên y tế đánh giá trẻ kỹ hơn. Nguyên nhân gây nôn ở trẻ em là gì, chúng ta cùng tìm hiểu nhé!
 

Tại sao trẻ nôn ói?
 

Khi nôn ói, cơ bụng và cơ thành ngực co lại, đẩy dịch trong dạ dày lên thực quản và trào ra miệng. Nôn ói xảy ra khi dây thần kinh trong não nhạy cảm với một số kích thích như: ngộ độc thức ăn, nhiễm trùng dạ dày - ruột, thuốc, chuyển động. Đôi khi buồn nôn xảy ra trước khi ói. Trẻ nhỏ có thể không biết mô tả buồn nôn, mặc dù trẻ có thể than đau bụng hoặc than phiền khác.

Nôn ói thường có lợi, bởi vì đây là cách cơ thể loại bỏ chất có hại. Tuy nhiên, hiện nay không nên sử dụng thuốc hoặc các biện pháp gây ói như dùng ngón tay móc trong miệng, ngay cả khi trẻ uống nhầm chất có hại.

Nguyên nhân nôn ói ở trẻ
 

Nôn ói khác với ọc (trớ)

Trước hết, các bà mẹ cần biết về sự khác biệt của ói thật sự và ọc:

•    Nôn/Ói xảy ra khi cơ bụng và cơ hoành co bóp mạnh quá làm tống thức ăn từ trong dạ dày ra ngoài.

•    Trớ/Ọc (thường gặp nhất ở những trẻ dưới 1 tuổi) là dòng thức ăn trôi từ dạ dày ra miệng mà trẻ không sử dụng cơ bụng, trẻ không dùng đến sức lực gì, thường đi kèm với tiếng ợ.
 

Ảnh sưu tầm

Ói thật sự do “trung tâm ói” nằm ở não thường bị kích thích bởi:
Bởi những dây thần kinh ở dạ dày, ruột khi ống tiêu hóa bị kích thích hay sưng phù do nhiễm trùng hoặc tắc nghẽn
Bởi những chất hóa học trong máu (ví dụ: một số loại thuốc cũng gây ói)
Những tác nhân mang tính chất tâm lý như những hình ảnh hay mùi khó chịu
Kích thích ở tai (bộ phận điều khiển sự thăng bằng ở tai giữa)
 
Ọc sữa ở trẻ dưới 1 tháng tuổi

Các nguyên nhân gây ói hay ọc sẽ khác nhau theo từng lứa tuổi. Trong những tháng đầu đời, hầu hết các bé sẽ ọc một ít sữa trong vài giờ cho bú. Đây cũng là một hiện tượng bình thường, và tự giới hạn ngay sau mỗi bữa ăn, giảm dần khi trẻ lớn hơn.

Các bà mẹ có thể bồng trẻ theo tư thế đứng khoảng 15 – 30 phút sau khi bú, vuốt nhẹ lưng, giúp trẻ ợ hơi được thì hiện tượng ọc cũng giảm bớt đi. Một vài trẻ sẽ tiếp tục ọc cho tới khi được 10 – 12 tháng tuổi. Điều này cũng không đáng lo ngại nếu trẻ không bị khó chịu và trẻ vẫn tăng cân bình thường.

Điều đặc biệt là trẻ dưới một tháng thì rất ít ói. Nếu trẻ thật sự bị ói lặp đi lặp lại nhiều và trẻ phải dùng sức nhiều (có tiếng rặn, trẻ đỏ mặt, chảy nước mắt) thì các bà mẹ cần đưa trẻ đi khám bệnh. Lúc này, trẻ có thể có vấn đề về dinh dưỡng hoặc trẻ đang có một dấu hiệu của bệnh nặng:

Nôn do trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)
   Tình trạng trào ngược dạ dày – thực quản làm cho hiện tượng ọc sinh lý bình thường ở trẻ nhỏ nặng nề hơn, không cải thiện, mặc dù cũng là những dòng thức ăn chảy từ trong dạ dày ra nhưng nó lại xảy ra quá nhiều.

Tình trạng này là do cơ ở cuối thực quản quá yếu làm cho thức ăn không giữ được ở trong dạ dày mà lại trào ngược lên. Có thể khắc phục một phần GERD bằng các cách sau:

•    Làm đặc sữa
•    Tránh cho trẻ ăn quá nhiều cùng một lúc, cho trẻ ăn ít đi nhưng tăng số bữa ăn lên để vẫn đảm bảo lượng dinh dưỡng trong một ngày của trẻ
•    Bồng trẻ đứng sau ăn, giúp trẻ ợ hơi
•    Giữ trẻ yên tĩnh, đặt trẻ nằm đầu cao sau bữa ăn ít nhất 30 phút
•    Khi những cách trên không hiệu quả, các bà mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện
  
Nôn do hẹp phì đại môn vị
Khi trẻ được 2 tuần tuổi cho tới 4 tháng tuổi, ói liên tục có thể do dày cơ ở vị trí giữa dạ dày và ruột (còn gọi là hẹp phì đại môn vị), làm cho thức ăn ở dạ dày không xuống ruột được. Trẻ sẽ ói mạnh ra trong vòng 15 – 30 phút ngay sau mỗi bữa ăn. Bệnh này cần đưa trẻ tới bệnh viện càng sớm càng tốt.

Nôn nhiễm trùng
Sau tháng đầu tiên, nguyên nhân gây ói thường gặp nhất sẽ là nhiễm trùng dạ dày ruột. Virus là tác nhân thường gặp nhất, sau đó là vi trùng và kí sinh trùng. Trẻ bị nhiễm trùng sẽ sốt, tiêu chảy, đau bụng, và dĩ nhiên trẻ sẽ buồn nôn và nôn.

Một vài nguyên nhân nhiễm trùng nơi khác dạ dày ruột cũng gây ói; ví dụ như nhiễm trùng hệ hô hấp, nhiễm trùng đường tiểu, viêm tai giữa, viêm màng não, viêm ruột thừa…

Vì vậy, khi trẻ có một số dấu hiệu sau, các bà mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay.

Trẻ sơ sinh và nhũ nhi

Nôn vọt ở trẻ sơ sinh có thể là biểu hiện bệnh lý nặng và cần được đánh giá kỹ. Các nguyên nhân nôn ói ở trẻ sơ sinh và nhũ nhi bao gồm tắc dạ dày (hẹp môn vị) hoặc tắc ruột.

Trẻ cũng có thể nôn ói do nhiễm trùng đường ruột hoặc nhiễm trùng toàn thân. Bất cứ trẻ nhỏ nào sốt 38oC hoặc sốt cao hơn, kèm nôn ói, nên được khám tại cơ sở y tế.

Trẻ em

Nguyên nhân thường gặp nhất gây nôn ở trẻ em là viêm dạ dày - ruột, thường do siêu vi trùng. Viêm dạ dày ruột có thể xảy ra khi trẻ ăn thức ăn bị nhiễm khuẩn hoặc trẻ ngậm tay bị nhiễm bẩn. Siêu vi trùng gây viêm dạ dày ruột rất dễ lây lan và có số lượng nhiều trong phân trẻ bệnh. Rửa tay là yếu tố quan trọng giúp phòng ngừa lây lan. Ít gặp hơn, nôn ói do ăn thức ăn được chế biến, hoặc bảo quản không đúng cách gọi là ngộ độc thức ăn.

Nôn ói do viêm dạ dày - ruột thường bắt đầu đột ngột và hồi phục nhanh, thường trong vòng 24 giờ. Những dấu hiệu khác của viêm dạ dày - ruột bao gồm: tiêu chảy, sốt, hoặc đau bụng.

Những bệnh khác cũng có thể gây nôn ói ở trẻ em bao gồm trào ngược dạ dày - thực quản, viêm loét dạ dày, tắc ruột.

Chăm sóc trẻ nôn ói tại nhà

Một số khuyến cáo sau đây được đề nghị giúp chăm sóc trẻ nôn ói tại nhà.

Theo dõi mất nước

Mất nước có thể xảy ra ở trẻ nôn ói. Các dấu hiệu mất nước nhẹ bao gồm môi khô, trẻ khát nước.

Dấu hiệu mất nước trung bình hoặc nặng bao gồm tiểu ít (ít hơn 1 lần đi tiểu trong 6 giờ), khóc không có nước mắt, miệng khô, hoặc mắt trũng. Trẻ mất nước trung bình hoặc nặng cần được mang đến cơ sở y tế ngay để được bù nước.

Chế độ ăn

Trẻ nôn ói nhưng không mất nước có thể tiếp tục ăn chế độ ăn hàng ngày khi trẻ dung nạp được. Trẻ mất nước cần uống thêm nhiều dịch.

Trẻ nhũ nhi - Nếu trẻ đang bú mẹ bị nôn ói, trẻ nên được tiếp tục bú mẹ, trừ khi có bệnh lý mà nhân viên y tế khuyên nhịn bú, bởi vì sữa mẹ dễ tiêu hóa. Nếu trẻ nôn ói lập tức ngay sau khi bú, bà mẹ có thể cố gắng cho trẻ bú nhiều lần, mỗi lần ít một. Ví dụ, bú mẹ mỗi 30 phút, mỗi lần bú 5 - 10 phút. Nếu nôn ói giảm bớt sau 2 - 3 giờ, cho trẻ bú lại như bình thường. Nếu nôn ói nặng hơn sau 24 giờ, cần mang trẻ đi khám.

Trẻ em: nên động viên trẻ uống thêm nước, tránh uống nước có quá nhiều đường. Tránh ăn thức ăn có nhiều mỡ sẽ khó hấp thu.

Bù nước: bù nước đường uống thì đơn giản, an toàn hơn truyền dịch. Dung dịch bù nước đường uống, Oral rehydration therapy (ORT) là dung dịch có chứa đường và điện giải (sodium, potassium, chloride) là những chất bị mất khi trẻ nôn ói.

ORS không điều trị nôn ói, nhưng giúp điều trị mất nước kèm nôn ói.

Thuốc: thuốc chống nôn cần được kê toa theo hướng dẫn của thầy thuốc trong một số trường hợp.

Phòng ngừa lây lan: cha mẹ trẻ bị nôn ói nên chú ý phòng ngừa lây nhiễm trong gia đình và người xung quanh. Rửa tay với nước và xà phòng sau khi thay tã cho trẻ, trước và sau khi chuẩn bị thức ăn, cho trẻ bệnh nghỉ học giúp hạn chế lây lan.

 

Cách xử trí nôn trớ ở trẻ em
 

Nôn trớ là triệu chứng hay gặp ở trẻ nhỏ. Nôn trớ là hiện tượng thức ăn trong dạ dày bị đẩy lên thực quản rồi trào ra miệng. Nôn trớ có thể lành tính, tự khỏi khi trẻ lớn hơn. Có khi nôn trớ là biểu hiện của những bệnh lý tiêu hóa  như trào ngược dạ dày thực quản, có thể  là triêu chứng của bệnh lý đường hô hấp hay là bệnh lý toàn thân,v.v…

Khi trẻ nôn trớ, cha mẹ nên xem trẻ có những biểu hiện nào kèm theo không, ví dụ như sốt hay tiêu lỏng, ho, hay sổ mũi, phát ban v.v…

Nôn trớ  đơn thuần thường liên quan đến ăn uống. Hay gặp ở trẻ nhỏ do ép trẻ ăn quá nhiều, bú quá no, nằm liền sau khi bú, hoặc không dung nạp thức ăn  hoặc bắt đầu ăn bổ sung với thức ăn mới lạ, hoặc ăn nhiều quá 1 loại thức ăn nào đó. Nôn thường xuất hiện sớm, số lượng chất nôn ít, chủ yếu là thức ăn. Trẻ vẫn chơi bình thường, không ảnh hưởng đến tình trạng cơ thể. Do vậy, chỉ cần điều chỉnh cách cho ăn.

- Không ép trẻ ăn nhiều làm cho trẻ ngại khi nhìn thấy thức ăn.

- Khi cho 1 loại thức ăn mới nên cho từ ít đến nhiều, từ lỏng đến đặc, chia  làm nhiều bữa nhỏ trong ngày .

- Ở những trẻ bú mẹ thì sau khi bú xong nên bế trẻ 10-15 phút rồi mới đặt trẻ nằm.

-  Khi cho trẻ bú  bình lưu ý  sao cho sữa ngập núm vú  bình để tránh nuốt không khí vào dạ dày.

- Ngoài ra có thể sử dụng thuốc chống nôn theo chỉ định của bác sĩ.

Nôn do bệnh tật: Hay gặp trong các bệnh nhiễm khuẩn tiêu chảy, viêm mũi họng, viêm phổi, viêm màng não... một số bệnh ngoại khoa như lồng ruột, tắc ruột, viêm ruột non hoại tử...

Trẻ nôn đột ngột và kèm theo các triệu chứng đặc hiệu của từng bệnh. Cần đưa trẻ đến khám ở cơ sở y tế để xử trí kịp thời.

Khi bé nôn nhiều cũng giống như đi tiêu lỏng  , bé sẽ mất một lượng nước khá lớn. Do đó quan trọng là phải bổ sung lượng nước đã mất để  cơ thể bé không mất chất điện  giải. Tại nhà ta  có thể dùng dung dịch Oresol, nước chín hay  nước trái cây loãng.

Khi bé nôn nhiều, đừng cố gắng cho bé tiếp tục uống mà  cần thực hiện các biện pháp sau:

Lưu ý  : tư thế khi bé nôn nên để bé nằm nghiêng hoặc đỡ bé ngồi dậy , đề phòng khi bé nôn, chất nôn sẽ tràn vào khí quản , gây sặc rất nguy hiểm. Đã từng có trường hợp bé nôn trớ khi nằm ngữa , chất nôn tràn vào phổi gây ngừng thở, đến khi người nhà phát hiện đưa bé vào viện thì bé đã tím tái , không còn cứu chữa được.

 Khi đã lưu ý tư thế, thì nên chờ cho bé bớt nôn trớ, hãy cho uống một lượng nhỏ nước chín hoặc dung dịch Oresol, bé bị mất nước nhiều nên sẽ khát, khi đưa nước bé sẽ có khuynh hướng uống nhiều, sau đó sẽ nôn thốc tháo, do đó nên cho uống bằng muỗng nhỏ hoặc  từng ngụm một .

Nếu bé tiếp tục nôn nhiều, nên đưa bé đi khám. Nếu bé bớt nôn trớ thì cần cho uống luân phiên 50ml dung dịch Oresol và 50ml nước chín sau mỗi nửa giờ. Sau khi cho bé uống loại nước này mà bé không nôn trớ nữa thì cho bé bú sữa mẹ hoặc bú bình, tăng dần số lượng từ 80 - 100ml sau mỗi 3 - 4 giờ. Nếu bé không nôn trớ từ 12 - 24 giờ thì có thể cho bé ăn uống bình thường, nhưng vẫn cho bé uống nhiều nước. Bắt đầu với những thực phẩm dễ tiêu hoá như ngũ cốc hay sữa chua.

Nên nhớ khi bé nôn nhiều tức là bộ phận tiêu hóa đang có vấn đề cần nên nghỉ ngơi cho nên phụ huynh chỉ nên cho bé uống nước để không bị mất nước, đừng nên cố gắng ép ăn, không giúp được bé mà còn làm tăng triệu chứng và bé càng quấy khóc nhiều hơn.

Giúp trẻ ngủ sẽ làm cho bé  nhanh hồi phục hơn, vì dạ dày trống trong suốt thời gian này sẽ giúp bé dễ chịu hơn. Không cho bé dùng bất kỳ loại thuốc chống nôn nào khi chưa được sự cho phép của bác sĩ.

Trường hợp trẻ nôn trớ kéo dài hoặc nôn do bệnh lý mà trẻ có biểu hiện các triệu chứng như: sốt, đau bụng, lơ mơ, co giật, hay nôn ói liên tục,  có dấu hiệu mất nước như: miệng khô, ít nước mắt, tiểu ít,... thì cần đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế để được chữa trị kịp thời.

Trường hợp trẻ bị sặc , đừng cố lấy tay móc thức ăn hay chất nôn ra, nên làm nghiệm pháp Heimlich ở trẻ lớn, đứng sau lưng trẻ, quàng 2 tay ra ôm lấy bụng trẻ và ấn mạnh vào, áp lực mạnh sẽ làm trẻ nôn ói ra dị vật đường thở. Ở trẻ nhỏ hơn thì nên để nằm sấp trên đùi chúng ta và vỗ mạnh vào lưng trẻ như hình vẽ. Dị vật , chất nôn sẽ được tống ra.

Sau khi tống chất nôn ói ra được nếu bé còn mệt thì nên đưa bé đến cơ sở y tế gần nhất.
(ST)