Triệu chứng của bệnh ảo giác

Hoang tưởng ảo giác là một dạng triệu chứng của bệnh tâm thần phân liệt. Đây là bệnh nội sinh nhưng có người vẫn còn lầm lẫn cho rằng đây là bệnh mắc phải do stress, do yếu tố môi trường, do chấn thương.

Tưởng bị hại

Đầu tháng 12/2011, đường dây nóng báo Tuổi Trẻ nhận được điện thoại của một bạn đọc có tên Đ.C.T.. Qua điện thoại, anh T. phản ảnh anh không bị tâm thần nhưng hai năm nay bị gia đình đưa vào khoa tâm thần BV 175 (TPHCM) điều trị vì cho rằng anh tâm thần.

Theo anh T., em gái anh đưa anh vào bệnh viện vì tranh chấp nhà. Ngày 9/12, trả lời phản ảnh của anh T., đại tá BS Nguyễn Văn Hường - chủ nhiệm khoa nội tâm thần - khẳng định anh T. (44 tuổi, Q. Phú Nhuận, TPHCM) bị bệnh tâm thần phân liệt thể paranoid (hoang tưởng ảo giác).

Anh đã vào BV 175 điều trị nhiều lần trong hai năm qua. Trước khi đến bệnh viện điều trị, anh có thời gian dài 12 năm điều trị bệnh hoang tưởng ảo giác tại BV Tâm thần trung ương 2 (Biên Hòa, Đồng Nai).

Người đưa anh T. vào bệnh viện điều trị là mẹ ruột. Mẹ anh T. thường đón anh về nhà nhưng được mấy ngày anh lại bỏ nhà đi lang thang và có hành vi gây nguy hiểm cho người khác nên mẹ anh lại phải đưa trở lại nhập viện điều trị.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, mẹ anh T. là bà Đ.T.H.L. cho biết năm 18 tuổi anh chỉ đậu dự bị đại học. Khi thấy một số bạn bè học kém hơn nhưng lại đậu đại học, anh T. bắt đầu có biểu hiện phát bệnh tâm thần từ đó đến nay. Bà L. xác nhận anh T. điều trị hơn mười năm tại BV Tâm thần trung ương 2. Bà L. chỉ có hai người con trai. Em trai của anh T. đã có gia đình và ở riêng. Trong gia đình không có ai tranh chấp nhà cửa với anh T..

Chúng tôi cũng đã trò chuyện với anh T. gần một giờ tại bệnh viện. Có những lúc anh nói chuyện rất tỉnh táo, lưu loát và đề nghị báo can thiệp đưa anh đi giám định tâm thần. Tuy nhiên, anh cũng có nhiều biểu hiện không bình thường trong tư duy và ngôn ngữ.

Ví dụ anh kể đã nghiên cứu và chế tạo thành công xe hơi điện. Khi chúng tôi hỏi chiếc xe này anh để ở đâu, lúc đầu anh bảo để ở nhà một người bạn, nhưng sau đó bảo đã bán xe này cho một công ty sữa với giá 400 triệu đồng. Tiền bán xe để đâu? Trả lời câu hỏi này anh T. bảo: “Tiền đâu có mang theo. Mang theo bị cướp hết thì sao?”.

Khi chúng tôi hỏi anh có đang nghiên cứu, phát minh gì không thì anh trả lời: “Phát minh làm cái gì, cái ông Thomas Edison phát minh ra bóng đèn điện về già không có vợ không có bạn”! Anh còn nói về mẹ mình là “bà già tôi bả tham lam lắm”!

860.000 người mắc bệnh

Nói về bệnh hoang tưởng ảo giác, đại tá BS Nguyễn Văn Hường cho biết bệnh thường xảy ra nhiều nhất ở độ tuổi 15-25, bất cứ ai cũng có thể mắc phải, tỉ lệ nam-nữ mắc bệnh như nhau. Tỉ lệ mắc bệnh là 1% ở mọi quốc gia. Nguyên nhân bệnh do những biến đổi, khiếm khuyết về rối loạn chuyển hóa của tế bào não, rối loạn chức năng hoạt động của não và chưa một xét nghiệm nào có thể phát hiện được.

Khi mắc bệnh, bệnh nhân có biểu hiện rối loạn giấc ngủ (có khi không có rối loạn) như mất ngủ, khó ngủ, không ngủ, đảo giấc (ngày ngủ đêm thức); rối loạn về hành vi, rối loạn về cảm xúc. Ví dụ như cảm giác hai chiều vừa yêu vừa ghét hay cảm xúc trái ngược là người thân thì rất ghét, căm thù nhưng người dưng lại tin yêu; đi dự đám ma thì cười nhưng đi đám cưới lại khóc.

Bệnh nhân còn có các triệu chứng điển hình như đi lang thang, nhặt rác, tích trữ các vật dụng bỏ đi, cười một mình; có dấu hiệu đáng quan tâm nhất mà bác sĩ thường ghi chẩn đoán là “ảo thanh bình phẩm”. Tức là bệnh nhân thường nghe có tiếng nói chuyện trong đầu, hoặc tiếng nói trong bụng phát ra. Có khi là tiếng nói xấu hoặc khen bệnh nhân, có khi phân tích, nhận xét những hành vi, suy nghĩ của bệnh nhân. Thậm chí tiếng nói đó ra lệnh, bắt bệnh nhân làm theo việc này việc khác. Trong đầu bệnh nhân lúc nào cũng có tiếng đó.

Ngoài ra, bệnh nhân còn có biểu hiện hoang tưởng ma nhập, người chết nhập vào, luôn có cảm giác bị theo dõi, bị hại, bị bắt, bị giết, bị bệnh. Có người lại có hoang tưởng phát minh, nghiên cứu sáng chế... Tuy nhiên, BS Hường cho biết thực tế rất nhiều bệnh nhân tuy mắc bệnh hoang tưởng ảo giác nhưng nói năng lưu loát, trí nhớ tốt, thậm chí nhớ tốt hơn người bình thường.

Hoang tưởng ảo giác có từng đợt, lúc có lúc không và đặc biệt có tính thu hẹp, thụ động trong hoạt động và suy nghĩ. Nếu bác sĩ không có kinh nghiệm dễ chẩn đoán nhầm. Việc chẩn đoán chủ yếu dựa vào việc nói chuyện với bệnh nhân để họ bộc lộ ra, chứ không có xét nghiệm hay chẩn đoán cận lâm sàng nào có thể tìm ra bệnh.

Về điều trị, bác sĩ Hường cho biết hiện nay có nhiều thuốc tốt và ít tác dụng phụ. Việc điều trị khỏi bệnh hoàn toàn chỉ đạt 5-7% số ca mắc bệnh. 93-95% bệnh nhân còn lại gần như mắc bệnh suốt đời, nhưng trong số này nếu bệnh nhân được điều trị tốt thì 60-70% sống gần như bình thường, không ai biết họ có bệnh. Yếu tố để bệnh nhân ổn định bệnh tốt nhất là chính người bệnh nhận thức được bệnh của mình.

Các yếu tố nguy cơ của tâm thần phân liệt:

- Tuổi: Hầu hết bệnh bắt đầu ở lứa tuổi 18-28.

- Nhân cách: Được nhìn nhận như một yếu tố tiền bệnh lý. Những người hay ngượng ngập từ thời thơ ấu, ngại tiếp xúc và sống cô độc thường gặp khó khăn trong việc tạo mối quan hệ với người khác giới ở tuổi vị thành niên. Có thể vì vậy nên họ thích ở những nơi càng ít giao tiếp càng tốt. Tuy nhiên, người có nhân cách này thường không phát triển thành tâm thần phân liệt nếu không chịu tác động của nhiều yếu tố khác.

- Tiền sử có uống các loại thuốc gây ảo giác như LSD, amphetamin; nhiễm khuẩn hoặc phẫu thuật trầm trọng, các triệu chứng thường bắt đầu trong vòng vài ngày.

- Gần ngày sinh con, đặc biệt khi lao động nặng kéo dài, chảy máu nhiều, đứa trẻ yếu.

- Uống corticoide.

- Khuyết tật nghe hoặc nhìn, đặc biệt là với người già hoặc trung niên, thường là người sống độc thân hay phụ nữ. Khuyết tật làm trở ngại nhận thức đúng đắn của họ về môi trường sống.

- Có tiền sử gia đình về tâm thần phân liệt, chẳng hạn như bố mẹ, anh chị em ruột, đặc biệt là những trường hợp sinh đôi cùng trứng.

- Bị stress trầm trọng ở cơ quan hoặc ở gia đình.

Các dấu hiệu sớm của bệnh

Dần dần cách ly với xã hội, bạn bè: Người trẻ tuổi tăng việc sử dụng thời gian ở trong phòng. Khi tiến triển thành bệnh tâm thần phân liệt, dấu hiệu này thường đi kèm với bất động, ngủ lịm ban ngày và có nhiều hoạt động về ban đêm. Người lớn tuổi hơn có thể giảm giao tiếp với người thân, bạn bè và sợ ai đó làm hại mình. Bệnh tiến triển làm họ sợ cả thức ăn và nước uống, vì cho rằng mình bị đầu độc bởi những kẻ khủng bố.

Suy giảm hiệu suất làm việc: Cảm thấy khó khăn trong việc tập trung chú ý; biểu hiện rõ ở những người lao động trí óc, họ thấy khó khăn trong học tập. Người lao động chân tay không thể dậy sớm và đi làm đúng giờ, họ bị phê bình là chậm chạp và kém hiệu quả trong công việc.

Bận tâm quá mức tới sự xuất hiện các triệu chứng cơ thể: Những người vị thành niên thường rất bận tâm tới những gì họ cảm thấy. Họ lo lắng về sự tăng cân, có trứng cá ở mặt, sự lôi cuốn ở người khác giới. Sự thổi phồng và cường điệu này có thể là một trong những triệu chứng sớm của tâm thần phân liệt: một người trẻ có thể đứng hàng giờ trước gương, kiểm tra mụn nhọt, tự hỏi về hình dáng mũi hoặc đường ngôi của họ.

Trầm cảm: Biểu hiện có thể là sự mất quan tâm thích thú với mọi thứ, cảm thấy cuộc sống vô vị, ăn kém ngon miệng và rối loạn giấc ngủ.

Thay đổi trong hoạt động: Bệnh có thể bắt đầu bằng sự suy sụp trong hoạt động, người bệnh trở nên thờ ơ, luôn thấy mệt mỏi và hầu như suốt ngày nằm trên giường. Ngược lại, có người trở nên ít ở nhà, hay đi lang thang đâu đó, trở về với dáng vẻ lôi thôi, lếch thếch và kiệt sức.

Những ý nghĩ và hành vi kỳ lạ: Xuất hiện hoang tưởng, thường được giữ kín nhưng có thể bộc lộ trong hình thức buộc tội kỳ quái chung quanh người bệnh. Chẳng hạn, một người chồng tin rằng vợ mình đang muốn phản bội, nên đã nhanh chóng trở về nhà, trèo lên mái nhà, trốn trong tủ hoặc trong phòng ngủ rồi nhảy ra để bắt người tình tưởng tượng của vợ. Những lời thanh minh của vợ càng làm anh ta tin tưởng vào ý nghĩ của mình. Có những cô gái từ chối đi làm vì sợ người ta cho rằng cô là gái điếm, đang cười cô và thậm chí có âm mưu giết hại cô.

Hoang tưởng có thể chi phối hành vi người bệnh, như từ chối ăn một số thứ mà họ cho là có chất độc. Họ nghĩ căn phòng sắp bị nổ tung hoặc có bẫy, ô tô chạy trên đường là của bọn khủng bố.

Rối loạn tư duy: Thay đổi quan hệ với người thân, tự nhiên mất hết tình cảm với con cái hoặc vợ chồng. Người bệnh có thể nhận thức được điều này, họ thường phàn nàn không có tình cảm như trước đây. Họ có thể nói về sự mất mát người thân một cách rất dửng dưng, song lại khóc sướt mướt khi thảo luận một vấn đề không quan trọng. Điều này không có nghĩa nỗi đau buồn thực sự không được cảm nhận mà nó chỉ không biểu hiện ra thôi.

Ảo giác: Thường gặp nhất là những ảo giác lời nói. Họ thật sự nghe được tiếng nói không có thật, và thường là chống lại chúng. Có lúc lời nói làm người bệnh nghi ngờ và tăng dần sự xa lánh. Có lúc tiếng nói có thể làm người bệnh mỉm cười, tự cười vô duyên cớ.

Người bệnh cảm thấy mọi thứ đều có ý nghĩa đặc biệt: người trên ti vi đang phát thanh những chi tiết về con người và nói những lời hạ thấp họ. Có người cáu giận vì cách đặt cái bàn hoặc đỗ ô tô.

Cảm giác về những bệnh lý cơ thể: Người bệnh cảm thấy sự thay đổi tinh thần liên quan tới một bệnh trầm trọng nào đó. Họ thường tìm đến bác sĩ với những lời than phiền mơ hồ. Họ thường ăn không ngon miệng, dẫn đến sút cân. Sự ngừng hoạt động làm cho họ trông như kiệt sức và cũng góp phần gây sút cân. Họ có thể tìm sự nương náu ở thuốc lá hoặc rượu.

(St)