Phổi

Giải phẫu học phổi

Phổi nằm trên cơ hoành, gồm 2 buồng không giống nhau; phổi phải có 3 thuỳ, trong khi phổi trái chỉ có 2 thuỳ và khuyết vào nơi tim chiếm chỗ. Bao dọc mặt ngoài phổi và lót mặt trong lồng ngực là màng phổi và nhờ đó mà phổi có thể phồng lên xẹp xuống một cách êm ái. Không khí đi vào phổi phải qua mũi, hầu và khí quản, khí quản phân đôi thành 2 phế quản sau đó 2 phế quản phân chia thành vô số các đường dẫn khí nhỏ gọi là tiểu phế quản, và sau đó là các phế nang, là nơi quá trình trao đổi khí diễn ra.

Hít thở

Trung bình phụ nữ hít thở 9 lần/ phút, còn đàn ông là 12 lần/ phút. Khi hoạt động mạnh, nhịp thở có thể lên đến 60 – 80 lần/phút. Khi hít vào, các cơ liên sườn ngoài của lồng ngực và cơ hoành co lại, phổi nở ra và cơ hoành hạ xuống. Áp suất trong phổi hạ xuống thấp hơn áp suất không khí bên ngoài, khi đó không khí gồm 20% là ôxy, sẽ đi vào phổi. Thể tích phổi gia tăng nhờ lồng ngực tăng lên và cơ hoành co lại. Khi thở ra, quá trình trên sảy ra ngược lại cơ liên sườn ngoài và cơ hoành giãn ra, lồng ngực hạ xuống còn cơ hoành thì trở về trạng thái khi nghỉ là hơi vồng lên. Thể tích phổi giảm, làm áp suất trong phổi cao hơn áp suất không khí bên ngoài nên khí trong phổi (gồm 13,7% là ôxy và 5,2% là CO₂) được tống ra ngoài.

So với nam giới

Dung tích phổi bình thường của người nữ trẻ khoẻ xấp xỉ 0,1 – 0,14 m³/phút, còn của đàn ông khoẻ là 0,125 – 0,17m³/ phút.

Phụ nữ chủ yếu dựa vào cử động sương sườn để thở (thở ngực), còn đàn ông có khuynh hướng dùng cơ hoành để thở (thở bụng).

Hô hấp ở độ cao

Khi sống ở trên cao như ở dãy ANDES của Nam Mỹ hoặc vùng núi NEPAL, cơ thể của chúng ta sẽ thích nghi với điều kiện không khí ít oxy (0,5kg/m², bằng 1/2 so với mực nước biển) khi đó, phổi sẽ phát triển lớn hơn và cơ thể sẽ sử dụng ôxy một cách hiệu quả nhất.

So với động vật

Con người có thể nín thở được 2 phút, cá nhà táng có thể nín thở gần 2h đồng hồ giống như cá voi, nhịp tim của phụ nữ chậm lại khi lặn xuống sâu. Đây có lẽ là đặc tính còn sót lại từ thời kỳ thuỷ sinh.

Cá không có phổi như các động vật hữu nhũ; chúng thở bằng mang - một hệ thống lọc tinh vi có nhiệm vụ lấy ôxy từ nước. Ôxy được mạng mao mạch ở mang tập trung lại và chuyển đi nuôi cơ thể.

Hen phế quản và sốt rơm

Khó thở, khò khè, chảy nước mắt, chảy nước mũi đều là những phản ứng của cơ thể đối với dị nguyên như bụi, bông…

Sốt rơm

Sốt rơm, hoặc viêm mũi dị ứng có biểu hiện là tăng tiết dịch nhảy khi hít phải dị nguyên như cỏ rơm, phần hoa, chất tiết của ve và bụi. Sốt rơm do phần hoa có tính chu kỳ, trong khi các loại có khuynh hướng tiếp diễn. Có khoảng 5 – 10% dân số Anh bị sốt rơm, và bệnh này có tính gia đình. Sốt rơm thường gặp ở người da trắng phương Bắc hơn các chủng tộc khác.

Hen phế quản

Hen phế quản là hậu quả của sự co thắt cơ phế quản, thường xảy ra sau khi hít phải dị nguyên đặc hiệu. Các đường dẫn khi có thể nhỏ lại bằng đầu kim, làm người bệnh nghẹt thở. Quá trình hồi phục mắt từ vài phút đến vài ngày. Khi lên cơn hen nặng, người bệnh cần được nhập viện và thở máy để được hồi phục. Có giả thiết cho rằng chế độ ăn thiếu thốn có thể làm hen phát triển. Hen có thể kiểm soát được bằng cách tránh tiếp xúc với yếu tố gây khởi phát cơn hen, hoặc bằng cách hít các thuốc giúp tăng cường và giãn nở các ống phế quản.

Những nguyên nhân gây hen.

* Dị ứng với các chất như chất tiết của ve, bào tử vi nấm, phấn hoa, khói thuốc lá, da lông động vật, thuốc, hoá chất và thực phẩm.

* Nhiễm virus như cúm và bị stress nặng.

* Nhiệt độ không khí (lạnh) và chất lượng không khí (khô, ô nhiễm).

* Hormone; ở một số phụ nữ cơn hen liên quan đến chu kỳ kinh và thai kỳ.

Áo ngực và thuốc lá

Giữa thế kỷ 19, việc mặc áo ngực có dây thắt để nhấn mạnh chiếc eo nhỏ của phụ nữ đã tằng là mốt được ưa chuộng ở các nước phương Tây. Những phụ nữ “thắt dây lưng ong” có vòng eo đo được 37,5 – 45cm (vòng eo nhỏ nhất được ghi nhận là 32,5cm), nhưng họ phải trả bằng hậu quả là phổi bị hạn chế hoạt động trầm trọng, thường dẫn đến ngắt. Ngay khi áo ngực được nới lỏng, tình trạng đã được cải thiện.

Dù thuốc lá đã được du nhập vào Châu Âu từ thế kỷ 16, nhưng phụ nữ hiếm khi hút thuốc cho đến khi thuốc điếu ra đời vào đầu thế kỷ thứ 20. Hút thuốc được xem là có phong độ và bản lĩnh đối với những người cách tân của những năm 1920. Phụ nữ làm quen với thuốc lá vào thập niên 30, 40 để bắt chước hình ảnh những nhân vật nữ đầy hấp dẫn, quyến rũ và tự lập như những vai diễn của các nữ minh tinh, chẳng hạn như Greta Garbo và Bette Davis. Đến cuối thế kỷ thứ 20, người hút thuốc ở phương Tây đa số là phụ nữ.

Các phản xạ hô hấp

Ngáp là phản xạ tổng oxy vào phổi, xảy ra khi mô bị thiếu oxy.

Hắt hơi xảy ra khi dị vật như bụi hay phấn hoa chạm vào lớp niêm mạc nhạy cảm của hốc mũi. Phản xạ sẽ làm các đường dẫn khi đóng lại và các cơ hô hấp tống hơi ra ngoài một cách mạnh mẽ.

Ho là phản xạ của cơ thể khi có dị vật như bụi, kích thích đường hô hấp.

Nắc cụt xảy ra khi các dây thần kinh điều khiển cơ hoành bị kích thích (ví dụ khi ăn quá nhanh) và làm nó co lại một cách tự động. Khi không khí được hít vào, thanh môn (khoảng không giữa các dây thanh âm) sẽ đóng sập lại.

Chứng thở quá nhanh thường xảy ra khi tâm trạng lo lắng. Động tác này làm mất quá nhiều CO₂ trong cơ thể.

Cảm và cúm

Cảm thông thường do virus gây ra. Một bệnh cảm điển hình sẽ kéo dài và có thể do 1 trong hơn 200 loài virus khác nhau gây nên.

Virus cúm có 4 dòng chính, và tất cả chúng đều có khuynh hướng biến chứng. Triệu chứng giống như cảm nhưng có thêm những biểu hiện khác, như đau nhức cơ bắp chẳng hạn.

Ngạt

Dị vật khi bít đường dẫn khí sẽ gây ngạt thở, và ta phải hành động ngay để tránh tử vong. (Nạn nhân bị ngạt sẽ dần dân chuyển sang màu da tím tái, và họ túm lấy cổ họng của mình). Bước 1, đánh nhiều lần vào lưng nạn nhân ở vùng giữa 2 bả vai; trẻ nhỏ có thể được đặt nằm vắt ngang đùi của người cứu nạn, đầu thấp hơn thân. Nếu nạn nhân là người trưởng thanh mà áp dụng bước 1 không hiệu quả, ta nên chuyển sang thủ thuật Heimlich (dưới).

Bệnh phổi

Ung thư phổi

Ung thư phổi là căn bệnh ác tính phổ biến nhất ở phụ nữ tại các nước phương Tây, nhiều nhất ở tuổi 70. Hút thuốc là nguyên nhân chính gây ung thư phổi: Hút thuốc sẽ làm huỷ hoại các vi nhung mao ở niêm mạc đường dẫn khí, ho là cách duy nhất để tống đờm nhớt ra khỏi phổi và họng – do đó người nghiện thuốc thường ho. Ung thư phổi xảy ra do cơ thể tống xuất dị vật và vi khuẩn của hệ hô hấp bị hỏng và hệ miễn dịch bị suy yếu. Khi còn trẻ, phổi có thể phát sinh thêm các phế nang mới, do đó nếu bắt đầu hút thuốc sớm, thì sự phát sinh phế nang này bị ngưng trệ, và phổi sẽ không bao giờ phát triển đủ dung tích. Ung thư phổi có tỷ lệ chữa trị thành công thấp; chỉ có 7% bệnh nhân sống được hơn 5 năm.

Lao phổi

Lao phổi là bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn mycobacteria lây lan qua các giọt dịch tiết mũi họng (do hắt hơi hoặc ho) bay trong không khí, được hít vào đường hô hấp và gây viêm phổi. Nhiễm khuẩn có thể lan rộng qua hệ thống bạch huyết và gây tử vong; loại biến chứng này chỉ chiếm 5% trường hợp.

Bạn có biết

Trọng lượng của cả 2 phổi khoảng 750g.

Nếu tất cả các phế nang của 2 phổi được trải phẳng ra thì chúng sẽ phủ kín diện tích một sân tennis.

Lúc mới sinh, phổi của chúng ta có màu hồng. Khi trưởng thành, chúng chuyển sang màu xám đen do hít phải bụi và khói.

Hắt hơi có thể đạt vận tốc 160km/giờ và đi xa đến 4m

(St)