Cách chăm sóc khi trẻ bị tiêu chảy để trẻ nhanh khỏi bệnh

Nên chăm sóc trẻ bị tiêu chảy như thế nào

Tiêu chảy là bệnh thường gặp trong mùa hè. Bệnh do lỵ trực trùng hoặc Rotavirus gây ra, tập trung ở trẻ dưới 6 tuổi. Vấn đề đặt ra là cần chăm sóc trẻ bị tiêu chảy cấp thế nào cho đúng cách? Bài viết sau đây sẽ giúp các bậc cha mẹ một số kiến thức cơ bản.

Do tiêu chảy làm cho trẻ bị mất nước và mất muối nên trong chăm sóc và điều trị rất cần bù lại khối lượng nước và muối đã bị mất do tiêu chảy cho trẻ. Ngoài việc bù nước cho trẻ thì ăn uống đúng cách cũng là một nhân tố quan trọng giúp cho trẻ mau khỏi bệnh.

1. Luôn luôn pha và uống dung dịch oresol đúng liều lượng

Bệnh tiêu chảy gây mất nước và muối nhiều, làm cho trẻ nhỏ nhanh suy kiệt, nên phải bù nước và muối kịp thời.Cách bù nước và muối tốt nhất và dễ thực hiện nhất tại nhà là cho trẻ uống dung dịch oresol (ORS). Điều quan trọng nhất để dung dịch ORS có tác dụng chữa bệnh là phải pha đúng liều lượng. Cách pha đúng là làm theo hướng dẫn ghi trên nhãn gói oresol. Trên thị trường hiện nay có nhiều loại oresol để bù nước và điện giải: gói pha 1 lít nước; gói pha 200ml, gói pha 250ml. Pha với nước đun sôi để nguội.

Khi pha cần pha đúng nồng độ các chất điện giải mới dễ hấp thu vào cơ thể. Bạn nên dùng các loại cốc, bình chia độ để đo đúng lượng nước cần pha. Cách uống: trẻ dưới 2 tuổi, uống 50 – 100ml/lần tiêu chảy; trẻ 2 – 9 tuổi, uống 100 – 200ml/lần tiêu chảy; trẻ lớn hơn 10 tuổi và người lớn uống tùy theo nhu cầu cơ thể. Nếu bệnh nặng cho uống ORS 5ml/kg/giờ, kết hợp với truyền dịch.

Nếu không có ORS có thể pha dịch thay thế gồm: 8 thìa nhỏ (thìa cà phê) đường, 1 thìa nhỏ muối pha trong 1 lít nước; hoặc nước cháo 50g gạo và một nhúm (3,5g) muối hoặc nước dừa non có pha một nhúm muối. Bệnh nhân bị nôn nhiều nên uống từng ngụm nhỏ.

Chú ý pha đúng khối lượng nước vì nếu pha quá loãng, hàm lượng chất điện giải sẽ không đủ, có thể gây nguy hiểm cho trẻ; ngược lại nếu pha quá đặc, trẻ sẽ bị ngộ độc muối, thậm chí có thể nguy hiểm đến tính mạng do lượng muối trong máu quá cao sẽ rút nước từ các tế bào ra, khiến cơ thể bị mất nước và rối loạn điện giải nghiêm trọng hơn. Sai lầm dễ mắc là cho trẻ uống quá nhiều nước lọc.

Vì dung dịch ORS hơi khó uống, một số bà mẹ thấy con không muốn uống, thì dụ con bằng cách uống một ít nước lọc rồi uống ORS. Nhưng làm như vậy hậu quả là trẻ uống nước lọc quá nhiều, bụng trướng lên, rất nguy hiểm, chỉ bù được nước mà không bù được điện giải.

2.Cho trẻ ăn uống đầy đủ, nhiều bữa

Khi chăm sóc trẻ bị mắc tiêu chảy ngoài việc bù nước cho trẻ các bà mẹ nên chú ý cho trẻ ăn uống đầy đủ các chất dinh dưỡng. Do trẻ bị đi ngoài nhiều lần, mất nước mất muối nên trẻ rất nhanh mệt mỏi suy kiệt, vì vậy việc cho ăn là rất quan trọng để bù lại năng lượng bị mất và nâng cao sức đề kháng cho trẻ. Những ngày trẻ bệnh, bạn cần cho ăn thức ăn mềm và lỏng hơn bình thường, nhưng vẫn phải đủ các chất dinh dưỡng là đạm, đường, béo, vitamin và khoáng chất.
Bình thường nước được tái hấp thu ở ruột (trên); Khi bị tiêu chảy nước quá nhiều theo phân ra ngoài (dưới).

Vì đường tiêu hóa của trẻ đang bị tổn thương, nên cần cho trẻ ăn thành nhiều bữa nhỏ, khoảng cách giữa các bữa ăn khoảng 2 giờ.

Đối với trẻ dưới 6 tháng tuổi:

Nếu còn bú mẹ thì tiếp tục cho trẻ bú mẹ bình thường và nên cho trẻ bú mẹ tăng lên. Sữa mẹ có tác dụng rất tốt khi trẻ bị tiêu chảy vì trong sữa mẹ vừa đủ các chất dinh dưỡng, vừa dễ tiêu hóa, hấp thu. Nếu trẻ bú sữa ngoài, bạn tiếp tục cho bú bình thường nên cho bú tăng khối lượng và tăng bữa, nhưng không nên thay đổi loại sữa.

Trẻ lớn hơn( > 6 tháng tuổi)

Cần cho trẻ ăn đủ các bữa với các loại thức ăn nấu chín kỹ, bổ dưỡng, dễ tiêu như ăn cháo với thịt gà, thịt lợn nạc… không nên bắt trẻ nhịn ăn hoặc kiêng khem. Cần cho trẻ ăn thêm trái cây chín hoặc nước trái cây như: chuối, cam, đu đủ… Không nên dùng các loại thực phẩm có nhiều đường, nhiều chất xơ và khó tiêu hóa.

Sai lầm hay mắc phải là: chỉ cho ăn cháo trắng với muối, không cho trẻ uống sữa, kiêng tất cả các loại thực phẩm khác vì sợ con bị tiêu chảy nặng hơn. Nếu làm như thế thì sẽ khiến trẻ dễ bị bệnh nặng hơn vì ăn uống không đủ dinh dưỡng, bệnh lâu khỏi.

Tuy nhiên đối với các loại thực phẩm chứa nhiều chất béo như: váng sữa, phô mai…thì không nên cho trẻ ăn. Vì hệ tiêu hóa của trẻ chưa tiêu hóa được nên ăn vào sẽ càng dễ bị tiêu chảy.

3. Chỉ cho trẻ uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ

Nhiều bậc cha mẹ nghĩ rằng khi trẻ bị bệnh thì nên cho trẻ uống thuốc . Nhưng thuốc chỉ có tác dụng tiêu diệt với vi khuẩn chứ không có tác dụng tiêu diệt virut. Nếu con bạn bị tiêu chảy do Rotavirus, thì dù có uống bao nhiêu thuốc kháng sinh cũng không có tác dụng mà chỉ làm cho trẻ mệt hơn. Bạn chỉ nên dùng kháng sinh chữa tiêu chảy cho con khi có chỉ định của bác sĩ.

Những sai lầm thường mắc phải trong việc dùng thuốc chữa tiêu chảy cho trẻ là: cha mẹ thường mua thuốc chống nôn, cầm đi ngoài cho trẻ uống; hoặc cho trẻ ăn những loại thực phẩm làm cho trẻ ngừng đi ngoài ngay như: lá ổi, hồng xiêm xanh…, nhưng đó chỉ là khỏi bệnh giả tạo và gây ra hậu quả là các tác nhân gây bệnh ở lại trong đường tiêu hóa lâu hơn khiến cho bệnh lâu khỏi, hoặc nặng lên.

Bạn nên thường xuyên rửa tay cho trẻ nhỏ và dạy trẻ lớn thường xuyên rửa tay bằng xà phòng trước khi cầm, nắm thức ăn, trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh… để phòng tránh bệnh. Cách tốt nhất để phòng bệnh cho trẻ bạn nên cho trẻ uống vắc-xin phòng ngừa Rotavirus.

Cách chăm sóc khi trẻ bị tiêu chảy do rotavirus

Cần nhận biết sớm bệnh tiêu chảy cấp do vi-rút Rota

Điều cha mẹ thường mắc phải là không có cái nhìn tổng thể về tiêu chảy cấp do vi-rút Rota ở trẻ. Việc nhầm lẫn bệnh tiêu chảy cấp phân nước do vi-rút Rota và tiêu chảy thường cũng ảnh hưởng không nhỏ đến công tác chữa bệnh trẻ em kịp thời. Thực tế, tiêu chảy cấp do vi-rút Rota lây lan mạnh hơn tiêu chảy thông thường, bệnh khiến trẻ sốt, sau đó kéo theo tiêu chảy và nôn ói dữ dội, có khi đến 20 lần/ngày khiến việc bù nước bằng đường uống trở nên khó khăn. Bệnh tiếp tục kéo dài từ 3-9 ngày, có khi đến trên hai tuần, và dễ dàng lây nhiễm thành dịch.

Không nên tự ý cho trẻ uống kháng sinh

Cha mẹ không được tùy ý cho trẻ uống kháng sinh khi không được bác sĩ chỉ định, điều này sẽ khiến bệnh tình trở nặng hơn. Để bảo vệ sức khỏe của trẻ nhỏ cũng như công tác điều trị tiêu chảy cấp đạt hiệu quả cao, việc đầu tiên khi thấy trẻ sốt, ói và tiêu chảy nhiều thì cha mẹ nên đưa trẻ đến ngay bệnh viện sản-nhi khám và bù nước điện giải kịp thời. Bên cạnh đó, trẻ nên được tăng cường bù nước giúp lấy lại lượng nước và chất dinh dưỡng bị mất ồ ạt sau khi nôn ói và tiêu chảy cấp.

Chủ động phòng ngừa vi-rút Rota để bé phát triển khỏe mạnh. (Hình ảnh mang tính chất minh họa. Nguồn: Shutter)

Chủ động phòng ngừa bệnh cho trẻ nhỏ

“Phòng bệnh hơn chữa bệnh” luôn là mục tiêu hàng đầu để bảo vệ sức khỏe trẻ nhỏ. Trẻ đã phục hồi sau khi nhiễm vi-rút Rota có khả năng bị suy dinh dưỡng cao dù đã được tăng cường ăn uống. Cho nên, để trẻ phát triển khỏe mạnh và toàn diện, cha mẹ chủ động đưa trẻ đến bệnh viện sản-nhi, sở y tế quận, huyện để được tư vấn về vắc-xin phòng vi-rút Rota phù hợp. Bên cạnh đó, việc chú trọng giữ vệ sinh cho trẻ sau khi vui chơi, cầm nắm các đồ vật… để giúp trẻ giữ vệ sinh, hạn chế tiếp xúc với các loại vi-rút nói chung và vi-rút Rota nói riêng. Các bà mẹ có con nhỏ dưới 6 tháng tuổi cần nên lưu tâm vấn đề này và cho trẻ uống ngừa vắc-xin vi-rút Rota càng sớm càng tố

Ở trẻ em, 2 bệnh thường gặp nhất là nhiễm khuẩn hô hấp và tiêu chảy. Tiêu chảy hay xảy ra trong mùa khô nhiều nắng nóng và khi trời lạnh khô. Hiện  mỗi ngày trung bình hơn 100 trẻ tiêu chảy đến khám tại Bệnh viện Nhi đồng 2, trong đó 80% là trẻ dưới 2 tuổi. Bé dưới 2 tuổi có thể mắc 3-4 đợt tiêu chảy trong một năm.

Nguyên nhân trẻ dễ bị tiêu chảy trong mùa khô

Tiêu chảy trẻ em do 3 tác nhân siêu vi, vi trùng và độc tố. Siêu vi là nguyên nhân thường gặp nhất, nhất là rotavirus. Loại virus này thường gia tăng mạnh trong mùa lạnh khô, khoảng 1/3 trẻ dưới 2 tuổi mắc tối thiểu một lần. Đây là nguyên nhân chính dẫn đến sự gia tăng đột biến số trẻ đến khám vì tiêu chảy hiện nay.

E. Coli và shigella (lỵ) là 2 nguyên nhân do vi trùng gây ra ở các nước đang phát triển như Việt Nam. Trẻ cũng dễ bị tiêu chảy bởi độc tố do vi trùng tạo ra, trong bệnh cảnh nhiễm độc thức ăn. Ngoài ra, một số tác nhân khác tuy ít gặp hơn nhưng cũng gây tiêu chảy ở trẻ như siêu vi adenovirus, norwalk virus..., các loại vi trùng camphylobacter, salmonella, vibrio cholerae (tả), amip E. histolytica, Gardia…

Số lượng trẻ đến khám vì tiêu chảy tăng cao trong thời tiết nắng nóng. Ảnh minh họa: Lê Phương

Con đường lây tiêu chảy:

- Tiêu chảy lây qua đường tiêu hóa. Sử dụng những thức ăn, nước uống nhiễm khuẩn, trẻ dễ dàng mắc bệnh. 

- Bé dưới 2 tuổi, nhất là giai đoạn 6-11 tháng là tuổi mới ăn dặm, chỉ biết bò nên dễ tiếp xúc trực tiếp với nguồn bệnh sẵn có trên sàn nhà, trong khi những yếu tố bảo vệ từ sữa mẹ hầu như không còn sau 6 tháng.

- Trẻ bú bình sẽ khó vệ sinh bình sữa, nhất là núm vú bình, sữa bú không hết tạo điều kiện vi trùng dễ phát triển.

- Thức ăn dặm nếu để lâu trong nhiệt độ phòng làm vi trùng dễ phát triển, lên men nhất là khi trời nóng.

- Khả năng chống bệnh của trẻ sẽ yếu nếu suy dinh dưỡng, hoặc sức đề kháng sẽ giảm đi tạm thời sau khi mắc bệnh như bệnh sởi, phát ban siêu vi nặng…

- Ở bé dưới 5 tuổi dễ bị nhiều đợt nhiễm khuẩn hô hấp, phải sử dụng kháng sinh nhiều lần gây ra một tác dụng phụ thường gặp là tiêu chảy.

- Trẻ ở lứa tuổi nhà trẻ, mẫu giáo (2-5 tuổi) dễ thụ động lây lẫn nhau khi cùng chơi chung.

- Với bé lớn hơn, học cấp 1-2, tiêu chảy thường xuất hiện sau ăn uống những thức ăn không vệ sinh, không bảo quản tốt, biểu hiện của triệu chứng nhiễm độc thức ăn.

Nhận biết các bệnh tiêu chảy ở trẻ:

Bé được xem là tiêu chảy khi đi cầu phân lỏng không đóng khuôn trên 3 lần một ngày. Như vậy trẻ đi ngoài phân sệt 1-2 lần mỗi ngày không sốt, không ói, vẫn chơi thường không phải tiêu chảy, cần theo dõi thêm.

Trẻ tiêu phân sệt vàng, có bọt, mỗi ngày 5-6 lần hoặc có khi 9-10 lần và giảm dần, ở những trẻ sơ sinh, nhũ nhi bú mẹ hoàn toàn, vẫn lên cân tốt, đó là tiêu lỏng sinh lý không cần điều trị.

Với trường hợp tiêu chảy phân có máu, trẻ đã mắc bệnh lỵ.

Tiêu chảy dưới 14 ngày (thường gặp) gọi là tiêu chảy cấp. Tiêu chảy từ 14 ngày trở lên gọi là tiêu chảy kéo dài

Bé có thể đã mất nước nếu có một trong các dấu hiệu khát nước, uống nước háo hức, mắt trũng, trẻ vật vã, kích thích, uống kém hoặc không thể uống, ngủ li bì, khó đánh thức.                             

Cần đưa trẻ đi bệnh viện ngay khi:

- Tiêu chảy kéo dài.

- Lỵ.

- Tiêu chảy có mất nước dù dưới hình thức nào (tiêu chảy cấp, tiêu chảy kéo dài, lỵ).

-  Tiêu chảy chưa có dấu mất nước nhưng kèm theo các triệu chứng sốt trên 2 ngày, ói nhiều lần, quấy khóc bất thường, tiêu máu nhiều, phân nhiều nước, tiêu nhiều lần.

Khi nào có thể chăm sóc theo dõi ở nhà?

-  Trẻ không có dấu hiệu mất nước.

-  Không có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào.

- Tiêu chảy trong vòng 1-2 ngày.

-  Bé vẫn chơi, vẫn ăn, uống tốt.

Cách chăm sóc trẻ bị tiêu chảy tại nhà

- Cần cho bé uống Oresol đúng cách. Trung bình 10 ml/kg cân nặng trẻ cho mỗi lần uống. Ví dụ, trẻ 2 tuổi, cân nặng 10 kg thì sau mỗi lần tiêu chảy cho uống 100 ml Oresol.

- Nên đút cho trẻ từng muỗng một, không bú bằng bình, uống nhiều bằng ly nếu bé dễ ói.

- Cần tiếp tục cho trẻ ăn uống bình thường. Bé dưới 6 tháng vẫn bú mẹ, nếu bú sữa ngoài phải thêm 100-200 ml nước chín mỗi ngày. Ăn nhiều bữa 6 lần mỗi ngày, chia nhỏ bữa ăn.

- Có thể dùng các loại nước thay thế khác như nước cháo muối, nước dừa muối, các loại nước trái cây tươi không thêm đường…

- Không nên tự ý sử dụng những thuốc sau:

+  Thuốc cầm tiêu chảy: Imodium, paregoric…

+  Thuốc giảm đau: Buscopan, spasmaverin…

+  Thuốc tráng niêm mạc ruột: Kaolin, carbon…

+  Thuốc chống ói: Primperan dễ gây ngộ độc...

+  Kháng sinh.

- Không nên cho trẻ nhịn ăn uống, cũng không ép ăn uống quá nhiều, quá nhanh làm cho bé dễ ói. 

- Đặc biệt cần lưu ý,  Oresol chỉ dùng khi tiêu chảy, không thể dùng phòng ngừa tiêu chảy. Nếu lạm dụng sẽ dư muối trong cơ thể trẻ gây nguy cơ ngộ độc (co giật, hôn mê)

Phòng ngừa bệnh:

-  Sử dụng nước uống sạch, chín.

- Rửa tay trước khi ăn, chế biến thức ăn, sau khi đi vệ sinh.

- Không nên ăn thức ăn nơi không bảo đảm vệ sinh.

- Nuôi trẻ bằng sữa mẹ sớm, đảm bảo đủ thời gian, tối thiểu 6 tháng.

- Cho trẻ ăn dặm đủ 4 nhóm chất tinh bột (gạo, bột…), protein (thịt, cá…), lipid (dầu ăn…), vitamin, chất xơ (rau, trái cây).

- Chủng ngừa đầy đủ.

-  Tránh để trẻ mất nước. Cần uống oresol đúng cách, uống tăng cường đúng cách, không uống nước ngọt, trái cây đóng chai khi tiêu chảy.

- Phòng tránh suy dinh dưỡng sau tiêu chảy. Phải cho ăn thêm ít nhất một bữa mỗi ngày trong 2 tuần sau tiêu chảy, theo dõi cân nặng mỗi tháng.

- Không dùng kháng sinh bừa bãi trong những bệnh lý khác.