Bệnh tiêu chảy ở trẻ em. Trẻ bị tiêu chảy vì những nguyên nhân nào?
Phòng ngừa và chữa trị tiêu chảy ở trẻ em
Hiện tượng trẻ bị tiêu chảy rất thường xảy ra, nhất là trong những tháng nắng nóng của mùa hè. Có rất nhiều nguyên nhân gây ra hiện tượng này, điều cần thiết là phải biết chính xác nguyên nhân trực tiếp để có biện pháp điều trị, hỗ trợ phù hợp. Dưới đây là 8 nguyên nhân phổ biến nhất:
Nhiễm trùng do vi khuẩn
Vi khuẩn – như khuẩn salmonela, khuẩn shigella, khuẩn tụ cầu, … – cũng là nguyên nhân của bệnh tiêu chảy. Nếu bé bị nhiễm trùng do vi khuẩn thì bé có thể bị tiêu chảy nghiêm trọng, cùng với triệu chứng chuột rút, máu trong phân và sốt (bé có thể bị nôn hoặc không).
Một số sự nhiễm trùng do vi khuẩn có thể tự phát hiện, nhưng một số, như vi khuẩn E. coli lại có thể được tìm thấy trong thịt chưa được nấu chín và một số loại thực phẩm khác, có thể rất nguy hiểm. Nếu bé có những triệu chứng như trên hãy đưa bé đến bác sĩ. Bác sĩ sẽ kiểm tra và có thể xét nghiệm mẫu phân để phát hiện ra nhiễm trùng do vi khuẩn.
Nhiễm trùng tai
Trong một số trường hợp, việc nhiễm trùng tai (có thể do virus hoặc vi khuẩn) có thể là thủ phạm gây ra bệnh tiêu chảy. Không chỉ đau tai, bé có thể buồn nôn, nôn và kém ăn; bé cũng có thể bị cảm lạnh
Có rất nhiều nguyên nhân có thể khiến bé bị tiêu chảy
Thực vật ký sinh
Nhiễm trùng do thực vật ký sinh cũng có thể dẫn tới bệnh tiêu chảy. Ví dụ như Giardiasis có nguyên nhân từ thực vật ký sinh cực nhỏ sống trong ruột.
Nếu bé bị nhiễm trùng do thực vật ký sinh, bé có thể bị tiêu chảy, sưng, đầy hơi, buồn nôn, chuột rút. Những loại nhiễm trùng này thường dễ lan truyền trong những trường hợp chăm sóc theo nhóm, và cách điều trị liên quan tới vấn đề y tế đặc biệt. Vì thế bé cần đến gặp bác sĩ.
Thuốc kháng sinh
Nếu trẻ bị tiêu chảy trong và sau khi dùng thuốc kháng sinh thì điều này có thể liên quan tới vấn đề vấn đề thuốc uống, thuốc mà có thể giết những vi khuẩn có lợi trong ruột cùng với những vi khuẩn có hại. Hãy nói với bác sĩ về biện pháp chữa trị nhưng không nên dừng việc cho trẻ uống thuốc đã được kê đơn cho đến khi bác sĩ có chỉ dẫn khác.
Quá nhiều nước ép
Quá nhiều nước ép (đặc biệt là nước trái cây có chứa socbito và hàm lượng cao frutoza) hoặc quá nhiều đồ uống ngọt có thể không có lợi cho dạ dày của trẻ và khiến trẻ không đi đại tiện được. Giảm lượng nước ép và nước uống có đường sẽ giải quyết được vấn đề này trong 1 tuần hoặc hơn.
Dị ứng thức ăn
Dị ứng thức ăn (hệ miễn dịch của cơ thể phản ứng với những chất protein vô hại trong thức ăn) có thể gây ra một vài phản ứng nghiêm trọng – ngay lập tức hoặc trong vòng vài giờ. Các triệu chứng có thể gồm tiêu chảy, đầy bụng, đau bụng và phân có máu. Trong những trường hợp nghiêm trọng hơn, dị ứng có thể dẫn tới phát ban, sưng tấy và khó thở. Gọi bác sĩ nếu trẻ có vấn đề về thở hoặc mặt/ môi trẻ bị sưng.
Chất protein trong sữa là kiểu dị ứng thường gặp nhất. Những loại khác bao gồm trứng, đậu phộng, đậu nành, lúa mì, cá và những động vật có vỏ.
Không chịu được thức ăn
Không giống như dị ứng thức ăn, việc không chịu được thức ăn là một phản ứng bất thường có thể không liên quan đến hệ miễn dịch. Một ví dụ là việc không chịu được lactoze. Nếu trẻ không chịu được lactoze thì điều đó có nghĩa là cơ thể trẻ không sản sinh ra đủ lactaza, một loại enzim cần thiết để tiêu hóa lactoze, một loại đường trong sữa bò và các sản phẩm từ sữa khác. Khi lactoze không tiêu hóa được có trong ruột thì nó có thể gây ra các triệu chứng như tiêu chảy, đau bụng, sưng tấy và đầy hơi. Các triệu chứng thường xuất hiện từ ½ – 2 giờ sau khi trẻ ăn các sản phẩm từ sữa.
Ngộ độc
Nếu trẻ bị tiêu chảy và nôn, và bạn nghĩ rằng trẻ có thể đã nuốt phải một thứ gì đó như dược phẩm, hãy gọi ngay bác sĩ. Những triệu chứng khác có thể bao gồm không thở được, mệt mỏi, co giật và mất phương hướng
Ở nước ta tiêu chảy và nhiễm khuẩn hô hấp là hai căn bệnh hay gặp ở trẻ em và cũng gây tử vong nhiều nhất cho trẻ. Thế nhưng qua tiếp xúc với các bà mẹ đưa trẻ đi khám, vẫn còn nhiều người chưa hiểu rõ về căn bệnh này: nguyên nhân do đâu, có thể làm gì để phòng ngừa cũng như xử trí thế nào khi trẻ bị tiêu chảy.
Nguyên nhân do đâu? Nguyên nhân chính là do ăn uống thiếu vệ sinh, thức ăn ôi thiu ruồi nhặng bâu, đậu gây nhiễm khuẩn, bàn tay bẩn không rửa sạch trước khi cầm thức ăn.
Nguy cơ do tiêu chảy
Nguy cơ suy dinh dưỡng: vì trong khi tiêu chảy các chất dinh dưỡng không được cung cấp đầy đủ do trẻ chán ăn, hơn nữa do gia đình thường mắc sai lầm là không cho trẻ ăn vì sợ ăn vào sẽ tăng tiêu chảy. Hậu quả khi trẻ khỏi bệnh tiêu chảy thì lại bị suy dinh dưỡng
Nguy cơ tử vong: Nếu không được bù nước và điện giải cơ thể sẽ lâm vào tình trạng mất nước và điện giải. Các công trình nghiên cứu về bệnh tiêu chảy đã chứng minh có tới 70% số tử vong là do mất nước. Số còn lại do các nguyên nhân nhiễm độc, viêm phổi…
Làm thế nào để biết trẻ bị mất nước: có 3 mức độ
- Mất nước nhẹ: Trẻ khát nước và đòi uống. Ở trẻ nhỏ chưa biết nói thường quấy khóc nhiều chỉ khi cho uống nước đủ mới hết khóc.
- Mất nước vừa: ngoài khát nước trẻ có biểu hiện khô mắt, niêm mạc môi, miệng khô, da nhăn nheo. Các trẻ nhỏ có thể thóp lõm xuống, mắt trũng lại, ngủ mắt nhắm không kín, trẻ khóc không có nước mắt, nước dãi…
- Mất nước nặng: Ngoài các triệu chứng trên sẽ thấy trẻ có dấu hiệu đặc biệt về thần kinh như lừ đừ, có khi vật vã, hoặc li bì hôn mê, hoặc có những cơn co giật.
Khi nào cần truyền dịch: trẻ mất nước vừa nhưng không uống được, uống vào lại nôn và những trẻ mất nước nặng nhất thiết phải truyền dịch để bù nước và điện giải.
Những việc cần làm khi trẻ bị tiêu chảy
- Ngay khi trẻ bị tiêu chảy cần cho trẻ uống bù nước tốt nhất là uống
oresol (nhớ pha theo đúng chỉ định trên bao bì, 1 gói pha trong đúng 1
lít nước đun sôi để nguội). Cho trẻ uống từ từ từng muỗng một uống cho
tới khi hết khát. Nếu trong 24 giờ không uống hết lít dung dịch đã pha
thì đổ đi pha đợt khác vì dung dịch đã pha sẽ hỏng.
- Tiếp tục cho trẻ ăn và bú bình thường (nếu trẻ còn bú) chú ý dùng thức
ăn dễ tiêu: cháo thịt nạc, thịt gà nấu với carot, khoai tây. Nếu trẻ
dùng sữa hộp thì nên pha loãng gấp đôi mức bình thường.
Những sai lầm cần tránh
- Không cho trẻ ăn đầy đủ và không cho uống nước vì sợ làm tiêu chảy tăng, dẫn đến trẻ tiêu chảy đã mất nước lại càng mất nước trầm trọng càng nguy hiểm hơn
- Sai lầm thứ hai là tự ý dùng thuốc kháng sinh. Ngày nay các công trình nghiên cứu về tiêu chảy chứng minh rằng trong khi trẻ tiêu chảy, cơ thể vẫn hấp thu được nước theo đường uống và hấp thu được tới 60% các thức ăn đưa vào theo đường tiêu hóa. Hơn nữa, phần lớn nguyên nhân tiêu chảy do virut nếu dùng kháng sinh sẽ hoàn toàn vô ích mà còn làm trẻ mệt thêm.
BS. Vũ Ngọc AnhChăm sóc cho bé bị tiêu chảy tại nhà
Tiêu chảy là bệnh thường gặp trong mùa hè. Gọi là tiêu chảy khi bé đi tiêu phân lỏng trêm 2 lần mỗi ngày.
Bù nước khi bé bị tiêu chảy
Bé tiêu phân nhiều nước nên bao giờ cũng bị mất nước. Cơ thể thiếu nước sẽ đưa đến những biến chứng nặng nề, có thể ảnh hưởng đến tính mạng. Tuy bị tiêu chảy nhưng đường ruột vẫn hấp thu nước được. Vì vậy, phải cho bé uống bù nước ngay khi biết bé bị tiêu chảy. Các dung dịch bù nước thông dụng là dung dịch ORS (oresol), ORS II, viên hydrite. Pha dung dịch bù nước đúng là điều quan trọng giúp bé mau hồi phục và giảm thiểu tình trạng sụt cân. Mỗi gói ORS pha với 1 lít nước đun sôi để nguội (không nên pha nửa gói ORS với nửa lít nước), mỗi gói ORS II hoặc mỗi viên hydrite pha với 200ml nước đun sôi để nguội. Dung dịch bù nước đã pha nếu quá 12 giờ không uống hết phải bỏ đi. Nếu bé không thích mùi vị dung dịch bù nước này, hãy thay bằng dung dịch bù nước khác, khi số lần tiêu chảy không nhiều (2-3 lần mỗi ngày) có thể bù nước bằng nước uống hàng ngày hoặc nước trái cây. Một số bé khi tiêu chảy kèm theo ói nhiều, nên việc bù nước cần thực hiện hết sức từ từ, cho bé uống từng ít một (15-20ml tương đương với 5-10 muỗng cà phê nước cho một lần uống), mỗi 15 phút uống một lần. Bé được bù đủ nước sẽ đi tiểu nhiều, linh động, da và môi tươi tắn. Việc cho uống bù nước phải được duy trì đến khi bé đi tiêu phân sệt và dưới 3 lần mỗi ngày.
Cho bé uống nước đầy đủ khi bị tiêu chảy.
Ăn uống khi bé bị tiêu chảy
Để bé không bị sụt cân, cần duy trì chế độ ăn thích hợp. Thức ăn cần mềm và lỏng hơn bình thường, nhưng vẫn phải đủ 4 nhóm thực phẩm (bột, béo, đạm, rau), cho bé ăn nhiều bữa nhỏ, khoảng cách giữa các bữa ăn khoảng 2 giờ. Sữa mẹ rất quí với bé trong lúc này vì vừa đủ các chất dinh dưỡng, vừa dễ tiêu hóa, hấp thu. Nếu bé bú sữa ngoài, vẫn tiếp tục cho bú bình thường. Trong một vài trường hợp bé bị tiêu chảy kéo dài, trở nên kém dung nạp với đường lactose trong sữa, nên thay sữa đang bú bằng các loại sữa không có đường lactose theo chỉ định của bác sĩ. Sau khi hết tiêu chảy, trẻ sẽ uống lại sữa đã uống trước khi bệnh.
Chăm sóc như trên tuy đơn giản nhưng hiệu quả. Trái lại một số thói quen thường gặp sau đây có thể gây ra những hậu quả trầm trọng cho bé:
- Hạn chế cho bé uống nước vì sợ uống vào lại tiêu chảy nhiều. Điều này sẽ làm bé bị thiếu nước nặng, dẫn đến rối loạn nước – điện giải, có thể đe dọa đến tính mạng.
- Uống thuốc “cầm” tiêu chảy sẽ làm liệt ruột, các chất độc và vi trùng ứ đọng lại dẫn đến nhiễm độc, bụng chướng to, bỏ ăn, khó thở.
- Cho bé ăn cháo trắng với muối, không cho bú mẹ… Sẽ làm bé mau chóng kiệt sức, suy dinh dưỡng, khó hồi phục sau bệnh.
- Tự mua thuốc cho bé uống, vừa không chữa được bệnh lại dễ dẫn đến ngộ độc thuốc và kéo dài ngày bệnh.
Phòng ngừa bệnh tiêu chảy
Để các bé ít mắc bệnh tiêu chảy, cần lưu ý đến các điểm sau:
- Ăn thực phẩm rửa sạch và nấu chín, không ăn thức ăn bán ngoài đường.
- Sử dụng nguồn nước sạch.
- Rửa kỹ tay trước khi chăm sóc bé và cho bé ăn, không cho bé ngậm tay hoặc ngậm đồ chơi.
- Không cho bé tiếp xúc với người đang bệnh tiêu chảy.
- Tránh sử dụng kháng sinh bừa bãi.
BS. NGUYỄN THỊ NGỌC HƯƠNG
Xử trí tiêu chảy cấp ở trẻ em
Trẻ
bị tiêu chảy cấp nếu không được điều trị kịp thời có thể tử vong. Tình
trạng rối loạn cân bằng các chất và rối loạn tiêu hóa kéo dài dễ gây suy
dinh dưỡng, giảm miễn dịch.
Nguyên nhân gây tiêu chảy có thể là virus, vi khuẩn, ký sinh trùng...
Các triệu chứng: Thường trẻ bị sốt cao đột ngột 39-40 độ C, gây co giật
nếu không phát hiện và xử trí kịp thời. Trẻ có thể đi ngoài 10-15
lần/ngày, phân lỏng, nhiều nước, mùi chua, nhiều khi có nhầy, máu; nôn
liên tục hoặc vài lần trong ngày, thường nôn sau khi ăn. Trẻ từ chối ăn
các thức ăn thông thường và uống nhiều nước, đái ít; có thể có các biểu
hiện của viêm đường hô hấp trên như ho, chảy mũi, khám thấy họng viêm
cấp, phát ban.
Nguyên tắc điều
trị là phải phát hiện sớm, bồi phụ nhanh, đủ nước và các chất điện giải
mà trẻ bị mất đi do tiêu chảy. Cách điều trị tùy thuộc vào mức độ mất
nước:
- Mất nước nhẹ (độ A): Trẻ tỉnh táo, miệng ướt, khóc có
nước mắt, uống nước bình thường. Nên cho trẻ uống nhiều nước và điện
giải hơn bình thường, có thể dùng nước cháo muối, nước gạo rang, nước
oresol, cho uống sau mỗi lần tiêu chảy, uống đến khi trẻ hết khát. Theo
dõi sát tình trạng mất nước của trẻ, nếu không đỡ mà nặng lên thì phải
đưa ngay trẻ đến trung tâm y tế.
- Mất nước vừa (độ B): Vật vã kích thích, mắt trũng, miệng
lưỡi khô, khóc không có nước mắt, da khô, uống nước háo hức. Phải điều
trị tại trung tâm y tế. Tiếp tục cho trẻ uống nước, điện giải dựa theo
cân nặng của trẻ. Có thể cho trẻ uống bằng cốc, từng thìa, nếu trẻ nôn
thì chờ 10 phút sau lại cho uống tiếp.
- Mất nước nặng (độ C): Mệt lả, li bì, hôn mê, mắt rất
trũng, da khô, khóc không có nước mắt, uống kém hoặc không uống được.
Đây là tình trạng mất nước nặng, có thể dẫn đến tử vong nhanh chóng, cần
được điều trị cấp cứu tại trung tâm y tế. Bù nhanh chóng lượng dịch đã
mất bằng đường uống, ống thông dạ dày hoặc qua đường tĩnh mạch bằng các
dung dịch đẳng trương.
Người chăm sóc phải cặp nhiệt độ cho trẻ nhiều lần trong ngày, kiểm soát
lượng nước tiểu, số lượng phân đi ngoài trong ngày, đánh giá ý thức của
trẻ. Không được dùng kháng sinh nếu không phải là tiêu chảy do vi khuẩn
như lỵ, tả... Việc dùng các loại thuốc này phải được chỉ định của nhân
viên y tế nhằm tránh gây rối loạn tiêu hóa kéo dài; không được dùng các
loại thuốc chống nôn, cầm tiêu chảy.
Cách phòng bệnh
Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu nhằm tăng cường miễn
dịch với bệnh tật cho trẻ, sau đó cho ăn bổ sung kèm bú mẹ. Không nên
cho trẻ bú chai, bú bình, ngậm vú giả.
Tạo tập quán ăn tốt cho trẻ:
Cho trẻ ăn bổ sung sau 6 tháng, ăn đầy đủ các chất dinh dưỡng. Tạo thói
quen cho trẻ rửa tay trước khi ăn và bà mẹ trước khi cho trẻ ăn, sử
dụng nguồn nước sạch, chế biến, bảo quản thức ăn an toàn, hợp vệ sinh.
ThS. Đỗ Minh Hoa, Sức Khỏe & Đời Sống
(ST)