Teen hiểu gì về thuốc?

Teen cũng như nhiều chàng trai cô gái khác, chỉ biết viên thuốc ngày hôm sau qua tên thương mại quen thuộc tại thị trường Việt Nam là thuốc Postinor có tác dụng ngừa thai khẩn cấp, có thể để qua ngày hôm sau uống cũng giúp ngừa thai được. Vì hiểu biết ít như vậy nên dễ dẫn đến các sai lầm khi dùng thuốc, làm thuốc mất tác dụng hoặc bị tác dụng phụ gây hại của thuốc.

Sai lầm về thời gian sử dụng

Một cô gái đến nhà thuốc mua Postinor về uống theo mách bảo của bạn trai. Sau đó cô phải đi… phá thai. Tìm hiểu kỹ thì được biết cô đi mua thuốc 4 ngày sau khi có quan hệ với bạn tình. Đó là thời gian hiệu lực tác dụng của thuốc không còn nữa trên lĩnh vực ngừa sự thụ thai. Vì vậy cần chú ý đến thời gian dùng thuốc:

- Thuốc ngăn chặn sự rụng trứng, hoặc nếu đang rụng trứng thì sẽ ngăn chặn hiện tượng thụ tinh. Hoạt chất chính là liều cao Levonorgestrel (0,75 mg). Thuốc tác động bằng cách ngăn chặn sự rụng trứng. Trường hợp trứng đã rụng và có sự thụ tinh thì cũng không thể làm tổ trong tử cung để phát triển thai nhi, vì nội mạc tử cung đã bị thay đổi không cho trứng thụ tinh làm tổ.

- Thuốc được uống ngay trong vòng 1 giờ sau khi giao hợp và nếu tiếp tục giao hợp thì uống viên thứ hai trong vòng 8 giờ sau khi uống viên thứ nhất. Thông thường dùng 1-2 viên và không dùng quá 4 viên trong một tháng.

- Hiệu quả của thuốc giảm dần nếu việc dùng thuốc cách xa thời điểm quan hệ với nhau: dùng thuốc trong vòng 24 giờ, hiệu quả 95%, 24-48 giờ: 85%, 48- 72 giờ: 58%. Vì thế nên dùng thuốc càng sớm càng tốt sau giao hợp.

Thuốc tránh thai khẩn cấp không phải là thuốc ngừa thai thông thường

Sở dĩ có tên gọi “viên thuốc ngày hôm sau” là do thuốc có thể uống sau khi đã có quan hệ nam nữ, nghĩa là uống viên thứ nhất sau giao hợp càng nhanh càng tốt và uống nhắc lại lần hai sau 8-12 giờ để phòng tránh vỡ kế hoạch. Không uống chậm quá 72 giờ sau quan hệ nam nữ vì thuốc sẽ mất tác dụng. Không uống quá 4 viên trong một tháng. Với những người đang yêu thì quan hệ lứa đôi có thể xảy ra bất thường nên nhiều cặp tình nhân đã xem việc thường xuyên dùng thuốc tránh thai khẩn cấp như là biện pháp ngừa thai thông thường, dùng thường xuyên từ đó dễ dẫn đến tai biến do tác dụng phụ của thuốc.

Tác dụng phụ gây hại của thuốc như thế nào?

Vì sao không nên dùng thường xuyên?

Tại Úc, các bậc phụ huynh đã phải lo ngại vì tình trạng các cô bé tuổi 15-16 dùng Postinor ngày càng nhiều và dùng thường xuyên như: thuốc ngừa thai của “người lớn”. Thuốc tác dụng mạnh nên không thể dùng thường xuyên vì thuốc có những phản ứng phụ như: buồn nôn, xuất huyết đột ngột hoặc hai, ba ngày sau khi uống, căng vú, nhức đầu, chóng mặt, mệt mỏi. Thuốc dùng thận trọng cho người bị hen suyễn, suy tim, cao huyết áp, đau nửa đầu, rối loạn chức năng thận, đái tháo đường… Theo khuyến cáo dùng thuốc thì mỗi tháng chỉ nên dùng 2-4 viên, tức cho 2 lần “bất khả kháng”. Còn nếu cả hai đều biết có thể gặp nhau thường xuyên thì áp dụng các biện pháp tránh thai chủ động. Mặt khác, việc thường xuyên dùng thuốc cũng làm hiệu năng của thuốc giảm xuống, tỉ lệ mang thai tăng lên.

Những ai không nên dùng thuốc tránh thai khẩn cấp?

Thuốc không nên dùng cho những ai nghi ngờ có thai, đang có thai hoặc xuất huyết âm đạo không rõ nguyên nhân, bệnh gan thận, carcinome tuyến vú, buồng trứng và tử cung. Khi dùng thuốc nếu có những biểu hiện bất thường thì nên đi khám bác sĩ sản phụ khoa để có hướng điều trị thích hợp. Giải pháp dùng bao cao su vẫn an toàn hơn cả cho những người trẻ sớm có các quan hệ ngoài hôn nhân vì vừa đơn giản, vừa giúp tránh thai cũng như ngăn ngừa các bệnh lây lan qua đường tình dục.

Thuốc tránh thai khẩn cấp: Dùng thế nào cho an toàn?

Người mua thuốc tránh thai khẩn cấp thường là nam nhưng người dùng lại là nữ, trong đó không ít trường hợp còn trẻ, chưa lập gia đình. Việc dùng thuốc tránh thai khẩn cấp vì thế thường không được tư vấn kỹ nên dễ có những sai sót.

Các loại thuốc ngừa thai khẩn cấp

Loại trong thành phần chỉ có một chất levonorgetrel: Levonorgetrel (một loại progestogen) ức chế sự rụng trứng, ức chế trứng bám vào niêm mạc tử cung. Trong loại này có hai nhóm:

- Nhóm hàm lượng cao: Mỗi viên chứa 0,75mg levonorgetrel. Biệt dược thường dùng Postinor Postinor-2, còn có các tên khác (lovonelle-2, norievo, plan B). Sau khi giao hợp trong vòng 8 tiếng uống 1 viên và 8 tiếng sau uống thêm 1 viên nữa.

- Nhóm hàm lượng thấp: mỗi viên chỉ chứa 0,03mg levonorgetrel. Sau khi giao hợp trong vòng 8 giờ uống 25 viên và 8 giờ sau uống thêm 25 viên nữa.

Loại trong thành phần có levonorgetrel + ethynilestradiol (một loại estrogen tổng hợp). Trong loại này có:

- Nhóm hàm lượng cao: mỗi viên chứa 50 mg ethynilestradiol + 0,25mg hoặc 0,5mg levonorgetrel. Biệt dược thường dùng orval, còn có các tên khác (ovidon, noral, nordion, neogynon). Sau khi giao hợp trong vòng 72 giờuống 2 viên; 12 giờ sau khi uống liều đầu, uống thêm 2 viên nữa.

- Nhóm hàm lượng thấp: mỗi viên chứa 30mg ethynilestradiol + 0,15mg hoặc 0,3mg levonorgetrel, biệt dược thường dùng regevidon (choice), còn có tên khác (nordette oval L). Sau khi giao hợp trong vòng 72 giờuống 4 viên; 12 giờ sau khi uống liều đầu, uống thêm 4 viên nữa.

Dùng thế nào cho an toàn?

Sự khác nhau về thành phần giữa hai loại dẫn đến sự khác nhau về thời điểm và thời gian dùng thuốc. Ngoàira, trong cùng một loại, cũng có sự khác nhau về hàm lượng dẫn đến khác nhau về lượng dùng (tính theo viên) nên rất dễnhầm lẫn. Cần phải biết rõ loại đang dùng và hàm lượng của các biệt dược để dùng đúng thời điểm, thời gian và quy ra lượng viên cần phải dùng.

Thuốc ngăn sự rụng trứng và sự bám của trứng trực tiếp nên dùng càng sớm càng tốt. Ví dụ với viên postinor, nếu chỉ giao hợp một lần thì 1 giờ hoặc chậm nhất là 4 giờ sau giao hợp uống 1 viên là đủ nên viên này được gọi là “viên tránh thai liều duy nhất”.

Thuốc tránh thai khẩn cấp có hiệu quả không cao lắm (khoảng 75%). Hiệu quả càng giảm đi khi dùng nhiều lần. Thuốc gây một số tác dụng phụ như làm rối loạn kinh nguyệt, rong kinh, rong huyết, nhức đầu, chóng mặt. Mộttác dụng phụ có khoảng 50% người dùng gặp là buồn nôn, nôn, có ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả của thuốc. Nếu sau khi uống chưa đầy 2 giờ mà bị nôn thì phải uống bù ngay số thuốc đó và tiếp tục dùng đủ liều còn lại. Nếu sau khi uống quá 2 giờ mới nôn thì không cần phải uống bù. Uống không đủ lần (hai lần), không đủ liều (do bị nôn mà không uống bù), không đúng thời điểm thời gian (do quên) thì thuốc sẽ không có hiệuquả.

Khi uống thuốc tránh thai khẩn cấp nhiều lần sẽ có hiện tượng căng ngực (do thuốc giữ nước, do tác dụng của hormon nữ), ngừng dùng sẽ hết, chứ không làm ngực phát triển vì thế không nên dùng thuốc với hy vọng làm cho ngực nở nang.

Ảnh hưởng của viên thuốc tránh thai khẩn cấp trên nguy cơ ung thư, bệnh lý ác tính chưa được nghiên cứu đầy đủ. Tuy nhiên giống như các thuốc tránh thai khác, chúng có thể là tiền đề gây ra hoặc làm nặng thêm những bệnh này nên có một số khuyến cáo. Ví dụ như không dùng viênpostinor cho người có tiền sử ung thư vú, buồng trứng, tử cung, người xuất huyết âm đạo không rõ nguyên nhân, người có bệnh gan thận; rất cẩn thận khi dùng cho người có tiền sử hen suyễn, người cao huyết áp, nhức nửa đầu, động kinh, tăng lipid máu, trầm cảm, viêm tĩnh mạch huyết khối kéo dài.

Khi dùng đồng thời với các kháng sinh ampicilin, tetracyclin, chloramphenicol, neomycin, rifampicin,thuốc ngủ barbuturic thì hiệu quả ngừa thai bị giảm sút.

Do những nguyên nhân nói trên chỉ nên dùng thuốc tránh thai khẩn cấp cho người khỏe mạnh (không có các bệnh trên) và chỉ dùng không quá 4 lần trong một tháng.

Thuốc này dùng cho những cặp vợ chồng lớn tuổi ít giao hợp hay vợ chồng thường ở xa nhau, gặp gỡ ngẫu hứng; dùng khi các biện pháp tránh thai khác bị trục trặc đột xuất (như dùng bao cao su bị rách, quên dùng thuốc tránh thai hằng ngày nhưng không bù kịp, tính sai ngày giao hợp an toàn, vòng tránh thai bị tụt) hoặc dùng trong những trường hợp bắt buộc như bị cưỡng hiếp. Hiện không ít người chưalập gia đình, đang tuổi vị thành niên muốn thoải mái cũng tự tìm dùng thuốc này. Ích lợi là giảm bớt tình trạng có thai trước hôn nhân nhưng nếu lạm dụng sẽ có hại do tác dụng phụ của thuốc, do tạo ra tâm lý không tốt trong đời sống vợ chồng sau này.

Ngoài ra, còn có một loại thuốc tránh thai khẩn cấp khác là mifepristone (gọi tắt là RU 486). Thuốc này phá vỡ sự làm tổ của trứng, nên dù sự thụ tinh có xảy ra thì cũng không giữ được. Thuốc được xem như một “phát kiến tuyệt vời” lưu hành rộng rãi ở Anh, Pháp, Thụy Điển, Trung Quốc... nhưng ở một số nước mà việc phá thai còn bị cấm hay còn đang tranh cãi như ở Mỹ thì lại chưa được chấp nhận. Nước ta chưa chính thức nhập thuốc này, nếu có chỉ là thuốc ngoài luồng (do người đi nước ngoài mang về).

Trong một số trường hợp dùng thuốc tránh thai khẩn cấp là cần thiết nhưng không nên dùng thường xuyên, càng không nên lạm dụng.

Dùng nhiều thuốc tránh thai khẩn cấp có sao?

Hỏi:

Tôi 21 tuổi, cao 1,61 m, nặng 55 kg. Tôi có làm "chuyện ấy" được 7 tháng. Sau mỗi lần quan hệ tôi uống thuốc ngừa thai khẩn cấp. Mỗi tháng tôi uống 5 viên, có 1 tháng uống tới 7 viên. Thường tôi chỉ uống loại 24 giờ, đôi khi cũng uống loại 72 giờ nữa. Như vậy có sao không, tôi tiếp tục uống thuốc khẩn cấp như thế được không? Ba tháng nay kinh nguyệt của tôi không đều, ăn uống thất thường và nửa đêm hay giật mình. Tôi cũng hay mệt mỏi, cảm thấy buồn bực, hay cáu gắt. (tranvanhh@...)

Trả lời:

Thuốc ngừa thai khẩn cấp được chỉ định dùng cho những XX làm "chuyện ấy" đột xuất; quên uống thuốc tránh thai hằng ngày; tính sai ngày an toàn, dụng cụ tử cung bị tuột; bao cao su bị rách, thủng. Ngoài ra, thuốc cũng cần cho những bạn gái trẻ có quan hệ lần đầu không dùng biện pháp tránh thai, chưa muốn có thai, hoặc bị cưỡng hiếp...

Thuốc ngừa thai khẩn cấp được coi là an toàn (hiệu quả đạt khoảng 75%), nhưng không được sử dụng nó như một biện pháp tránh thai thường xuyên. Trong một tháng không nên dùng quá 2 lần, vì càng dùng nhiều thì hiệu quả càng giảm, nguy cơ mang thai ngoài ý muốn là rất cao; đồng thời cũng bị ảnh hưởng nhiều tác dụng phụ của thuốc.

Bạn sử dụng quá nhiều thuốc ngừa thai khẩn cấp trong một khoảng thời gian ngắn là nguy hiểm, dễ bị gây xuất huyết tử cung, có thể kèm theo cảm giác buồn nôn. Triệu chứng xuất huyết có thể xuất hiện trong vài ngày, nhưng nếu triệu chứng này xuất hiện dai dẳng với số lượng nhiều sẽ gây mất máu, đồng thời cũng rất khó điều trị. Điều này sẽ gây ảnh hưởng rất nặng nề tới tâm lý XX.

Bạn nên đi khám chuyên khoa để được chẩn đoán và điều trị thích hợp về tình trạng rối loạn kinh nguyệt. Bạn cũng cần sự tư vấn của bác sĩ để lựa chọn biện pháp ngừa thai thích hợp và an toàn cho mình.

Mặt trái của thuốc tránh thai khẩn cấp

Mặc dù thuốc tránh thai khẩn cấp vẫn được đánh giá là không có tác dụng phụ nghiêm trọng và nói chung là an toàn nhưng không được dùng sau nhiều ngày đã quan hệ. Tùy loại thuốc mà chỉ được uống muộn nhất là 2 hoặc 3 ngày sau khi quan hệ. Thuốc tránh thai khẩn cấp nếu có tác dụng phụ thì người dùng sẽ cảm nhận được ngay lập tức và kéo dài hàng tuần sau khi uống thuốc.

Một số tác dụng phụ dẽ thấy khi uống thuốc tránh thai khẩn cấp là:

- Buồn nôn: Hơn một nửa phụ nữ uống thuốc tránh thai khẩn cấp sẽ có cảm giác buồn nôn, thậm chí nôn mửa. Tác dụng phụ này có thể được giảm thiểu bằng cách dùng thuốc với thức ăn. Không nên dùng thêm một liều sau khi ói, bởi lượng hormone vào máu đã đủ thì sẽ có hiệu quả ngăn ngừa mang thai.

- Thay đổi chu kỳ kinh nguyệt: Nếu phụ nữ uống thuốc tránh thai khẩn cấp thì rất có thể ảnh hưởng đến chu kì kinh nguyệt, có thể là làm cho kinh nguyệt rút ngắn lại và kéo dài ra. Nhiều phụ nữ có thể bắt đầu chu kì kinh nguyệt trong khoảng 7-9 ngày sau khi uống thuốc. Nếu sau 21 ngày mà vẫn không thấy kinh thì bạn nên đi khám bởi rất có thể chậm kinh là dấu hiệu mang thai. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp cũng có thể dẫn đến chảy máu âm đạo nhẹ.

- Mang thai ngoài tử cung: Nếu âm đạo ra máu nhiều thì cũng có thể là do mang thai ngoài tử cung. Thai ngoài tử cung xảy ra khi trứng thụ tinh với tinh trùng ở ngoài tử cung, vì vậy nó không thể tồn tại và phát triển được. Nếu thuốc tránh thai khẩn cấp đó uống không hiệu quả vì uống sau 5 ngày thì khả năng mang thai ngoài tử cung cũng có thể xảy ra.

- Kích thích đầu ngực: Sau khi uống thuốc tránh thai khẩn cấp, hormone cơ thể thay đổi, có thể làm cho ngực của bạn đau kéo dài hàng tuần. Uống thuốc acetaminophen và mặc áo ngực thể thao hoặc áo ngực rộng để giảm đau vú.

- Nhức đầu: Chị em phụ nữ có thể cảm thấy đau đầu sau khi uống thuốc tránh thai khẩn cấp. Nhức đầu có thể gây ra bởi những thay đổi đột ngột của hormone và có thể kéo dài cho đến khi người phụ nữ bắt đầu chu kỳ kinh nguyệt. Uống thuốc acetaminophen cũng có thể giảm đau đầu.

(St)