Những điều cần biết khi sử dụng một loại thuốc

8 điều cần biết về một loại thuốc trước khi sử dụng

1. Thành phần: Ghi tên hoạt chất và các tá dược. Thí dụ thuốc có tên biệt dược là zentel hoặc albendazol trong thành phần ghi hoạt chất chính là albendazole là thuốc trị giun sán và thêm khá nhiều tá dược để tạo thành thuốc viên nén.

Ta cần biết tên hoạt chất vì đây chính là tên thuốc dùng cho việc điều trị. Nhiều người cao tuổi tự ý dùng nhiều loại biệt dược khác nhau, tưởng là các loại thuốc khác nhau, nhưng thực chất chỉ là một loại hoạt chất đưa đến ngộ độc vì dùng quá liều (ở nước ngoài thường xảy ra vụ người già ngộ độc Paracetamol).

2. Chỉ định: Là phần ghi những trường hợp dùng thuốc. Có thể ghi trường hợp bệnh (điều trị cơn cao huyết áp) hoặc ghi trị tác nhân bệnh (trị giun đũa, giun kim, giun móc) hoặc dùng để dự phòng (dự phòng cơn đau thắt ngực). Ta cần đọc phần này để xem thuốc có phù hợp với bệnh đang được điều trị hay không.

3. Cách dùng - Liều dùng: Ghi cách dùng thuốc như thế nào như: ngậm dưới lưỡi, uống hoặc tiêm bắp, tiêm tĩnh mạch... Còn liều được ghi: liều dùng cho 1 lần, liều trong 24 giờ (tức trong một ngày). Liều cho một đợt điều trị. Thí dụ: Thuốc được ghi: 500 mg x 3 lần/ngày, trong 10 ngày, có nghĩa là mỗi lần dùng 500 mg thuốc (thường là uống 1 viên chứa 500 mg hoạt chất), dùng 3 lần trong ngày, dùng trong 10 ngày liên tiếp.

4. Chống chỉ định: Phải hiểu là “chống chỉ định tuyệt đối”, tức là không vì lý do nào đó được linh động dùng thuốc. Thí dụ: Thuốc được ghi chống chỉ định đối với trẻ dưới 15 tuổi, ta phải tuyệt đối theo đúng điều này, đừng vì thấy trẻ 13 - 14 tuổi lớn con, có vẻ già dặn ta lại cho dùng thuốc.

5. Lưu ý - Thận trọng: Có thể được xem là “chống chỉ định tương đối” nghĩa là có những trường hợp không được dùng thuốc nhưng không cấm hoàn toàn. Thí dụ, thuốc ghi: “Người lái xe hay vận hành máy móc cần thận trọng khi sử dụng thuốc do thuốc có thể gây buồn ngủ ngầy ngật”, ta nên hiểu người lái xe hay vận hành máy móc nếu phải làm việc nên tránh dùng thuốc, còn không làm việc vẫn có thể dùng. Hoặc thuốc ghi: “Thận trọng khi chỉ định cho trẻ dưới 2 tuổi”, có nghĩa là tốt nhất nên tránh dùng cho trẻ dưới 2 tuổi, nhưng vì sự cần thiết bác sĩ vẫn có thể chỉ định thuốc cho trẻ và theo dõi kỹ.

6. Tác dụng phụ (hoặc tác dụng ngoại ý): Là phần ghi những tác dụng không phải dùng trong điều trị, xảy ra ngoài ý muốn. Thí dụ: Một số thuốc dùng trong bệnh lý tim mạch uống vào là gây ho khan hoặc có thuốc làm cho phân có màu đen, làm nước tiểu có màu vàng, màu xanh, màu đỏ v.v... Một số tác dụng phụ của thuốc thường hay gặp: đau bụng vùng thượng vị, buồn nôn, nôn, tiêu chảy, nhức đầu, chóng mặt... thường các tác dụng phụ này sẽ mất đi khi ngưng dùng thuốc.

7. Tương tác thuốc: Là phần ghi thuốc sẽ dùng nếu dùng cùng lúc với một số thuốc khác sẽ bị các phản ứng bất lợi. Thí dụ aspirin nếu dùng chung với các thuốc giảm đau chống viêm giống như nó (được gọi là các thuốc chống viêm không steroid) sẽ đưa đến tương tác thuốc dễ làm tổn hại niêm mạc dạ dày (hại bao tử) hơn.

8. Hạn dùng: Được ghi trên bao bì (nhãn thuốc, vĩ thuốc, lọ thuốc hoặc hộp giấy đựng lọ thuốc). Hạn dùng được định nghĩa là “khoảng thời gian sử dụng ấn định cho một lô thuốc (thuốc được sản xuất theo lô), sau thời hạn này thuốc đó không còn giá trị sử dụng”. Như vậy nếu đọc trên nhãn thuốc hoặc bao bì: H.D (hoặc exp): 30 tháng 6 năm 2004, có nghĩa là trong suốt thời gian từ lúc thuốc xuất xưởng đến hết ngày 30 tháng 6 năm 2004 thuốc có giá trị sử dụng đến ngày 1-7-2004 thuốc quá hạn dùng không còn giá trị, phải bỏ đi, không được sử dụng.

TS-DS Nguyễn Hữu Đức (Đại học Y Dược TPHCM)

Cách sử dụng thuốc

Thuốc men là những chất rất đặc biệt. Có thứ giúp chúng ta giảm đau nhức , có thứ để bồi bổ sức khỏe cũng như có thứ thì để chuyên trị các bệnh cảm nhiễm do vi trùng vv….Sử dụng thuốc cho đúng là việc rất quan trọng cho tất cả mọi người, nhất là đối với các bác lớn tuổi . Tuy chỉ chiếm có 12% dân số Canada, nhưng giới cao niên đã tiêu thụ hàng năm từ 28% đến 40% số dược phẩm được kê toa . Ngoài ra cũng cần phải kể đến các loại thuốc bán tự do không cần phải có toa, ai mua cũng được hết. Dù là thuốc có toa hoặc không có toa , nếu sử dụng không đúng phép thì vẩn không tốt cho sức khỏe như thường .

Năm Cách Dùng Thuốc Cho Đúng Phép

1.      ĐÚNG THUỐC : Uống đúng thuốc mới mong hết bệnh được . Bạn cần để ý nhớ hình dạng viên thuốc và viên thuốc đó có màu gì ? Thuốc cần nên được đựng trong chai lọ nguyên thủy để tránh nhầm lẩn với các thuốc khác .

2.      ĐÚNG NGƯỜI : Thuốc của ai thì chỉ có người đó mới được dùng mà thôi , lý do là bệnh trạng mổi người mổi khác nhau . Phân lượng của món thuốc và thời gian trị liệu được căn cứ trên thể trọng và tình trạng bệnh lý cá biệt của mổi bệnh nhân . Không nên đưa thuốc của mình cho người nào khác uống vì tưỡng rằng bệnh của họ cũng giống như bệnh của mình .

3.      ĐÚNG LÚC : Muốn được hiệu nghiệm, thuốc cần nên uống cho đúng lúc .

4.      ĐÚNG LIỀU : Phải uống cho đúng liều như bác sĩ đã ghi trong toa . Muốn thay đổi liều lượng phải hỏi ý kiến của bác sĩ trước .

5.      ĐÚNG CÁCH : tùy loại, thuốc phải được sử dụng cho đúng cách . Có thứ uống thẳng, có thứ phải nhai cho nhỏ ,có thứ thì ngậm dưới lưỡi hoặc có thứ để hít, để xịt vào mũi ,hay có thứ để dùng ngoài da , để nhỏ vào mắt ,thứ để dán như tem ,hoặc có thứ để bơm hay để nhét vv….

Cẩn Thận Khi Sử Dụng Thuốc Không Toa .

Các loại thuốc bán tự do, mua không cần có toa được gọi là OTC (over thecounter), en vente libre , hay médicaments sans ordonnance . Những loại thuốc này rất phổ thông trong dân chúng để họ tự chữa trị lấy những trường hợp thông thường như ho hen, cảm cúm, nhức đầu, tiêu chảy, bồi dưỡng sức khoẻ vv…Tuy vậy ,một vài loại thuốc nếu được dùng không đúng cũng có thể có hại cho sức khoẻ . Chẳng hạn như một số thuốc nhỏ mũi có tính gây ghiền , các thuốc dùng để giảm đau nhức lại có thể làm hại bao tử , và 1 vài loại thuốc trị nghẹt mũi (décongestionnant) có thể có ảnh hưởng không tốt đối với những ai bị bệnh cao huyết áp . Để giúp người tiêu thụ sử dụng thuốc OTC 1 cách an toàn , Ordre des Pharmaciens du Québec, Canada đã đề ra các ký hiệu ( codemédicament ) chỉ dẩn và cảnh giác , gồm có 6 mẩu tự : A, H, X, B,D,E . Tùy theo từng loại thuốc, một hoặc nhiều mẩu tự vừa kể sẽ được ghi phía trên nhản giá tiền dán trên hộp thuốc . Các ký hiệu A,H,X có tính chỉ dẩn chung chung cho tất cả mọi người .

- A : Gây buồn ngủ, tránh uống chung với rượu ,hoặc với các thuốc an thần , nhất là lúc bạn phải lái xe .

- H : Gây ghiền nếu uống thường xuyên .

- X : Hảy coi chừng ,nên tham khảo trước với dược sĩ .

Các ký hiệu B,D,E chủ đích nhắm vào các đối tượng đang có vấn đề sức khoẻ khá đặc biệt như :

• B : Phản chỉ định ( contre- indication), có hại nếu bạn đang bị bệnh cao máu, bị triển dưỡng tiền liệt tuyến, bị bướu cổ (goitre), bị cường giáp trạng (hyperthyroidie) , hoặc bạn đang uống thuốc trị trầm cảm (antidépresseurs) .
• D : Có chứa chất aspirine nên không hợp (intolérance) nếu bạn đang bị chứng thống phong ( goutte) , loét bao tử, suyễn, hoặc nếu bạn đang uống các loại thuốc kháng đông ( anticoagulants ) để làm loãng máu .
• E : Không được uống nếu bạn đang bị bệnh tiểu đường , có thể có phản ứng phụ bất lợi .

Tại Quebec, bạn có thể nhờ dược sĩ lập cho một thẻ ký hiệu cá nhân ,gọi là Mon code médicament personnalisé có ghi mẩu tự thích hợp với tình trạng sức khoẻ của mình để biết mà ngừa và tránh sử dụng những loại thuốc có cùng ký hiệu ghi trong thẻ.

Nên Uống Thuốc với 1 Ly Nước Lạnh

Cách tốt nhất và cũng đơn giản nhất là nên uống thuốc với nước lạnh . Sữa và nước trái cây có thể tương tác 1 cách bất lợi với một số thuốc . Nếu uống thuốc kháng sinh Tetracycline hoặc Cipro với sữa ,chất calcium trong sữa sẽ phối hợp với thuốc để tạo ra 1 hổn hợp không thể hấp thụ được . Các loại thuốc trị nấm như Griséofulvin , Kétoconazolet ( Nizoral ) cũng nên tránh dùng chung với sữa hoặc với các thức ăn có sữa như fromage, yogurt… Tránh uống các loại nước trái cây có tính chua với Penicilline (Amoxicilline, Ampicilline) thuốc sẽ bị giảm tác dụng. Nước bưởi cũng không nên uống chung với các thuốc trị cao áp huyết ( Adalat, Plendil) , với các thuốc trị cholesterol ( Lipitor, Mevacor, Zocor) với thuốc trị lo âu mất ngủ hay suy nhược tinh thần ( Valium, Halcion , Paxil , Desyrel, Anafranil). Nước trà cũng không nên uống chung với những supplements có chứa chất sắt vì nó sẽ cho ra 1 hổn hợp không thể hấp thụ được. Nên tránh rượu, tránh uống beer chung với các loại thuốc an thần, các thuốc có Codéine hoặc các thuốc chống dị ứng thường được gọi là các loại antihistamines . Rượu sẽ làm tăng tính ngầy ngật, buồn ngủ rất là nguy hiểm nếu bạn phải lái xe hay điều khiển máy móc.

Uống Lúc Tản Sáng Hay Lúc Tối ?

Để tránh các phản ứng phụ , cũng như để có kết quả tốt chúng ta nên tuân theo lời chỉ dẩn của bác sĩ và dược sĩ về cách dùng thuốc . Một vài loại thuốc trị cholesterol sẽ hửu hiệu hơn nếu được uống lúc ăn cơm chiều , vì cholesterol thường được cơ thể sản xuất nhiều lúc về đêm . Các thuốc trị bệnh liên quan đến tuyến giáp trạng cũng như các loại thuốc cortisones nên uống vào buổi sáng để tôn trọng chu trình sinh học tự nhiên của cơ thể .

Uống Lúc Bụng Đói Hay Uống Lúc Bụng No ?

Có thuốc sẽ bị giảm tác dụng nếu được uống lúc ăn hay lúc bụng đầy. Bụng trống hay bụng đói được quy định là 1 giờ trước bữa ăn hoặc là 2 giờ sau khi ăn xong. Một vài loại thuốc trị bệnh loãng xương ( ostéoporose) như Actonel (risedronate sodium) nên được uống lúc bụng trống mới công hiệu . Nên uống Tetracycline ít nhất 2 giờ trước hoặc 2 giờ sau khi ăn . Pénicilline nên uống lúc bụng đói . Các loại thuốc làm giảm viêm sưng và chống đau nhức ( Aspirine, Tylénol, Advil, Naproxen … ) có khuynh hướng làm sót bao tử , bởi lẽ đó nên uống lúc bụng đầy . Các thuốc làm dãn cơ và các supplément calcium cũng vậy, nên được uống khi vừa ăn xong .

 Uống Khi Cần- Uống Mỗi Ngày- Mỗi Tuần- Hoặc Uống Dài Hạn ?

Có thuốc chỉ uống khi nào cần thiết mà thôi, như các thuốc trị tiêu chảy, thuốc trị bụng đầy hơi, hoặc các loại thuốc ngủ . Ngược lại có những thuốc cần phải được uống thường xuyên mỗi ngày và trong 1 thời gian lâu dài theo lời dặn của bác sĩ . Thí dụ như thuốc trị cao áp huyết, thuốc trị cholesterol, thuốc trị bệnh tiểu đường, thuốc trị bệnh loãng xương cũng như thuốc trị một số bệnh mãn tính khác . Thuốc kháng sinh cần phải uống đúng liều lượng liên tục , và phải tôn trọng thời gian trị liệu . Nếu trong toa ghi uống trong 1 tuần lễ thì phải uống cho đúng 1 tuần lễ chớ không được ngưng ngang giữa chừng vì thấy đã bớt bệnh .

Có Thuốc Có Thể Gây Khó Chịu Hoặc Gây Dị Ứng .

Đối với một số người lúc uống một loại thuốc nào đó , họ có thể cảm thấy khó chịu trong người vì các phản ứng phụ của thuốc gây nên . Buồn nôn, táo bón, hoặc tiêu chảy ( như khi uống thuốc kháng sinh ) là một vài thí dụ điển hình . Các triệu chứng vừa kể sẽ dần dần giảm đi theo thời gian hoặc khi chúng ta thay đổi giờ uống thuốc trong ngày . Cũng có thuốc có thể gây ra phản ứng dị ứng, như làm đỏ da, sưng phù và ngứa ngái, và đôi khi gây khó thở .

Vài Lời Dặn Dò Của Dược Sĩ .

Nên cho dược sĩ biết trước mình có thường hay bị dị ứng với 1 loại thuốc nào hay không , chẳng hạn với Aspirine, hoặc với Pénicilline , mình có bị cao áp huyết hay không, có bị tiểu đường hay không ? ( để tránh các loại sirop có đường ) , có theo một chế độ ăn uống gì đặc biệt hay không ? ăn chay hay ăn mặn ? Có cử muối , cử đường trong ăn uống không ?.Đối với các cô, nếu đang mang thai cũng phãi cho dược sĩ biết vì có 1 số thuốc có thể ảnh hưởng không tốt đến bào thai .

• Gọi điện thoại 2 hay 3 ngày trước khi sắp hết thuốc để lấy thêm đợt thuốc mới trong tháng ( tại Canada, luật bắt buộc dược sĩ phải quản lý các toa thuốc của bệnh nhân và chỉ bán 1 số thuốc đủ dùng trong 1 tháng mà thôi )
• Xem trên lọ thuốc số lần được mua ( REN) . Nếu sắp hết , nhớ đi khám bác sĩ để xin toa mới .
• Mổi khi đổi bác sĩ hoặc lúc đi nằm bệnh viện, nhớ mang theo tất cả thuốc hiện đang sử dụng. Bạn cũng có thể ghi tên tất cả các loại thuốc trên giấy và đưa cho bác sĩ xem .
• Mổi loại thuốc phải được đựng trong những lọ riêng biệt có dán nhãn hiệu hoặc có ghi chú rõ ràng .Không nên dồn chung 2-3 thứ thuốc vào chung cùng 1 lọ cho nó gọn .
• Các lọ onguent , crème được bào chế ngay tại pharmacie nên vứt bỏ đi sau 1 năm .
• Các loại thuốc nhỏ mắt , các loại onguent có chứa kháng sinh để chửa mắt , nếu đã mở ra xài rồi , nên bỏ đi sau 1 tháng.
• Cẩn thận với các loại thuốc thiên nhiên, thuốc Đông y . Chúng không phải hoàn toàn là vô hại nếu dùng không đúng cách. Cũng có vài loại thuốc thiên nhiên có thể tương tác với thuốc Tây, làm thay đổi tác dụng hoặc có thể tạo ra nhiều phản ứng bất lợi .
• Nên cất giử thuốc men tại những nơi an toàn, khô ráo, mát mẻ và phải xa tầm tay của các cháu bé .
• Nếu có dự định đi du lịch lâu ngày, nhớ báo trước cho dược sĩ biết để sắp xếp lấy đủ thuốc đem theo trong suốt thời gian đi xa .

Kết Luận

Nói chung , bất kỳ loại thuốc nào cũng đều có phản ứng phụ hết. Sử dụng thuốc cho đúng phép ,và cho đúng cách là việc hết sức quan trọng cần phải quan tâm đến để bảo vệ sức khỏe và cũng để tránh cảnh tiền mất tật mang .

Viết theo tài liệu :

• Hội Dược sĩ VN tại Québec, Cách sử dụng thuốc .
• Ordre des Pharmaciens du Québec ,Prudence avec les médicaments sans ordonnance.
• H.M Blanchette, Les bonnes facons de prendre ses médicaments, Québec Pharmacie, Fev 2002
• FDA, Food & Drug Interactions