1
Thiên lý là loại cây được trồng và ra hoa vào mùa hè, không những toả hương thơm làm mát dịu cả không gian quanh nhà, mà còn là loại thực phẩm bổ dưỡng.
Thiên lý có tên khoa học Telosma cordata (Burm. F) Merr, là dây leo quấn, thường trồng leo lên giàn, cành non có lông mịn, mủ trắng, lá có phiến hình tim, hoa ăn được, thuộc họ thiên lý (Asclepiadaceae). Trong khi đó cây dạ lý hương, có tên khoa học Cestrum nocturnum L., là cây bụi, thân nhỏ (tiểu mộc), hoá gỗ, thuộc họ cà (Solanaceae), hoa thơm nồng lúc chiều tối, không ăn được. Sự nhầm lẫn trong tên gọi hai loại hoa này có lẽ do tên địa phương, vì miền Bắc có nơi gọi thiên lý là dạ lý hương, dạ lài hương...
Theo bảng “Thành phần hoá học thức ăn Việt Nam” của Bộ Y tế, trong 100g hoa thiên lý chứa 2,9g chất đạm; 2,8g bột đường; 3g chất xơ; 52mg canxi; 53mg phốtpho; 1,2mg sắt; 1,17mg caroten (tiền sinh tố A); 0,19mg vitamin B1; 0,13mg B; 1,1mg PP và 45mg vitamin C.
Ngoài ra, một số nghiên cứu còn ghi nhận hoa thiên lý chứa rất nhiều vitamin E, đặc biệt là kẽm và một số khoáng vi lượng khác, là chất thiết yếu cho hoạt động của cơ quan sinh dục của cây cũng như của con người. Riêng về chất alkaloid, chỉ ghi nhận có một ít trong thân dây, lá già (ngắt cuống lá sẽ thấy có một chất keo trong, lấy ngón tay bôi vào, thấy chất nhựa hơi dính tay), chưa đủ để gây ngộ độc trên động vật thí nghiệm, và hầu như hiện diện không đáng kể trong hoa. Cũng cần nói thêm, khi nhắc đến alkaloid, chúng ta thường nghĩ ngay đến hợp chất gây độc. Nhưng không hoàn toàn như thế, alkaloid là những hợp chất hữu cơ thường gặp trong nhiều loài thực vật (khoai tây, tắc, cà chua, vông nem, dừa cạn…) Alkaloid có hoạt tính sinh lý rất cao đối với cơ thể con người và động vật, nhất là đối với hệ thần kinh.
Với một lượng nhỏ alkaloid có thể là chất độc gây chết người, nhưng có khi với một liều lượng hợp lý nó là dược phẩm trị bệnh đặc hiệu (như dùng bào chế morphine có tác dụng giảm đau rất tốt hay thuốc codein giảm ho).
Hoa thiên lý, độc ít bổ nhiều
Thương chồng nấu canh hoa lý
Vì giàu dưỡng chất, hoa thiên lý ngoài tác dụng làm rau ăn, còn được dùng chữa một số bệnh cho kết quả khá tốt, có tác dụng giải nhiệt, bổ dưỡng, giúp trẻ chóng lớn, giúp người già giảm chứng phì đại tuyến tiền liệt, tăng cường sức đề kháng cho người sử dụng. Đặc biệt, sự có mặt của chất kẽm còn có thể đẩy chì ra khỏi tinh dịch, hỗ trợ tích cực trong cải thiện tình trạng vô sinh ở nam giới bị nhiễm chì.
Ông bà xưa có câu: “Thương chồng nấu cháo le le/ Nấu canh hoa lý, nấu chè hạt sen”; cho thấy kinh nghiệm dân gian dùng hoa thiên lý làm thuốc trợ dương cho nam giới là có cơ sở khoa học.
Trong đông y, hoa thiên lý ghi nhận có vị ngọt, tính bình, giải nhiệt, chống rôm sảy, là vị thuốc an thần, giúp ngủ ngon giấc, khắc phục tình trạng lao lực, tư bổ tâm, thận, bớt đi tiểu đêm, đỡ mệt mỏi đau lưng, chống viêm, chóng lên da non, được sử dụng trị liệu trong các chứng như viêm kết mạc cấp và mạn, viêm giác mạc và mờ đục màng mắt, viêm kết mạc do sởi, trị giun kim…
Liều dùng hoa thiên lý trong các bài thuốc phổ biến từ 30g – 50g. Khi chế biến các món ăn với hoa thiên lý, lưu ý không xào nấu hoa quá chín, sẽ làm giảm đi các dưỡng chất và nát cánh hoa, mất ngon.
Vùng đồng bằng miền quê tôi nhiều nhà có giàn thiên lý. Mùa xuân chỉ cần mấy cái cọc tre, một ít “tay tre” gác lên là đủ chỗ cho những dây thiên lý mỏng manh rụt rè leo lên.
Sau những trận mưa rào đầu hạ mát lành, những dây non bò ra tua tủa, lá xanh mơn mởn, giàn cây dần xanh um. Ngọn vươn dài, những chiếc lá hơi ram ráp hình trái tim xòe bỡ ngỡ.
Một tối sáng trăng đi chơi về khuya chợt bắt gặp làn hương mát lành ngan ngát bẽn lẽn lan tỏa. Sáng hôm sau em chăm chú tìm và thích thú khi phát hiện vài chùm xanh lá mạ phớt vàng lấp ló trong đám lá xanh đậm, rung rinh như cười mỉm. Những bông hoa đã nở rạng rỡ như những ngôi sao.
Nắng hè lọc qua giàn lá xanh mát làm góc sân, hè nhà dịu đi. Gió dường như chịu khó về hơn trên giàn cây thoảng hương thơm dịu nhẹ. Nắng và gió cũng như được ướt hương thơm…
Những chùm hoa thơm được bà nâng niu đặt trên đĩa thắp hương ngày tuần…
Những chùm hoa thơm chị giắt trên tóc mỗi buổi tối…
Những chùm hoa thơm để mẹ có món canh thơm mát ngọt ngào. Canh cua đồng nấu hoa thiên lý.
Những mùa hè hồi ấy chưa nắng nóng như bây giờ, mẹ đi làm đồng về có giỏ cua đồng tươi rói bò lổm ngổm. Chị lụi cụi làm cua giã nhỏ lọc lấy nước. Em mang chiếc rổ nhỏ ra giàn thiên lý hái hoa. Mái đầu nghiêng nghiêng kiếm tìm, ngắt nhẹ nhàng những chùm hoa xinh xắn với những búp nụ thon như ngòi bút, búp đã nở hoa xòe những ngôi sao xanh vàng.
Ngắt thêm nắm lá non xanh. Rổ hoa được ngâm trong chậu nước mưa trong vắt, rửa cho sạch bụi và những chú kiến đen. Những chùm hoa to được ngắt thành từng nhánh nhỏ, vớt ra rổ.
Lá non rửa sạch vò qua. Khi nồi nước cua nổi thịt sôi bồng lên, chị nhẹ tay cho hoa vào, thật khéo lắm để hoa không bị nát, gạch cua không bị vỡ. Nêm nếm thật nhanh tay, canh sôi lên phải bắc ra ngay để hoa không bị nát, giữ nguyên sắc xanh ngắt.
Tô canh thật hấp dẫn với sắc xanh rờn của những búp hoa ngập trong nước canh trong. Những tảng thịt cua nâu nổi trên nền xanh non ấy, điểm chút gạch cua vàng óng ả. Thoảng nhẹ khắp nhà hương thơm khó tả, nhẹ như mùi cốm non, ngát như hương sen, chẳng còn cái tanh tao của cua đồng mà thơm ngây ngất.
Húp một thìa canh, cảm giác như sự kết hợp giữa vị đất đai mát lành của cua đồng và tinh hoa nắng gió với sương khuya của hoa thiên lý làm nên vị ngọt đậm đà mà thanh tao khó tả. Những búp hoa mềm mà giòn, vị bùi ngậy như thấm đẫm hương vị đất trời tinh khiết.
Bên cạnh tô canh là đĩa tép rang đỏ au chen những lát khế vàng, đĩa cà muối trắng tinh… Cái vất vả nhọc nhằn như biến mất, cái nắng mùa hè cũng dịu đi thật nhiều…
Bây giờ ở thành phố cũng dễ thấy hoa thiên lý ở chợ, trong siêu thị. Những bông hoa vẫn xanh màu “thiên lý” như màu thắt lưng của các cô thôn nữ trong thơ xưa. Hoa thiên lý có mặt trong các món ăn gia đình: thiên lý xào thịt bò, bầu dục; canh thiên lý nấu giò sống hay trong món lẩu giữa bàn tiệc sang trọng. Nhưng hình như chỉ nấu canh với cua đồng, món ăn mới thật thanh, thật ngọt, thật thơm.
Và có lẽ chỉ những chùm hoa vừa ngắt trên giàn xuống, giữa chậu nước mưa trong còn muốn nở xòe thêm mới thực còn nguyên hương vị nắng gió đất trời.
Lại muốn được về nhà, giữa trưa hè mẹ nấu cho ăn bát canh cua hoa thiên lý. Đêm trăng sáng, tắt hết điện để hương thiên lý mộc mạc thơm ngát tỏa lan…
Canh thiên lý cua đồng
Nguyên liệu:
150 g cua đồng, 200 g hoa thiên lý, gia vị: muối, bột ngọt, hạt nêm.
Cách làm:
Cua đồng bóc mai, bỏ yếm, rửa sạch, cho vào một thìa muối, xay nhuyễn. Lọc xác cua với nước sạch qua rây từ 3 đến 4 lần, gạn bỏ cấn để làm nước dùng. Lấy gạch cua từ mai cua, cho chút nước vào lọc vài lần để gạn bỏ hoi và chất bẩn. Hoa thiên lý rửa sạch, để ráo.
Đun nước dùng cua, cho thêm 2 muỗng hạt nêm. Khi nước sôi lăn tăn, dùng muỗng khuấy đều theo một chiều để xác cua đông kết tạo thành gạch cua và gạch không bị bám vào đáy nồi và không bị vỡ nát. Nước sôi, cho hoa thiên lý vào nấu chung, đảo nhẹ tay để hoa không bị nát cánh. Khi nước sôi lại là được. Múc ra bát, ăn nóng.
I. Nguyên liệu
- Cua đồng
- Hoa thiên lý
- Gia vị: Muối, bột ngọt, hạt nêm
II. Cách làm
1. Sơ chế
- Cua đồng bóc mai, bỏ yếm, rửa sạch, cho vào một thìa muối, xay nhuyễn
- Lọc xác cua với nước sạch qua rây từ 3 đến 4 lần, gạn bỏ cấn để làm nước dùng
- Lấy gạch cua từ mai cua, cho chút nước vào lọc vài lần để gạn bỏ hoi và chất bẩn
- Hoa thiên lý rửa sạch, rửa sạch, để ráo
2. Chế biến
- Đun nước dùng cua, cho thêm 2 muỗng hạt nêm
- Khi nước sôi lăn tăn, ta dùng muỗng khuấy đều theo một chiều để xác cua đông kết tạo thành gạch cua không bị bám vào đáy nồi và không bị vỡ nát
- Nước sôi thì cho gạch cua vào khuấy đều
- Sau đó cho hoa thiên lý vào nấu chung, đảo nhẹ tay để hoa không bị nát cánh
- Khi nước sôi lại là được
- Múc ra bát, ăn nóng
Canh Cua Hoa Thiên Lý
- để món canh thêm đậm đà, bắt mắt, bạn xào gạch cua cùng chút hành khô phi trong dầu ăn rồi mới cho vào canh
Nguyên Liệu:
- 300g cua đồng
- 250g hoa thiên lý
- Bột gia vị, hạt nêm, nước mắm vừa đủ
Thực Hiện:
- Cua đồng gỡ mai để riêng, bỏ yếm, rửa sạch, để ráo, cho vào cối, giã nhuyễn.
- Dùng thìa lấy phần gạch ở mai cua, cho vào bát với 1/4 thìa cà-phê hạt nêm.
- Cho cua đã giã vào tô, hòa với 1 lít nước, bóp nhẹ để thịt cua tan đều. Lược qua rây, lấy nước cuam bỏ xác.
- Hoa thiên lý nhặt bỏ phần sâu, giập, rửa sạch, để ráo.
- Nước cua vừa lược xong cho vào nồi cùng với 1/3 thìa súp nước mắm.
- Bắc nồi nước cua lên bếp, đun với lửa vừa. Nước cua sôi, cho gạch cua vào, hạ nhỏ lửa, đun khoảng 5 phút để gạch và riêu cua đống thành bánh. Sau đó, cho hoa thiên lý vào, nấu chín. Nêm bột gia vị, hạt nêm sao cho vừa ăn.
Cách nấu cháo ngon cho bé
Cách pha chế capuchino
Nấu ăn với hoa Actiso
Cách làm gà roti
Cách làm bánh trôi nước
(ST).
