Nghệ thuật gấp giấy Origami hoa

Origami cũng như nhiều từ tiếng Nhật như sake, shushi, kimono … đã được quốc tế hóa để khi nhắc đến ai cũng hiểu đó là một đặc trưng của văn hóa Nhật, không lẫn vào đâu được. Và dù bây giờ Origami đã phát triển vượt biên giới, thành nhiều lĩnh vực khác nhau ,mang lại niềm say mê cho biết bao nhiêu người trên tòan thế giới, nhưng tất cả vẫn trân trọng gọi nghệ thuật xếp giấy bằng cái tên Origami như một sự tưởng nhớ đến cái nôi cho một sự hình thành và phát triển một môn nghệ thuật độc lập.

origami

Nhắc đến Nghệ thuật xếp giấy không thể không nói đến giấy. Từ khi phương pháp chế tạo giấy lần đầu tiên được tìm ra ở Trung Quốc và phát triển dần trong khoảng năm A.D. 105 – 700, công nghệ sản xuất giấy lan rộng sang các nước thuộc địa và du nhập vào Nhật vào thế kỉ thứ 7. Từ đó người Nhật đã áp dụng và biến đổi nhiều phương pháp chế tạo cũng như nguyên liệu chế tạo giấy, hình thành hẳn một văn hóa giấy với vật liệu giấy phong phú, chất lượng cao (gấp mở nhiều lần không rách, mềm, bền và đẹp…. Đó chính là loại giấy mà người Nhật vẫn tự hào có một không hai trên thế giới với cái tên “Washi”). Sản sinh từ nền văn hóa độc đáo này là bộ môn nghệ thuật vẫn được biết đến với cái tên Origami.

Các cuộc nghiên cứu của các nhà khảo cổ không cho ra được chính xác thời điểm hình thành của Origami. Tuy nhiên việc xếp các lá thư, xếp giấy để gói các đồ vật… hẳn là đã có từ rất xưa.Đến thời kì phong kiến với nhiều lễ giáo hơn, nền văn hóa xếp giấy đạt đến bước phát triển nhảy vọt.

Từ những bức tranh cổ còn được lưu truyền thì vào những năm 1700, Hạc (oritsuru) và các loại thuyền là những vật phổ biến được gấp và trang trí. Từ đó cho đến khỏang 100 năm sau các cuốn sách chuyên môn về Origami đã được in ấn và xuất bản, chứng tỏ một văn minh xếp giấy đã đạt được đến trình độ cao, đa dạng. Vào thời điểm đó, Origami đã không chỉ là trò chơi của trẻ còn mà còn là thú vui của ngừoi lớn, và có rất nhiều tạp chí ra đời với những mẫu xếp giấy vô cùng phức tạp.

Trong khi đó, vào khỏang thế kỉ 12 khi phương pháp chế tạo giấy được truyền sang Châu Âu, và một nghệ thuật xếp giấy độc lập đã được hình thành song vẫn không trở thành một nét văn hóa với bề dày về ảnh hưởng cũng như mức độ phát triển như Nhật.

Vào thời Minh Trị (Meiji), Origami được đưa vào các trường mẫu giáo thành một môn học dưới ảnh hửơng về phương pháp giáo dục của nhà giáo dục học người Đức Frebel (1782-1852). Các phương pháp xếp giấy của châu Âu cùng sự phát triển theo nhiều hướng khác nhau đã khiên cho nghệ thuật xếp giấy ngày càng phong phú. Chỉ ở thời Meiji đã có rất nhiều những tác giả vô danh tạo ra nhiều mẫu hình mới. Tuy nhiên có ý kiến cho rằng chỉ gấp theo những mẫu có sẵn không không mang tính sáng tạo nên vào thời Đại chính(Taisho) khi giáo dục đựoc đưa theo hướng sáng tạo thì Origami bị bỏ rơi.

Tuy nhiên lật lại bề dày lịch sử của Origami, cùng với hiện tại,với không ít những tác phẩm mới, tính chất giáo dục của Origami cũng đã được xem xét lại và được công nhận về khả năng phát triển một cách đa dạng. Và ngày nay origami đang mở rộng tầm ảnh hưởng ra tầm thế giới, không chỉ giới hạn là một thú vui mà còn được nghiên cứu phục vụ cho các mục đích khoa học khác bởi nhiều tổ chức và cá nhân

Lấy cảm hứng từ nghệ thuật origami, những tờ giấy vô tri đã được "thổi hồn" thành kiệt tác.

Nghệ thuật gấp giấy origami được cho là có xuất xứ từ Nhật Bản vào khoảng thế kỷ thứ 6, được truyền lại từ đời này qua đời khác, chủ yếu phổ biến trong tầng lớp samurai cầm quyền. Qua nhiều thế kỷ, origami chỉ là một loại hình thủ công đơn giản, được sử dụng chủ yếu để gấp những hình thù đặc sắc từ giấy, phục vụ cho lễ hội và tôn giáo.

Nghệ thuật origami ra đời với mục đích tôn vinh sự tài hoa, tinh tế của người Nhật. Chỉ bằng trí tưởng tượng và đôi bàn tay khéo léo, người nghệ nhân biến những mảnh giấy thành các mô hình đa dạng đủ thể loại. Điều đặc biệt ở nghệ thuật origami truyền thống là mỗi mô hình chỉ bắt nguồn từ một tờ giấy duy nhất. Kéo hay keo dán là điều cấm kị đối với môn nghệ thuật này.

Nghệ nhân Akira Yoshizawa bên cạnh những tác phẩm của mình.

Số lượng cách gấp cơ bản không quá nhiều, nhưng chúng có thể kết hợp với nhau theo rất nhiều cách để tạo nên các mô hình phức tạp, đa dạng và vô cùng sống động. Nó đã được phát triển thành một bộ môn nghệ thuật vào thế kỷ 20 bởi Akira Yoshizawa, một nghệ nhân gấp giấy nổi tiếng của Nhật Bản.

Lấy cảm hứng từ các tác phẩm xếp giấy của Yoshizawa, Eric Joisel, người đàn ông Pháp độc thân có tên trong danh sách những nghệ nhân gấp giấy origami tài ba nhất thế giới, đã tạo ra hàng loạt các tác phẩm cực kỳ ấn tượng, từ những chú gà con đến những con tê giác với kích cỡ thật, hay một ban nhạc với đầy đủ nhạc cụ, thậm chí là cả các nhân vật trong bộ phim “Chúa tể của những chiếc nhẫn”.

Chân dung nghệ nhân Eric Joisel.

Vào đầu những năm 1980, lần đầu tiên được chiêm ngưỡng các tác phẩm của nghệ nhân gấp giấy Yoshizawa, Joisel đã nhận ra gấp giấy là niềm đam mê của cuộc đời mình và quyết tâm theo đuổi nó.

Tác phẩm "Chúa tể những chiếc nhẫn".

Không giống như các tác phẩm origami truyền thống, các bước thực hiện đều được xác định rõ ràng để cho người gấp có thể tạo nên một bản sao chính xác của mô hình. Mỗi tác phẩm của Joisel đều có sự biến hóa trong nếp gấp, tạo ra các đường nét và hình hài phù hợp. Bởi vậy mà mỗi tác phẩm của ông đều là độc nhất vô nhị. Có những mô hình phải mất tới nhiều năm để thiết kế và hàng trăm giờ để gấp hoàn thiện.

Ông làm việc với rất nhiều loại giấy cũng như chất liệu nhưng sử dụng nhiều nhất là giấy bồi, giấy kim loại bọc thức ăn và sơn acrylic tạo màu cho chúng (có thể trước hoặc sau khi gấp). Ông cũng dùng cả nguyên liệu cho gấp giấy origami truyền thống là giấy kozo. Một tác phẩm với kích cỡ lớn có thể đòi hỏi những tờ giấy có kích cỡ lên đến khoảng 7m x 8m.

Các tác phẩm gấp giấy của Joisel đã được trưng bày ở các cuộc triển lãm trên toàn thế giới, xuất hiện trong rất nhiều các bộ sưu tập cá nhân của cá thương gia giàu có. Giá trị của chúng có thể lên tới hàng ngàn đô la. Tuy nhiên, ông vẫn cảm thấy rằng có rất ít người thực sự đánh giá được giá trị nghệ thuật của nó. Ông nói rằng, mặc dù origami đã trở thành bộ môn nghệ thuật với số lượng người người đam mê, luyện tập thường xuyên, nhưng ngoài số đó ra, rất ít người thực sự hiểu được đó là một nghệ thuật chân chính. Đối với họ, origami chỉ là những con hạc giấy, hay những chiếc mũ của samurai.

Nghệ nhân Joisel bên tác phẩm tê giác làm từ giấy của mình.

Những thử nghiệm đầu tiên của ông có chủ đề động vật. Lần đầu tiên thử gấp một con tê tê, ông đã mất tới sáu năm. Đối với ông, mọi đường nét tạo nên hình dáng con tê tê phải vô cùng chính xác và sắc nét. Quan trọng hơn cả, nó chỉ được gấp từ một tờ giấy duy nhất. Sau đó, ông chuyển sang các mô hình người, chủ yếu tập trung ở khuôn mặt. Ông đã phát triển một loạt các kỹ thuật để tạo nên các đường nét hài hòa và những bộ tóc tỉ mỉ, khiến khuôn mặt được gấp trở nên đầy sức sống.

Chú tê tê trên khúc gỗ.

Eric Joisel giải thích rằng, quá trình sáng tạo một tác phẩm giấy gấp cũng giống như “phương pháp khoa học”. Khi muốn tạo ra mô hình một con người, cần giả thiết rằng bốn góc của tờ giấy sẽ là tứ chi, từ đó những nếp gấp lớn hơn được phát triển dần, tạo nên “bản phác thảo” các nếp gấp cần thiết để tạo hình.

Từ những năm 1990, Joisel đã dành toàn bộ thời gian của mình để làm công việc gấp giấy. Mặc dù giá trị của mỗi tác phẩm không hề nhỏ, song ông vẫn cảm thấy hài lòng với cuộc sống thanh bình trong một ngôi nhà nhỏ theo kiểu nông trại ở Sannois, cách Paris không xa. Tuy vậy, “tài hoa bạc mệnh”, người nghệ sĩ đáng kính này mất vì bệnh ung thư ngày 10/10/2010, hưởng thọ 53 tuổi. Ông sống độc thân cho đến cuối đời.

Trong chúng ta hẳn ai cũng đã từng học qua môn Kĩ - Mĩ thuật, đúng không nào? Ngày nhỏ dưa sợ nhất môn đó đó, tại vì làm dở quá. Ám ảnh nhứt là xếp máy bay luôn, không bao giờ xếp được luôn [tới giờ vẫn ngốc, chưa xếp được bao giờ T.T]. Nhưng sợ là sợ vậy thôi, những món được xếp từ giấy mà ra những hình dạng của đủ thứ trong cuộc sống luôn có một sức hấp dẫn to lớn. Tại sao người ta làm được hay quá, tại sao trí tưởng tượng của con người phong phú quá!

Hôm nay dưa xin giới thiệu đôi nét về một bộ môn "cao cấp" của Kĩ - Mĩ thuật nghen. Đó chính là Origami.

Origami theo một định nghĩa giản dị và đầy đủ nhất là nghệ thuật xếp giấy của Nhật Bản. Trong tiếng Nhật, “ori” có nghĩa là “xếp/gấp” và “kami” có nghĩa là “giấy”; đó cũng chính là nguồn gốc tên gọi của môn nghệ thuật này. Tuy nhiên Origami không phải bắt nguồn từ Nhật Bản đâu nhe. Từ thế kỉ thứ nhất hoặc thứ hai, tại Trung Quốc đã xuất hiện loại hình gấp giấy và sau đó nó được lan rộng tới Nhật Bản vào khoảng thế kỉ thứ sáu.

Thời kì đầu giấy vẫn còn khan hiếm vì thế chỉ có những gia đình giàu có mới có thể có khú tiêu khiển gấp giấy thôi. Và mọi người biết không, người Nhật đã vận dụng Origami của họ một cách rất hữu ích đấy. Ví dụ như các võ sĩ Nhật (Samurai) dùng noshi – một loại hộp đựng được xếp bằng giấy có một mảnh thịt hoặc cá khô – để tặng biếu quà cáp với hàm ý chứa đựng những điều may mắn. Tương tự, các nhà quý tộc Shinto chúc mừng đám cưới bằng cách gói những mảnh chai rượu sake hoặc rượu gạo trong những gói quà hình bướm tượng trung cho cô dâu và chú rể.

Khi những phương pháp gấp giấy đơn giản hơn được phát triển lên thì giấy bắt đầu rẻ dần (đỡ ghê heng ^^). Origami nhờ đó đã trở thành một môn nghệ thuật phổ biến cho mọi người, không phân biệt giàu nghèo. Tuy vậy, người Nhật luôn cẩn thận để không lãng phí bất cứ thứ gì. Họ luôn tiết kiệm kể cả những mẩu giấy nhỏ nhất và vì vậy ngày càng nhiều mẫu Origami độc đáo được sáng tạo ra (chính từ sự tiết kiệm đó ^^).

Tuy phổ biến là vậy á nhưng mà trong nhiều thế kỉ hầu như không có những chỉ dẫn gấp giấy Origami nào được ghi chép lại đâu. Các thế hệ cứ thế truyền cho nhau thôi và như thế mà những mẫu Origami được chia sẻ cách thực hiện. Vậy nên môn nghệ thuật này trở thành như một loại “của kế thừa” của người Nhật. Vào năm 1797 thì cuốn sách “Làm cách nào để gấp 1000 con hạc” mới được xuất bản. Đây là quyển sách đầu tiên ghi ra những hướng dẫn cách gấp hạc giấy. Hạc được coi là một loại chim mang ý nghĩa thiêng liêng tại Nhật và người Nhật có một truyền thống rằng nếu một người gấp được 1000 con hạc giấy thì sẽ có được 1 điều ước thành sự thật. Vậy là giờ đã rõ truyền thống này xuất phát từ Nhật rùi heng, 1000 con hạc giấy cho điều ước thành sự thật ~

Ngày nay thì Origami không chỉ phố biến ở Nhật, hẳn nhiên rùi. Môn nghệ thuật đòi hỏi sự sáng tạo, khéo léo, tỉ mỉ này là thử thách đầy thú vị đối với nhiều người. Nào cùng xem một vài mẩu Origami với dưa nha!