Bệnh gây vô sinh ở nam giới

  Vô snh được định nghĩa là tình trạng mất khả năng thụ thai sau một năm giao hợp mà không áp dụng biện pháp tránh thai (hiếm muộn nguyên phát).

Những cặp vợ chồng có ít con hơn số con mong đợi được gọi là hiếm muộn thứ phát.

Hiện nay, có khoảng 15% cặp vợ chồng không thể có thai một cách tự nhiên. Trong số đó, nguyên nhân do người vợ chiếm khoảng 50%, 30% trường hợp do người chồng và do cả hai vợ chồng chiếm 20%.

Nguyên nhân gây vô sinh ở nam giới

Theo Tiến sĩ – bác sĩ Nguyễn Thành Như, nguyên Trưởng khoa Nam học Bệnh viện Bình Dân TP.HCM, trong khoảng hai thập niên vừa qua, những tiến bộ của hỗ trợ sinh sản đã giúp khảo sát các nguyên nhân gây vô sinh nam thường bị bỏ qua. Có nhiều nguyên nhân gây vô sinh nam có thể điều trị được một cách hiệu quả như giãn tĩnh mạch tinh, tắc ống dẫn tinh và nhiễm trùng.

Hiện tại, dựa trên các thông số của tinh dịch đồ, các bác sĩ nam khoa chia vô sinh nam thành từng nhóm, mỗi nhóm có những nguyên nhân như sau:

Nhóm không có tinh dịch hay tinh dịch rất ít

Nguyên nhân gây nên tình trạng trên do rối loạn tâm lý; suy tinh hoàn hoàn toàn; hút thuốc lá; bệnh nhân phẫu thuật sau phúc mạc hay cổ bàng quang; bị bệnh đái thái đường; bị chấn thương tủy sống; bị tắc ống phóng tinh; không lấy trọn tinh dịch xuất ra; một số trường hợp không rõ nguyên nhân.

Nhóm vô sinh do không có tinh trùng trong tinh dịch

Do có các suy tuyến sinh dục, giảm hướng sinh dục; có các bất thường trong quá trình sinh sản tinh trùng; nhiễm sắc thể bất thường; do mất đoạn nhiễm sắc thể Y; bị ảnh hưởng các chất độc hại ảnh hưởng đến quá trình sinh sản tinh trùng; giãn tĩnh mạch tinh; viêm tinh hoàn do bị bệnh quai bị; bị xoắn tinh hoàn; bị tắc đường dẫn tinh (như tắc ống phóng tinh, ống dẫn tinh, mào tinh, ống xuất, lưới tinh) và một số trường hợp không rõ nguyên nhân.

Nhóm vô sinh do tinh trùng ít và yếu

Những nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên gồm: do bệnh nội tiết; giãn tĩnh mạch tinh; tinh hoàn ẩn; thuốc; sức nóng; chất độc hại; nhiễm trùng toàn thân; không rõ nguyên nhân.

Nhóm có tinh dịch đồ bình thường nhưng vẫn vô sinh

Những nguyên nhân chính gồm: do bất thường ở người vợ; thói quen giao hợp bất thường; cực đầu của tinh trùng (acrosome) không bình thường; có kháng thể kháng tinh trùng; một số trường hợp không giải thích được nguyên nhân.

Tinh trùng có đủ số lượng nhưng chết hoàn toàn

Nguyên nhân do tinh trùng có cấu trúc bất thường; hoặc lâu ngày không giao hợp; nam giới bị nhiễm trùng ở đường sinh dục; có kháng thể kháng tinh trùng; giãn tĩnh mạch tinh; tắc bán phần đường dẫn tinh; một số trường hợp không rõ nguyên nhân.

4 thủ phạm gây vô sinh ở nam giới

Ghế sofa mềm

Y học nghiên cứu và phát hiện ra rằng, nếu trong thời gian dài ngồi trên ghế sofa mềm sẽ gây ra tổn hại nghiêm trọng cho “chú nhỏ” của nam đấng mày râu. Bởi vì tư thế ngồi bình thường là lấy xương hông làm điểm tựa, “chú nhỏ’ sẽ được “yên ổn” ở giữa hai chân.

Nhưng khi bạn ngồi trên ghế sofa mềm, điểm tựa bị thấp xuống, đôi chân sẽ bị gò bó, “chú nhỏ” vì thế sẽ bị “chèn ép”, gây trở ngại cho máu lưu thông. Dần dần, những chất có hại mà “chú nhỏ” phóng thích ra sẽ tích tụ lại trong cơ thể, gây ảnh hưởng rất lớn đến sức khoẻ của “tinh binh”.

Ngoài ra, tư thế này cũng khiến việc cung cấp dinh dưỡng cho chú nhỏ sẽ bị gián đoạn, chức năng bài tiết ra ketone của “chú nhỏ” vì thế sẽ yếu đi, khiến việc sản sinh ra “tinh binh” bị trở ngại.

Do vậy, nam giới không nên ngồi ghế sofa trong thời gian quá lâu.

Ngồi xe đạp luyện tập thể thao

Nam giới khi đến phòng tập luyện thể thao, đạp xe đạp luyện tập chân là môn thể thao được nhiều quý ông ưa chuộng. Nhưng các bậc nam nhi không nên nghĩ rằng đạp xe càng lâu thì cơ thể càng mạnh khoẻ.

Nếu ngồi trên xe đạp tập luyện trong một thời gian dài sẽ làm cho “chú nhỏ” bị tổn hao, kết sỏi, thậm chí bị sưng tấy, từ đó gây ra các chướng ngại về chức năng giới tính của nam giới.

Nguyên nhân được giải thích là do cái yên xe. Yên xe không những rất cứng mà còn nhô về phía trước. Nếu không chú ý tư thế, chú nhỏ sẽ thường xuyên bị va chạm với yên xe.

Việc va chạm, cọ xát này làm cho “chú nhỏ” xuất hiện hiện tượng căng phồng, phình to,  nghiêm trọng nhất là gây ảnh hưởng cho tuần hoàn máu, làm cho việc cung cấp máu cho “chú nhỏ” không đầy đủ, từ đó ảnh hưởng đến chức năng “cương cứng” của “chú nhỏ”.

Chì, thủy ngân…

Kim loại không những có ảnh hưởng đến chức năng giới tính mà đồng thời còn gây ra thương tổn trầm trọng cho sức khoẻ của nam giới. Đặc biệt là chì (Pb), thuỷ ngân (Hg) và cadmium (Cd) có nguy hại lớn nhất đến chức năng giới tính của nam giới.

Khi cơ thể dung nạp quá nhiều chì, chất này sẽ thâm nhập vào tinh dịch đồng thời “tích trữ” tại đó, gây ảnh hưởng cho hormon sinh sản bài tiết, gây ra số lượng tinh trùng giảm thấp, tinh trùng dị dạng và mức độ thụ thai giảm thấp.

Nếu nhiều thuỷ ngân sẽ gây ra giảm hứng thú chức năng sinh lý, không muốn “yêu”. Nếu nặng thì sẽ làm cho nam giới vô sinh.

Cadmium lại ảnh hưởng đến bài tiết hormon giới tính và gây  ra tổn hại cho gan thận. Gan và thận đã bị thương tổn thì lây đâu ra hứng thú để “yêu”?

Thuốc lá

Hút thuốc có hại cho sức khoẻ đồng thời cũng có ảnh hưởng phụ đối với ham muốn trong “chuyện ấy”. Hút thuốc là nguyên nhân gây ra giảm khả năng ham muốn. Trong thuốc lá còn có chất có hại là nicotin sẽ làm cơ cứng huyết quản, ngăn chặn máu lưu thông và có thể làm cho cơ thể “bất động”.

Y học nghiên cứu và cũng chỉ ra rằng hút thuốc cũng có ảnh hưởng đến “chú nhỏ”.

Thuốc lá sẽ làm cho “chú nhỏ” mềm oặt, không “thẳng” lên được, từ đó gây ra chướng ngại trong quan hệ vợ chồng. Vì vậy, nam giới tốt nhất là ít hút thuốc hoặc không nên hút thuốc.

Viêm tinh hoàn là biến chứng thường gặp nhất của bệnh quai bị ở nam giới sau tuổi dậy thì. Biến chứng này diễn ra trong vòng 1-6 tháng sau đợt viêm cấp tính, khiến việc sinh tinh giảm dần và có thể mất hẳn. Khi này, để duy trì khả năng làm cha, các thanh niên chưa lập gia đình hoặc chưa có con cần lưu trữ tinh trùng dự phòng.

Bác sĩ Hồ Mạnh Tường, khoa hiếm muộn Bệnh viện Phụ sản Từ Dũ TP HCM, cho biết quai bị là bệnh lý cấp tính toàn thân do nhiễm virus. Bệnh dễ lây lan và thường gặp ở trẻ em. Thống kê mới trên thế giới cho thấy, 50% bệnh nhân nằm ở độ tuổi thanh niên. Biểu hiện của bệnh là sốt, sưng một hoặc cả hai bên tuyến mang tai. Tình trạng viêm cũng có thể xuất hiện ở những cơ quan khác như tụy, màng não, tuyến sinh dục…

Khi quai bị xuất hiện ở nam giới tuổi dậy thì, biến chứng hay gặp nhất là viêm tinh hoàn (chiếm 20-35% các ca biến chứng). Tinh hoàn bị viêm thường sưng to và đau, bệnh nhân có thể bị sốt kèm theo. Ở khoảng 50% trường hợp, tinh hoàn sẽ dần dần teo đi. Bị viêm cả hai bên sẽ dẫn đến vô sinh hoàn toàn.

Theo bác sĩ Tường, nam giới sau tuổi dậy thì khi mắc bệnh quai bị cần đến bệnh viện để kiểm tra xem có bị biến chứng tinh hoàn không hoặc việc sinh tinh có bị ảnh hưởng không. Nếu khả năng sinh tinh không thể phục hồi, bệnh nhân cần đến các bệnh viện có điều trị vô sinh để được trữ tinh trùng cho đến khi cần sử dụng.

Nam giới bị giãn tĩnh mạch tinh, nhiều người nghĩ mình mắc căn bệnh yếu sinh lý, ít người biết mức độ ảnh hưởng nghiêm trọng của bệnh là gây vô sinh. Tuy nhiên, với những trường hợp được phát hiện và điều trị kịp thời, tinh trùng có thể sản xuất bình thường, khả năng có con tự nhiên cao.

Giãn tĩnh mạch tinh là gì?

Giãn tĩnh mạch tinh là tình trạng giãn hệ thống tĩnh mạch tinh, bao gồm: tĩnh mạch tinh trong, tĩnh mạch tinh sau và tĩnh mạch tinh bìu. Do hệ thống van tĩnh mạch bị khiếm khuyết, máu tĩnh mạch không đi từ tinh hoàn xuống ổ bụng như thông thường mà chảy ngược từ ổ bụng vào bìu làm sự phát triển của tinh trùng rối loạn, tinh hoàn do đó bị tổn thương, bên tinh hoàn bị bệnh nhỏ đi. Biểu hiện lâm sàng thường gặp ở bệnh nhân bị giãn tĩnh mạch tinh, đó là đau tức tại tinh hoàn, nhưng không thể xác định đau ở vị trí nào cụ thể. Nhất là khi cơ thể mệt mỏi do làm việc quá sức hay thời tiết nóng nực..., tinh hoàn bị bệnh đau nhiều hơn. Quan sát có thể thấy bên tinh hoàn bị bệnh nhỏ hơn so với bên bình thường. Nhiều bệnh nhân khi đứng, khối tĩnh mạch ở bìu bị giãn trông như túi giun, khi nằm có cảm giác bẹp xuống. Tùy theo tình trạng bệnh mà có thể nhận biết được khi sờ hay thậm chí chỉ nhìn cũng thấy tĩnh mạch tinh giãn nổi ở dưới da. Một số người nhất là thanh niên còn bị đau tưng tức rất khó chịu. Cơn đau xuất hiện khi dương vật cương hay đi lại nhiều, nằm nghỉ thì hết. Phần lớn, các trường hợp bị giãn tĩnh mạch tinh thường bị ở tinh hoàn bên trái.

Có nhiều yếu tố, nguyên nhân gây giãn tĩnh mạch tinh như: do cơ địa của người bệnh; do mạch máu bất thường; hệ thống van tĩnh mạch của tinh hoàn bất thường; những người do đặc thù công việc thường xuyên phải đứng nhiều, đứng lâu...

 Do giãn tĩnh mạch tinh ít có triệu chứng điển hình nên người bệnh dễ nhầm với các bệnh khác ở bìu như thoát vị bẹn (sa ruột), nang thừng tinh, viêm mào tinh... Đã có trường hợp chẩn đoán là sa ruột nhưng khi mổ không thấy ruột đâu, hay chẩn đoán là nang thừng tinh nhưng mổ ra chỉ là một búi tĩnh mạch giãn to.

Tại sao giãn tĩnh mạch tinh gây vô sinh?

Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới có khoảng 15% nam giới bị giãn tĩnh mạch tinh và nguyên nhân dẫn tới vô sinh là do:

 Nhiệt độ tinh hoàn tăng: Bình thường nhiệt độ tinh hoàn 35oC, khi bị giãn tĩnh mạch tinh nhiệt độ tăng lên đến 37oC bằng nhiệt độ trong ổ bụng. Nhiệt độ tăng kéo dài làm cho sản xuất tinh trùng giảm xuống.

Ứ máu tĩnh mạch tại tinh hoàn: Làm chuyển hóa tại tinh hoàn bị ứ đọng, đào thải khỏi tinh hoàn chậm lại gây "ngộ độc" tế bào sinh tinh trùng;

Máu động mạch đến nuôi tinh hoàn giảm: Do ứ máu tĩnh mạch làm cho máu động mạch đến tinh hoàn giảm đi dẫn đến ôxy và chất dinh dưỡng nuôi tinh hoàn bị giảm ảnh hưởng sinh tinh trùng;

Rối loạn nội tiết tại tinh hoàn: Làm cho nội tiết tố sinh dục bị rối loạn ảnh hưởng đến sản xuất tinh trùng.

Điều trị kịp thời có thể có con tự nhiên

Các chuyên gia y tế cho biết, ở nước ta tỉ lệ nam giới mắc bệnh này rất cao nhưng hầu như không ai biết bệnh và cũng không chú ý đến những triệu trứng của bệnh.  Họ chỉ đến với bác sĩ nam khoa khi cảm giác đau, tức ở bìu gây bất tiện cho sinh hoạt hay thấy lâu có con. Cũng theo các chuyên gia, bệnh giãn tĩnh mạch tinh tiến triển âm thầm và ngày càng nặng theo thời gian. Nếu bị giãn tĩnh mạch tinh ở giai đoạn nhẹ thì tinh trùng sẽ bị giảm chất lượng (số lượng thì vẫn bình thường). Nặng hơn thì giảm cả chất lượng và số lượng tinh trùng. Trường hợp nặng không có tinh trùng trong tinh dịch. Để lâu ngày không điều trị làm cho các tế bào sinh tinh bị giảm, tinh hoàn bị teo, dẫn đến vô sinh. Với những bệnh nhân điều trị kịp thời, tinh trùng có thể sản xuất bình thường, khả năng sinh con tự nhiên rất cao. Bởi vậy, khi thấy đau, tức ở bìu, nhất là bìu trái, cần đi khám ngay để điều trị kịp thời.

Việc điều trị cho bệnh nhân giãn tĩnh mạch tinh tùy mức độ tác động lên tinh hoàn mà số lượng và chất lượng tinh trùng bị giảm, có thể không còn tinh trùng trong tinh dịch. Với trường hợp nhẹ có thể điều trị bằng thuốc giúp cho thành mạch bền vững và thu nhỏ tĩnh mạch. Với những trường hợp nặng thì phải phẫu thuật thắt hoặc cắt tĩnh mạch tinh để máu khỏi trào ngược và không giãn nữa. Thực tế cho thấy nhiều bệnh nhân bị giãn tĩnh mạch tinh sau phẫu thuật đã cho kết quả: Với trường hợp số lượng và chất lượng tinh trùng giảm, có khoảng 70% tinh trùng được cải thiện; Đối với trường hợp không còn tinh trùng có 50% tái xuất hiện tinh trùng và có thể có con tự nhiên mà không cần thụ tinh nhân tạo.

Hiện nay, điều trị vô sinh nam có 3 phương pháp: nội khoa (dùng thuốc hay các biện pháp đơn giản không dùng thuốc), phẫu thuật và hỗ trợ sinh sản hay còn gọi là thụ tinh nhân tạo (bơm tinh trùng vào buồng tử cung và thụ tinh trong ống nghiệm). Theo nguyên tắc điều trị vô sinh, phải đi từ dễ đến khó, đơn giản đến phức tạp, biến chứng thấp đến biến chứng cao, chi phí thấp đến chi phí cao. Vì vậy, điều trị nội khoa luôn là chọn lựa đầu tiên. Sau đó, phẫu thuật điều trị bệnh là chọn lựa thứ hai. Thụ tinh nhân tạo là chọn lựa sau cùng nếu nội khoa và phẫu thuật không thể thực hiện được hoặc thực hiện được nhưng thất bại.

Phương pháp nội khoa

Dành điều trị cho các trường hợp có tinh trùng yếu. Chi phí điều trị thấp, hầu như vô hại nhưng hiệu quả không cao, không thuyết phục. Có thể chia làm 2 nhóm (dùng thuốc và không dùng thuốc).

Nhóm không dùng thuốc: áp dụng cho những bệnh nhân không có bệnh lý rõ ràng, bằng cách khuyên bệnh nhân mặc quần lót rộng, tắm thường xuyên để hạ nhiệt ở bìu thì chất lượng tinh trùng có thể cải thiện.

Bỏ thuốc lá cũng là một biện pháp tốt giúp tăng chất lượng tinh trùng. Ngoài ra, hai vợ chồng cần giao hợp thường xuyên, khoảng 2-4 lần mỗi tuần, để giúp kích thích tinh hoàn sinh tinh.
Nhóm điều trị bằng thuốc: thường dùng là các thuốc chống ôxy hóa như vitamin E và C hay clomiphene. Nhìn chung, chưa có thuốc nào, dù Đông y hay Tây y, chứng minh được thuốc có hiệu quả rõ ràng trong điều trị vô sinh nam.
Nếu bệnh nhân có tinh dịch bị nhiễm trùng thì dùng kháng sinh sẽ giúp tinh dịch đồ cải thiện nhanh. Nếu bệnh nhân không có tinh trùng do não không tiết ra các nội tiết tố hướng sinh dục để kích thích sinh tinh (FSH và LH), thì chích các chất này mang lại hiệu quả cao (90%) nhưng rất tốn kém (300.000đ – 600.000đ/mũi) và phải chích liên tục với 3 mũi/tuần, trong 6 tháng.
Phương pháp phẫu thuật: dành cho các bệnh nhân có bệnh lý. Đối với giãn tĩnh mạch tinh, vi phẫu thuật cột tĩnh mạch tinh giãn hai bên ngả bẹn – bìu giúp tỉ lệ tinh trùng cải thiện trong 60%-70% trường hợp và tỉ lệ có thai là 40% trong 1 năm.

Đối với tắc ống dẫn tinh do triệt sản, vi phẫu thuật nối ống dẫn tinh có kết quả thành công đến 70%-90% trường hợp và tỉ lệ có thai tự nhiên là 30%-55% trường hợp. Đối với tắc mào tinh, vi phẫu thuật nối ống dẫn tinh – mào tinh kiểu lồng hai mũi có kết quả thành công thấp hơn đạt khoảng 80% trường hợp, với tỉ lệ có thai tự nhiên sau mổ vào khoảng 40%-50% trường hợp. Riêng trường hợp tinh hoàn ẩn, thành công rất thấp (10%-15%), nếu điều trị quá trễ thì không còn hy vọng. Phẫu thuật nội soi cắt ống phóng tinh để điều trị vô sinh do tắc ống phóng tinh có tỉ lệ thành công vào khoảng 60% trường hợp với tỉ lệ có thai tự nhiên là 30%-40% trường hợp.

Thành công của phẫu thuật phụ thuộc vào phương pháp mổ, tay nghề của bác sĩ phẫu thuật. Thời gian cải thiện tinh trùng, có thai tự nhiên tùy thuộc vào từng trường hợp. Ví dụ, giãn tĩnh mạch tinh từ 6 tháng đến 1 năm; tắc ống tinh cần 3 – 6 tháng. Không ít trường hợp sau mổ 1-2 năm người vợ mới có thai tự nhiên.

Chi phí phẫu thuật hiện nay vào khoảng 5-10 triệu đồng. Thời gian mổ trung bình là 60 phút. Bệnh nhân nằm viện một đêm, hôm sau về. Chỉ của vết mổ được cắt sau 7 ngày. Bệnh nhân sinh hoạt trở lại bình thường sau khi mổ từ 3-7 ngày. Sinh hoạt tình dục sau mổ được khuyến khích để giúp tinh dịch đồ mau cải thiện, tăng tỉ lệ có thai tự nhiên.

Phương pháp thụ tinh nhân tạo

Bao gồm 3 kỹ thuật:
Bơm tinh trùng đã được lọc rửa vào buồng tử cung: kỹ thuật này dành cho các trường hợp tinh dịch đồ bình thường nhưng người vợ lâu quá không có thai hay tinh trùng yếu nhẹ, hay yếu vừa. Tỉ lệ thành công của phương pháp trên khoảng 12%-20%. Chi phí từ vài trăm ngàn đồng đến vài triệu đồng.
Thụ tinh trong ống nghiệm (IVF): phương pháp dành cho các trường hợp tinh dịch đồ kém hay tắc ống dẫn tinh mà không thể mổ nối được (ví dụ bệnh bất sản ống dẫn tinh hai bên). Người vợ phải được dùng thuốc kích trứng và chính khâu này là khâu gây ra các biến chứng như quá kích buồng trứng, xuất huyết trong ổ bụng, trầm cảm và cũng chính thuốc dùng trong khâu này làm chi phí thụ tinh ống nghiệm lên cao, vài chục triệu đồng cho một lần làm thụ tinh trong ống nghiệm. Phương pháp này có tỉ lệ thành công khoảng 15%.

Thụ tinh trong ống nghiệm với sự hỗ trợ của vi thao tác tiêm tinh trùng vào bào tương trứng (ICSI): để tăng tỉ lệ thành công của thụ tinh trong ống nghiệm, kỹ thuật vi thao tác tiêm tinh trùng vào bào tương trứng ra đời. Tinh trùng không cần bơi đến gặp trứng mà nó được “tóm” lấy và chích thẳng vào trong trứng. Nên dù tinh trùng “lười” không chịu di chuyển nhưng chỉ cần nó sống thì có thể làm thụ tinh trong ống nghiệm. Chính vì nguyên nhân tinh trùng bị “ép” phải làm trứng thụ tinh, làm dấy lên các lo ngại về những đứa trẻ thụ tinh trong ống nghiệm có thể dễ mắc các dị tật di truyền. Với phương pháp này, tỉ lệ có thai lên đến 30%-40%, nhưng khoảng 5%-10% trong số đó bị sảy thai. Ngoài ra, các bé sinh ra bằng phương pháp trên dễ có các bệnh bẩm sinh hơn các bé sinh tự nhiên vì tỉ lệ các thai phụ sinh non khá cao.

Những biện pháp phòng ngừa nam giới có thể làm được

Có những nguyên nhân gây vô sinh không thể phòng ngừa được như không có ống dẫn tinh bẩm sinh hai bên, nhưng cũng có nguyên nhân có thể phòng được như lao sinh dục, quai bị. Phụ huynh nên cho trẻ đi chích ngừa lao, quai bị đầy đủ khi còn nhỏ. Trong trường hợp bị quai bị khi lớn thì nhanh chóng đến cơ sở có ngân hàng tinh trùng để trữ tinh trùng.

Tuy nhiên, không phải ai bị quai bị cũng bị vô sinh, chỉ có 30% bệnh nhân quai bị là bị teo cả hai tinh hoàn gây vô sinh vĩnh viễn.

Ngoài ra, cũng có thể phòng ngừa vô sinh bằng cách quan hệ tình dục an toàn để không mắc phải bệnh viêm nhiễm trùng tinh hoàn, mào tinh, ống dẫn tinh và đường niệu đạo vì sẽ dễ bị tắc đường dẫn tinh. Nếu lỡ bị viêm tinh hoàn, mào tinh thì bệnh nhân cần đi khám để được bác sĩ cho sử dụng thuốc kháng viêm và kháng sinh trong 2-3 tuần, có thể không bị tắc mào tinh-ống dẫn tinh sau này.

Bên cạnh đó, việc không hút thuốc lá, tránh tiếp xúc trực tiếp thuốc trừ sâu v.v… cũng là những biện pháp giúp tránh bị hiếm muộn.