Cách chăm sóc cây cảnh Bonsai chuẩn cho cây phát triển tốt nhất

Cách chăm sóc cây cảnh Bonsai chuẩn cho cây phát triển tốt nhấ. Nếu bạn là người chơi bonsai không chuyên, khi mua một cây bonsai về nhà trồng và thưởng ngoạn, bạn sẽ lúng túng chưa biết nên đặt cây ở vị trí nào, chăm sóc chúng ra sao cho phù hợp. Dưới đây là một vài lời khuyên, bạn có thể tham khảo trước khi bắt đầu trồng và chăm sóc bonsai ở trong nhà.

Cách chăm sóc cây Bonsai trong nhà

1. Cây bonsai của bạn phải được đặt ở nơi có ánh sáng tốt. Nếu không có đủ tia UV (tia tử ngoại), cây sẽ chết. Ban ngày, cây cần được giữ ấm ở nhiệt độ tối thiểu là 60 độ F. Ở điều kiện nhiệt độ như vậy cây mới có thể tái tạo được năng lượng và phát triển bình thường. Bạn nên thường xuyên phun sương cho lá cây. Tuy nhiên, đừng bao giờ nghĩ tới chuyện đặt cây bonsai của bạn vào một cái đĩa đệm hoặc một cái chậu đầy nước, bởi điều này có thể làm thối rễ. Và tất nhiên vào buổi tối, bạn có thể hạ nhiệt độ cho cây bonsai, cũng như có thể đặt cây ngoài môi trường tự nhiên.

2. Bạn nên thay chậu cho cây khoảng hai năm một lần, và tốt nhất là thay vào mùa xuân. Khi sang chậu, bạn cần phải tỉa bớt rễ. Tùy thuộc vào kích cỡ của rễ, tỉa bớt từ 1/3 đến 2/3 tính từ đầu rễ. Có thể bạn sẽ muốn thay chậu cũ bằng một chiếc chậu mới tương tự như vậy để duy trì hiệu ứng cũ. Và phải nhớ làm hệ thống lỗ thoát nước cho cây. Nếu ướt quá rễ cây sẽ bị thối. Chậu trồng cây bonsai nông hơn những chậu trồng cây trong nhà thông thường khác. Bởi vậy, nếu bạn muốn bón phân cho cây, bạn cần phải pha loãng phân sao cho phù hợp, nếu không thứ chất lỏng đó sẽ làm phỏng rễ cây. Cây bonsai cần được bón phân khoảng 3 tuần một lần – nhưng không nên bón phân cho cây vào mùa đông.

3. Cây bonsai của bạn cần được cắt tỉa và uốn thường xuyên để giữ được dáng cây theo ý muốn. Bạn nên làm việc này vào mùa xuân – trước khi mùa cây cối bắt đầu phát triển, và sau đó làm thường xuyên trong suốt mùa xuân. Bạn cần biết loại cây mà bạn đang có trước khi cắt tỉa nó – chẳng hạn nếu bạn có một cây đa, bạn nên cắt tỉa lại toàn bộ lá cây.

4. Vì cây bonsai của bạn được đặt trong một cái chậu nông nên nó có thể rất nhạy cảm với sâu bọ và bệnh nông nghiệp. Việc tưới nước thường xuyên để giữ ẩm cho cây cũng tạo điều kiện cho các loại sâu hại như rệp vừng, sâu bướm, kiến và nhện đỏ phát triển. Bạn luôn phải chú ý tới các dấu hiệu bất thường của cây để phát hiện sâu, bệnh kịp thời. Khi có những dấu hiệu bất thường, nên dùng thuốc trừ sâu để xử lý. Bệnh thường gặp nhất ở các cây bonsai là bệnh nấm. Nếu bạn trông thấy một lớp bột trắng phủ đầy trên chồi và lá cây thì có nghĩa là cây của bạn đã bị bệnh nấm Mindiu. Bạn cần tham khảo những người có chuyên môn để chữa trị cho cây vì loại nấm này có tốc độ sinh trưởng rất nhanh.

5. Khi quan sát bonsai bạn để ý nhiều đến lá của cây. Nếu bạn thấy một đám gỉ màu cam hay màu nâu xuất hiện trên lá cây thì điều đó có lẽ là bạn đã bón quá nhiều kali. Nếu cây bonsai của bạn không có đủ chất sắt, lá cây sẽ chuyển sang màu vàng trong khi gân lá vẫn giữ nguyên màu xanh. Loại bệnh này thường xuất hiện ở những loại đất có chứa đá phấn hoặc đá vôi – loại đất sẽ “giam chặt” sắt. Trong trường hợp này, bạn hãy thay chậu cho cây và thay phân compost (phân trộn).

6. Bạn nên rửa sạch bonsai thường xuyên bằng một bàn chải nhỏ. Đừng để sót bất cứ một phần nào của cây trên đất sau khi bạn cắt tỉa xong – nó sẽ bị phân hủy và làm phát sinh các loại bệnh về nấm và rêu. Một số người nghĩ rằng rêu là vật trang trí cho cây và không muốn cạo sạch rêu. Trong trường hợp này thì tối thiểu nên giữ cho rêu không mọc trên thân và cành cây – dùng một cái bay đặc biệt, hoặc một cái bàn chải đánh răng bằng ni lông cứng để cạo sạch rêu trên những vùng đó. Dùng nhíp để nhổ sạch cỏ - nhớ rằng bất cứ một loại cỏ nào cũng có thể hút mất chất dinh dưỡng của cây.

Việc trồng và chăm sóc cây bonsai là một nghệ thuật. Nếu bạn muốn tìm hiểu kỹ lưỡng và chi tiết hơn, hãy tìm đọc sách vở, tài liệu và tham khảo ý kiến của những người chơi có kinh nghiệm. Hi vọng những lời khuyên ở trên giúp bạn phần nào hình dung về công việc phải làm sau khi mua một cây bonsai về nhà trồng và thưởng ngoạn. Chúc bạn thành công.

Tạo rêu xanh cho cây Bonsai trên đá

Bonsai, cũng như Lan rất dễ trồng nhưng rất khó giữ nếu chúng ta trồng không đúng cách và không có thì giờ săn sóc. Bonsai càng khó hơn Lan vì cách trồng trong châu cạn, đất rất mau khô. Phân bón nhiều quá cây se mọc um tùm mất dạng Bonsai, phân ít, cây không đủ dinh dưỡng sẽ chết. Nước và ánh sáng cũng thế, cái gì cũng vừa đủ không thừa không thiếu.

Chậu Bonsai:
Một trong các yếu tố quan trọng nhất sau chính loại cây được chọn là chậu. Chậu phải thích hợp với loại cây, chậu tròn, chậu vuông, chậu hình chữ nhật, hình đa giác, hình bầu dục. Màu sắc của chậu phải đồng điệu với cây tạo thêm sự duyên dáng cân bằng với cây. Nếu cây có dáng cổ thụ mà chậu thì "trẻ" quá cũng thiếu "môn đăng hộ đối".

Có một chuyện vui về Bonsai là một du khách Mỹ đến trại cây mua một Bonsai, sau khi đồng ý giá cả, người Mỹ trả tiền ngay. Nhưng khi vừa bước chân ra khỏi cửa người bán hàng mới nhận ra giá bán chỉ tương xứng với cây Bonsai mà thôi, ông bèn chạy theo đòi tiền cái chậu; trước sự ngạc nhiên của người bán hàng, người Mỹ quay lại nhổ trả cây Bonsai và quay lưng bước nhanh với cái chậu trên tay... Câu chuyện thì có ý chê bai người Mỹ nhưng đáng để chúng ta ngẫm nghĩ, vì trong các cuộc triển lãm Bonsai tôi có quan sát, các chậu đựng Bonsai nhiều cái là đồ cổ trên trăm năm.

Ngoài chậu đựng, Bonsai còn phải đi kèm với rêu, nó tạo nên sự cổ phong và người Nhật thường thích để đá đẹp chung với Bonsai hoặc để riêng bên cạnh để tăng lên sự nhịp nhàng (accent) của cây.

Rêu thì có nhiều loại nhiều màu khác nhau: đa số rêu nhung xanh là thông dụng hơn cả; tôi đã được thấy tận mắt rêu vàng, rêu nâu, rêu vàng đỏ, và có lần cả rêu màu tím thật lãng mạn.

Một cây Bonsai đẹp phải phơi cả rễ, có cây rễ phủ quanh cục đá (on the rock). Nếu một cây Bonsai mà gốc "cấm dùi" thẳng vào mặt đất thì chẳng còn gọi là Bonsai được.

Như đã đề cập ở trên, môi sinh của Bonsai không được giàu quá cũng không nên nghèo quá. Trong kỹ thuật Bonsai hình như hai chữ "quân bình" và "hòa điệu" (balance and harmony) là luôn luôn phải được nghĩ đến trước khi, đang lúc và sau khi hoàn thành một cây Bonsai có tầm vóc.

Trong khuôn khổ của bài này tôi chỉ có thể tóm lược mà không thể nào đi sâu vào chi tiết kỹ thuật pha trộn đất, cắt rễ, quấn giây. Nó đòi hỏi chúng ta phải theo các lớp huấn luyện chuyên biệt về Bonsai. Muốn đạt nghệ thuật Bonsai phải thực hành, vọc tay càng nhiều càng khéo, trăm hay không bằng tay quen chỉ đúng một phần, phải thêm trăm hay không bằng hên. Cách hay nhất là gia nhập một hội Bonsai địa phương, hiện có trên khắp các thành phố lớn, họp hàng tháng để thực hành kỹ thuật Bonsai, có diễn giả khách được mời (guest speaker) để thuyết minh và phê bình từng dạng thức (style) được thực tập, dần dần, tham gia triển lãm liên hội vùng và triễn lãm quốc tế.

Cách pha trộn đất trồng Bonsai:

Một hỗn hợp pha trộn đất trồng Bonsai chung chung cho mọi thứ là: 3phần đất thịt (loam) + 1 hay 2 phần cát thô hay perlite + 1phần lá mủn hay Peat moss + 1/2 phần phân chuồng (cow manure) + 1/2 thức ăn bằng xương nghiền nát (bone meal).

Không bao giờ dùng potting soil pha chế sẵn.
Ngoài ra tùy loại cây chịu acid hay loại cây chịu tính kiềm mà chúng ta nên thêm vôi vào hổn hợp.

Nước và ánh sáng chiếm phần quan trọng còn lại trong việc săn sóc Bonsai.
Thường Bonsai loại xanh muôn thuở (evergreen), loại thông (coniferous) đều thích ở ngoài trời, tưới bằng vòi nước cho thật ướt cả cây lẫn đất.

Loại theo mùa (deciduous) cần phải đem vào nhà vào mùa đông. Ðể lên một cái khay tưới thật chậm, đợi cho nước thấm rồi lại tưới nữa, vừa tưới vừa "quán niệm" cho đến khi nào thấy nước chảy tràn ra khay hãy thôi.

Những người theo trà đạo thiền tập có thể áp dụng bài quán niệm hơi thở:

Thở ra thở vào
Là hoa tươi mát
Là núi vững vàng
Nước tĩnh lặng chiếu
Không gian thênh thang

...sẽ tìm thấy được một hạnh phúc khó tả, một nguồn vui thanh khiết mang đến từ những đứa con tinh thần mà chúng ta nuôi dưỡng bằng nước và bằng tình thương do ta tưới tẩm.

Kết luận: Bộ môn nghệ thuật nào cũng vậy, không thoát khỏi vài vấn nạn. Có người cho là ép buộc cây đang tăng trưởng bị sống gò bó chật hẹp trong một cái chậu đẹp, rồi con bị quấn giây để tạo hình tạo dáng là ác độc đối với cây. Phe chống này điển hình là phim Karate Kid III trong đó ông Pat Morita bắt buộc đệ tử phải leo ghềnh thác cheo leo để trả cây về với môi sinh thiên nhiên; hay nhà văn Quí Thể với "Cây Cổ Thụ Lùn" đề nghị đem trồng bonsai ra đất để có bóng mát.

Phe mê Bonsai thì biện hộ là cây làm Bonsai được chăm sóc ưu ái, được chiều chuộng, được ngưỡng mộ, được coi như gia bảo, được coi là quốc bảo làm tặng vật giữa quốc gia và quốc gia. Vì thế có cây sống cả hàng mấy thế kỷ, nếu để ngoài thiên nhiên cây có thể đã chết từ lâu rồi.

Cây ơi cây, ước gì cây biết nói để loài người nhiều chuyện thôi cãi nhau nữa, và để cho các nghệ nhân Bonsai được bày tỏ lòng ưu ái, thương mến cây một cách tự do mà không bị ai trách móc, và được thực hành "nghệ thuật sống" cho quả đất này tròn hơn , vui hơn.
Kỹ thuật tạo tác chỉ là một phần trong quá trình nuôi trồng Bonsai. Cây Bonsai cần được chăm sóc thường xuên hàng ngày về nhiều mặt
   Cần quan tâm đúng mức vấn đề này, mới có được một cây Bonsai như sự mong đợi.

 A-ĐIỀU KIỆN THỜI TIẾT
    Hầu hết những cây bonsai được nuôi trồng ở ngoài trời. Chúng sẽ chịu những tác động trực tiếp của thời tiết. Cần phải chăm sóc cẩn thận để tránh những tác động xấu của thời tiết.
   Cây Bonsai được trồng trong chậu, do đó sẽ có nhiều rắc rối nảy sinh, khác hẳn với cây trồng tự nhiên.
   Khi trời quá nắng nóng, chậu sẽ hấp thu nhiệt, làm cho nhiệt độ của chậu cây tăng cao. Cây bị mất nước nhiều, đất trồng bị khô nóng, rễ dễ bị thương tổn, nhất là các rễ non.
   Trời mưa dầm, chậu dễ bị ứ đọng nước lâu, nên nghiêng chậu vào mùa mưa để cho lượng nước mưa thoát đi bớt. Sau mỗi đợt mưa dầm nên kiểm tra chậu, dùng que xoi đất để cho nước không bị ứ lâu trong chậu.
  Không nên đặt cây ở nơi có gió lùa mạnh. Cây sẽ bị xơ xác và mất nước rất nhanh nhất là trong điều kiện trời nắng. Trong điều kiện này ẩm độ của không khí thường thấp, cho nên lá bị thoát hơi nước nhiều hơn.
  Nếu cây được trưng bày trong nhà, không nên đề cây quá lâu, vì cây sẽ thiếu ánh nắng để quang hợp. Tốt nhất, sau 3 - 4  ngày nên đem cây ra ngoài. Phòng trưng bày nên thoáng và nhiều ánh sáng.
  Mỗi loại cây cần một chế độ nắng khác nhau. Người trồng Bonsai cần phải nắm rõ tập tính của các lloại cây, để chọn cho cây một chế độ nắng thích hợp. Ánh nắng là nguồn năng lượng cho sự sống của cây, thông qua hoạt động quang hợp giúp cho cây sinh trưởng và phát triển. Thông thường mỗi cây trong ngày nên có từ 5 -7 giờ nắng.

Cây có hoa, quả thường có nhu cầu nắng cao. Những cây có lá mỏng thường không chịu nắng gắt dễ bị cháy lá.
   Nên chọn vị trí có nắng sớm cho cây là tốt nhất. Tránh nắng gay gắt vào giữa trưa. Khi nhiệt độ cao quá giới hạn thì rễ sẽ ngừng hoạt động, hoạt động quang hợp của cây cũng đình trệ.
  Nên thay đổi hướng của chậu cây sau mỗi tháng, để cho các mặt của tán cây nhân được đủ ánh nắng, cây sẽ phát triển đồng đều hơn về mọi phía.
  Thiếu nắng cây sẽ sinh trưởng phát triển kém. Cùng một loại cây, nhưng ở nơi thiếu ánh nắng lá sẽ mỏng, diện tích lá sẽ lớn hơn ( để tăng khả năng hấp thụ ánh sáng) cây dễ nhiễm bệnh. Cây đủ nắng lá sẽ nhỏ hơn, xanh sậm, cứng lá, ít bị bệnh. Những nhánh ở phía đủ nắng sẽ phát triển tốt, dài hơn nhánh bên thiếu nắng.
B. TƯỚI NƯỚC
   Kiểm tra theo dõi sự phát triển của cây mỗi ngày. Tưới nước cho cây khi chậu bị khô, dù cho trời mát, ẩm mà cây thiếu nước vẫn phải tưới cho cây.
   Nên xem xét thật kỹ trường hợp phải tưới ít cho cây. Hoặc khi trời mưa nhỏ, có thể chỉ có một lớp mỏng của đất, trên bề mặt chậu được  ẩm, cây vẫn bị thiếu nước mà không biết.
   Tưới  vào lúc sáng sớm và xế chiều là tốt nhất. Không nên tưới vào lúc đang nắng nóng, cũng như vào lúc trời quá lạnh, cần chú ý tưới như thế nào cho thật tốt. Nếu tưới nhiều nước sẽ làm hại cây vào lúc trời lạnh.
  Cành, thân nếu được tưới quá ẩm ướt sẽ tạo điều kiện cho rêu và nấm mốc phát triển.
  Nếu thời tiết quá nóng nên tưới rộng và đều ra môi trường xung quanh, để nâng cao ẩm độ cho không khí và vườn cây.
  Tưới đều trên các phía của mặt chậu, không nên tưới một phía của chậu cây.
  Nên dùng vòi sen có tia nước nhỏ để tưới là tốt nhất. Tránh tưới một chỗ, bằng vòi có tia lớn sẽ làm xói lở đất.
  Nếu tưới bình thường, trời nắng, mà chậu cây không khô ráo được mặt đất trong 2 -3 ngày. Cần xem kỹ lại chậu cây, có thể cây có vấn đề ở bộ rễ như hư thối, bón phân thừa hay thoát nước kém.

C. ĐÔN - KỆ CHO BONSAI
   Độ cao thích hợp để quan sát hợp lý một chậu Bonsai là cây được đặt ở vị trí ngang tầm mắt. Tuy nhiên, nếu đặt ở vị trí này sẽ khó khăn cho việc chăm sóc hàng ngày. Có thể đặt cây ở mức 0.8 - 1m, thì việc chăm sóc dễ dàng hơn và cũng quan sát  được vẻ đẹp của cây.

Đôn có thể đặt rời cho từng cây riêng rẽ với một khoảng cách hợp lý, tạo ra một không gian riêng cho nó, sẽ tạo ấn tượng đẹp. Cũng có thể dùng kệ dài, chắc chắn  cho nhiều chậu cây có kích thước nhỏ và tiết kiệm diện tích.

Đôn kệ nên chắc chắn, đơn giản không quá cầu kỳ, rườm rà, thích hợp cho việc tưới nước. Chịu được mưa nắng.

   Nên đặt cây trên kệ có một khoảng cách hợp lý, để cho cây không bị che sang lẫn nhau và dễ chăm sóc.

   Không nên đặt chậu Bonsai trực tiếp xuống đất. Vì các côn trùng gây hại có thể xâm nhập vào chậu làm hại cho bộ rễ. Hoặc rễ sẽ phát  triển qua lỗ thoát nước, đâm sâu vào đất làm mất sự cân bằng của cây.

  Không nên để chậu trực tiếp trên nền xi măng, vì mùa nắng sẽ rất nóng và khô, làm ảnh hưởng đến sữ phát triển của cây.

   Nếu không có kệ, thì ít nhất cây cũng nên đặt trên vài viên gạch kê cao lên so với mặt đất.

 D. CẮT TỈA

Là công việc phải làm thường xuyên trong việc chăm sóc bonsai. Phần ngọn cây thường phát triển mạnh, nên cắt tỉa để khống chế và có thể thay thế bằng chồi non mới. Các đầu ngọn cành nên khống chế để cành không mọc dài ra phá vỡ bố cục, việc làm này còn tạo điều kiện cho các chồi nách phát triển, tạo ra bộ xương cành kín, dày hơn.

   Nếu không bấm tỉa đầu ngọn cành, tàn cây sẽ vươn dài ra và sẽ ít có cành phụ, nhánh phụ ở bân trong, cấu trúc tàn cây sẽ không đẹp, bị trống trải ở phía bên tron của chân cành.

   Đừng nên cắt cây trở thành một bụi lùm, một tán dù, sẽ không có tính thẩm mỹ, và các cành, lá phía bên trong của tán sẽ bị chết dần vì thiếu ánh sang.

   Cần loại bỏ các chồi vượt ở các vị trí không hợp lý để khỏi có sự cạnh tranh dinh dưỡng với các phần đã xác định cùa cây.

   Nên theo dõi thường xuyên và cắt bỏ những cành nhánh, lá bị sâu bệnh để hạn chế sự lây lan.

   Mỗi loại cây khác nhau có cách cắt tỉa khác nhau:

-Cây lá nhỏ, lá kim nên tiả ít lần trong năm, chỉ ngắt ngọn khi cây phát triển chồi mới vào mùa tăng trưởng.

-Cây lá thường xanh, lá lớn, việc cắt tỉa thường xuyên hơn.

-Cây có hoa trái, nên ít cắt tỉa. Khi cây kết thúc quá trình ra hoa, trái nên cắt bỏ nụ, trái để cây mau hồi phục.

Những cành, nhánh chất nên cắt bỏ. Khi cắt bỏ các phần này, nên cắt tới phần còn sống của cây và bôi thuốc bảo vệ vết cắt.

Kỹ thuật tạo hình và chăm sóc cho bonsai