Cách khắc phục nói lắp khỏi hẳn cho bạn tự tin hơn

Nói lắp với nhiều teen đã trở thành một nỗi ám ảnh, một căn bệnh “khó chữa” khiến cho các bạn ấy trở nên ngại ngùng trong giao tiếp và lâm vào nhiều hoàn cảnh dở khóc dở cười.

Khắc phục tật nói lắp

Nói lắp là một tật ngôn ngữ khá phổ biến. Thống kê ở nhiều nước với các ngôn ngữ khác nhau cho thấy nước nào cũng có khoảng 1% dân số bị tật nói lắp. Xin gợi ý với vài cách thức tập luyện nhằm khắc phục tật này.

- Tật nói lắp đặc trưng là lời nói phát ra không được suôn sẻ: do các cơ phát âm bị co thắt (không khởi động được lời nói) hoặc rung giật (lặp đi lặp lại một âm tiết), sự căng thẳng này làm mất sự đồng bộ giữa cơ chế hít thở và phát âm.

Do đó, việc tập thở có vai trò hết sức quan trọng. Luyện tập khí công có tác dụng rất tốt để khống chế tốt nhịp thở và tạo thư giãn cho các cơ.

- Ngoài rối loạn về thở - phát âm, tật nói lắp lâu năm còn gây ra hậu quả tâm lý nặng nề là “sợ nói”, nhất là khi phải nói trước đông người hoặc có tầm quan trọng như vào thi vấn đáp. Do đó, cần rèn luyện thêm đức tính tự tin, biết kiềm chế được cảm xúc thì kết quả luyện tập mới được bảo đảm.

Não của các loài vật không có vùng Broca. Còn loài vượn người nhờ có lao động mà có được ngôn ngữ, chính nhờ điều đó mà não vượn dần dần trở thành não người (có vùng Broca). Năm 1861, nhà ngoại khoa người Pháp là ông Broca theo dõi một người suốt đời không nói được và mổ tử thi bệnh nhân đó sau khi bệnh nhân chết. Broca viết một bệnh án đầy đủ, chính xác. Và bệnh án đó là tài liệu đầu tiên về chức năng riêng biệt của một khu vực nhỏ trên vỏ não người. Khu vực đó là khu vực lời nói. Để ghi nhớ công lao, về sau người ta gọi vùng đó là “khu vực Broca” - tức là vùng hồi trán số 3 phía bán cầu não bên trái. Và bệnh không nói được còn gọi là bệnh mất lời của Broca.

Khi ta phát âm, cùng một lúc với những xung động thần kinh đi đến vùng Broca, còn có những kích thích thính giác của lời nói, những kích thích thị giác, cảm giác bản thể... của người nói và kích thích vật thể mà lời nói đại diện. Lời nói vô cùng quan trọng, nó là tín hiệu của những kích thích cụ thể, có tác dụng xây dựng tư tưởng tức là giúp não bộ hình thành tư duy xây dựng nhận thức.

Ở loài vật, kể cả loài linh trưởng do chưa có vùng Broca nên chúng chỉ nhận thức được những cái gì chúng cảm giác được. Lời nói của người và tiếng kêu của động vật không thể so sánh với nhau được, vì hai thứ âm thanh này khác xa nhau về chất cũng như về lượng.

Nguyên nhân nói lắp

Tật nói lắp là một chứng rối loạn trong các diễn đạt lời nói. Thí dụ đáng lẽ nói: “Con đi ăn cơm đây” thì câu đó sẽ thành “Co...co...con... đia...an...ăn cơ...cơm đây”. Và nhiều câu khác cũng bị nói lắp tương tự. Tật nói lắp thường xuất hiện ở các em trai nhiều gấp 3 lần so với em gái. Ngoài tật nói lắp ra, trẻ hoàn toàn bình thường, vẫn hiểu được lời người khác nói, vẫn học hành được. Dạng bất thường này có thể phát triển trong giai đoạn bắt đầu tập nói, trong giai đoạn này nhiều trẻ em thường có tật nói lắp. Khoảng 5%-10% trẻ thường bị tật này khi mới nhập học và khoảng 1% trẻ sau tuổi dậy thì bị tật nói lắp dai dẳng.

Về nguyên nhân nói lắp còn chưa thật rõ ràng, bởi vậy còn có những ý kiến khác nhau:

- Do chấn thương ở trẻ sơ sinh: Một số người cho rằng trong trường hợp đẻ khó phải dùng forceps cặp vào đầu thai nhi để lôi ra khỏi bụng mẹ. Hoặc với trẻ nhỏ bị ngã va đầu vào vật cứng gây tổn thương vùng Broca.

- Do mắc bệnh: Cũng có nghi vấn cho rằng khi thai nghén, sản phụ mắc một bệnh nào đó có thể truyền được cho thai và bệnh đó đã gây tổn thương cho não trong đó có trung tâm ngôn ngữ của thai nhi. Hoặc trẻ nhỏ mắc phải một bệnh ở não hoặc màng não (như viêm não, viêm màng não) sau khi điều trị khỏi đã để lại tỳ vết nào đó ở trung tâm ngôn ngữ.

- Khủng hoảng tình cảm: Một số nhà khoa học lại cho rằng do khủng hoảng tình cảm, chẳng hạn một cú sốc, hoặc một chuyện nào đó thời thơ ấu xảy ra có khả năng làm cho trẻ mắc tật nói lắp. Những dị tật tâm lý xã hội này theo thời gian trở thành thói quen.

- Đoạn tách rời trên vỏ não ngăn tín hiệu lưu thông: Gần đây nhất, một nhóm các nhà khoa học thuộc các trường đại học Hamburg và Gottingen (CHLB Đức) đã nghiên cứu qua kỹ thuật chụp cộng hưởng từ của não 15 người bị tật nói lắp, so sánh với não của 15 người nói bình thường và rút ra nhận xét: Ở những người nói lắp có những đoạn tách rời vỏ não ngăn những tín hiệu lưu thông bình thường giữa các khu vực trong vùng kiểm soát ngôn ngữ, hậu quả là nói lắp, không thể nói chuyện lưu loát.

Khắc phục như thế nào?

Nhiều người tin tưởng rằng có thể khắc phục được tật nói lắp bằng những phương pháp sau:

- Tăng cường rèn luyện kỹ năng nói: Việc này có thể làm tại gia đình, kiên nhẫn làm thường xuyên, lâu dài. Mỗi ngày để 40-60 phút cho trẻ tập đọc và tập nói. Tập đọc một bài văn (mới đầu cho đọc bài ngắn), đọc thong thả rõ từng chữ, nhưng phải đọc cho lưu loát. Nếu trẻ lắp bắp ngắc ngứ thì cho đọc lại. Cứ thế cho đến khi cả bài văn được đọc trơn tru, lưu loát. đọc đi đọc lại cho tới khi trẻ thuộc lòng, gập sách vẫn đọc được. Mỗi ngày chỉ cần một bài. Sau một thời gian thì cho trẻ tập đọc bài dài hơn, rồi dần dần đọc bài dài hơn nữa.

Về tập nói, mỗi buổi hãy ra cho trẻ một câu hỏi ngắn và luyện trả lời cho lưu loát. Nếu trả lời mà nói lắp, thì cho trẻ nói lại câu đó. Nói cho thật rõ ràng, nói đi nói lại cho tới khi lưu loát mới thôi và lại tiếp tục sang câu hỏi khác.

Các bài tập đọc và các câu hỏi thoạt đầu phải ngắn và đơn giản, không làm trẻ mệt óc. Để các buổi rèn luyện khỏi buồn chán, thỉnh thoảng cho trẻ tập đọc các mẩu chuyện cười và hỏi các câu hỏi vui. Nếu kiên nhẫn duy trì luyện tập được thường xuyên thì kết quả sẽ tốt đẹp.

- Sử dụng phương pháp hiện đại: Một số nhà khoa học CHLB Đức đã nghiên cứu thực hiện một chương trình máy vi tính (gọi tắt CP) đặt tên là “bác sĩ lưu loát” để chữa tật nói lắp. Phương pháp này dựa trên nguyên tắc: dù không thể chữa được nguyên nhân nói lắp, bệnh nhân vẫn hoàn thiện tốt khả năng nói lưu loát nhờ tập luyện liên tục. Người có tật nói lắp nói các cụm từ đặc biệt vào một micro nối với máy vi tính, tăng giảm giọng nói trong giới hạn thời gian quy định. “Bác sĩ lưu loát” sẽ ghi nhận các lỗi sai trong phần phát âm, nhấn giọng, hơi thở của người đọc và lập hồ sơ. Điều này cho phép mỗi bệnh nhân tự chứng kiến sai sót của mình, làm lại lần nữa...

Tiến sĩ y học Gudenberg cùng với giáo sư tâm lý Harald Euler (Trường đại học Kassel) đã thử nghiệm trên 23 người nói lắp, họ được học qua khóa đặc biệt 3 tuần, sau đó luyện tập tại nhà. Những kết quả cho thấy, ngay cả với những người nói lắp nghiêm trọng vẫn tiến bộ đáng kể, họ nói lưu loát hơn và một số lỗi nói lắp hầu như không đáng kể.

Mỗi lần đến tiết kiểm tra đầu giờ là tim Phúc lại đập thình thịch vì lo lắng bị gọi lên bảng trả bài. Không phải vì Phúc không chuẩn bị trước bài ở nhà mà vì mỗi lần lên bảng căn bệnh nói lắp của Phúc lại được dịp “tái phát”. Bình thường Phúc có thể nói chuyện thoải mái với mọi người nhưng cứ bị gọi lên bảng là Phúc lại “ờ ờ, à à…vv” có khi đến 5-10 phút. Mỗi lần như vậy cả lớp lại được dịp cười đùa thỏa thích, thầy cô giáo cũng đành lắc đầu cho Phúc về chỗ. Vì thế nhiều lần thầy cô giáo vừa gọi đến tên Phúc thì lại cho ngồi xuống luôn. Trong lớp Phúc cũng rất ít khi được gọi phát biểu vì ai cũng sợ chờ Phúc nói xong thì sẽ mất cả tiết học. Bạn bè cũng thường lấy chuyện đó để trêu chọc Phúc hay nhại lại những câu Phúc nói “em em eeem thưa cô”. Dần dần Phúc trở nên khép mình hơn vì sợ mình càng nói thì càng trở thành trò hề trong mắt các bạn.

Nhưng trường hợp của Phúc xem ra vẫn “khá khẩm” hơn trường hợp của Thanh. Thanh không chỉ bị nói lắp và còn không phát âm được chuẩn giữa dấu sắc và dấu ngã. Tuy học rất giỏi nhưng trong lớp Thanh hầu như không chơi với ai. Vì khi nói chuyện Thanh thường gặp khó khăn khi nói câu đầu tiên, ề à mất rất nhiều thời gian nên không phải bạn nào cũng đủ kiên nhẫn để ngồi nghe Thanh nói. Do không phát âm rõ giữa dấu sắc và dấu ngã có lần Thanh đã vô tình nói từ “nước dãi” thành “nước …” đã khiến cho cả lớp được dịp cười nghiêng ngả. Câu chuyện đó cũng trở thành giai thoại trong cả khối lớp 9 khiến cho Thanh trở nên nổi tiếng một cách bất đắc dĩ.

Trong mắt bạn bè ở lớp Khánh được xem là chín chắn, người lớn hơn hẳn mọi người vì cách nói chuyện chậm rãi, từ tốn. Nhưng sự thật thì chỉ có người trong nhà Khánh mới biết nếu Khánh nói nhanh như mọi người thì sẽ bị lắp, nói mãi không thể dứt được một câu. Khánh chia sẻ: “Em cũng chẳng muốn nói chậm ề à như ông già thế nhưng cứ nói nhanh là em bị lắp. Em thích một bạn cùng lớp nhưng chưa bao giờ có đủ tự tin để rủ bạn ấy đi chơi cả. Bình thường trước mặt mọi người thì em có thể nói chậm và bình tĩnh được chứ còn trước mặt bạn ấy thì không biết thế nào. Cứ thế này khéo cả đời em chẳng bao giờ “cưa” được ai mất”.

Phương thuốc nào cho căn bệnh đáng ghét này?

Thông thường bệnh nói lắp, nói nhịu thường chỉ xảy ra khi còn bé và sẽ dần khỏi khi bạn đã lớn. Nhưng cũng có nhiều trường hợp căn bệnh này theo các bạn ấy đến tận khi lớn. Và nó đã gây ra không biết bao nhiêu phiền toái cho những teen trót “sở hữu” căn bệnh đáng ghét này.

Nói lắp (hay còn gọi là nói cà lăm) là một tật do rối loạn ngôn ngữ, trong đó có sự ấp úng khi nói khiến các từ phát ra chậm, kéo dài hoặc các từ được lặp đi, lặp lại.Nói lắp thường gặp ở các bạn nam nhiều hơn các bạn nữ, ở người thuận tay trái nhiều hơn người thuận tay phải. Chứng nói lắp cũng có tính di truyền. Nguyên nhân của nói lắp hiện nay vẫn chưa rõ. Một vài giả thuyết cho rằng có thể nói lắp là do tổn thương nào đó ở vùng ngôn ngữ của não. Nhưng có nhiều ý kiến đề cập đến yếu tố tâm lí trong việc nói lắp vì người ta thường nói lắp khi tâm trạng căng thẳng, hồi hộp hay lo lắng, run sợ…vv.. hoặc vì tò mò, thích bắt chước người khác nói lắp, hoặc thường tiếp xúc với những người nói lắp nên tiếp thu phải những ám thị không tốt, kết quả tự mình dần dần cũng biến thành nói lắp.  Bị quở phạt hay uy hiếp quá mức, hoặc tinh thần bị tổn thương mà gây nên nói lắp.

Vì vậy để khắc phục tật nói lắp, việc đầu tiên teens cần làm là phải xóa bỏ các trở ngại về tâm lí. Các bạn cần phải luyện cách tự tin khi nói trước đám đông, kiềm chế các cảm xúc của mình. Đừng vì sợ nói sai mà e dè không dám nói. Nói chậm, chia lời nói thành các ý đơn gián sẽ khiến bạn dễ dàng hơn khi nói. Teens nên thoải mái tinh thần khi nói đừng vì một vài lời trêu chọc mà đã cảm thấy nản lòng.

Đặc biệt, bạn đừng quá trầm trọng hóa vấn đề, chỉ nên coi nói lắp là một căn bệnh thông thường, một cái tật hoàn toàn có thể chữa khỏi. Như vậy các bạn sẽ có niềm tin và nỗ lực hơn trong việc chữa chứng nói lắp.

Đứng trước gương tập nói hay thường xuyên nói chuyện cùng với những người thân thiết của mình là một trong những cách đem lại hiệu quả cao. Nhưng teens lưu ý là phải luyện tập đều đặn, kiên trì hàng ngày. Ngoài ra các bạn cùng cần kết hợp thêm với việc luyện tập thể dục thể thao và tập thở.

Phương pháp hữu hiệu để chữa bệnh nói lắp

là tốc độ nói phải chậm, khi nói phải mạnh dạn, vừa phải bình tâm, hòa nhã, tự nhiên, cố gắng phát âm chậm và dịu dàng. Ngoài ra, khi nói cố giữ tiết tấu, có thể chia lời nói thành các ý đơn giản, mỗi ý nói một lần. Câu nói phải nối với nhau. Chỉ có phát âm chậm và có tiết tấu mới có thể khiến cho ngôn ngữ nhẹ nhàng, liên tục mà không bị đứt đoạn.

Người nói lắp nên tập đọc to mỗi ngày một lần, trước hết là đọc cho mình nghe, sau đó dần dần mở rộng phạm vi, có thể tham gia ngâm thơ, biểu diễn văn nghệ trước bạn bè. Điều này vừa có thể khắc phục trở ngại về ngôn ngữ, vừa khắc phục được trở ngại về tâm lý. Người nói lắp phải dám mạnh dạn thể hiện mình, cố ý nói chuyện ở chỗ đông người để cho sự căng thẳng tâm lý giảm đi. Sự tập trung tinh thần vào tiết tấu và âm luật sẽ khiến bệnh nhân chuyển được sự chú ý đối với động tác phát âm, dần dần sẽ nói tự nhiên hơn.

Đứng trước gương tập nói hay thường xuyên nói chuyện cùng với những người thân của mình là một trong những cách đem lại hiệu quả cao. Nhưng lưu ý là phải luyện tập đều đặn, kiên trì hằng ngày. Ngoài ra cũng cần kết hợp thêm với việc luyện tập thể dục thể thao và tập thở.

Tóm lại, người bị nói lắp nên tăng cường rèn luyện kỹ năng nói, kiên nhẫn rèn thường xuyên, lâu dài. Mỗi ngày dành từ 50 đến 60 phút để tập đọc và tập nói. Cần đọc thong thả, rõ từng chữ và lưu loát. Ban đầu tập một mình, sau đó có thêm người thân để bớt cảm giác xấu hổ, lo sợ khi nói trước mặt người khác. Nên nhờ bạn bè, người thân giúp đỡ để vượt qua giai đoạn khó khăn này. Cần phải tập tính tự tin trước đám đông, không nên tự ti, mặc cảm, tập kiềm chế cảm xúc.

THAM KHẢO THÊM

Tật nói lắp ở trẻ và cách khắc phục

- Nói lắp khiến trẻ mất tự tin và khó giao tiếp với mọi người, ảnh hưởng rất nhiều đến cuộc sống của trẻ. Vì vậy, ngay từ khi trẻ có dấu hiệu nói lắp, bạn cần có biện pháp rèn luyện, giúp trẻ sửa tật này.

Nguyên nhân

Các nhà khoa học mới chỉ ra được các yếu tố có thể ảnh hưởng tới sự phát triển ngôn ngữ  khiến trẻ nói lắp như:

- Thể chất của bé: Trong quá trình sinh hoạt, trẻ bị vật cứng va vào đầu làm tổn thương tới vùng broca trong não – nơi tiếp nhận và phân tích ngôn ngữ.

- Cú sốc tâm lý: Trẻ gặp cú sốc lớn trong gia đình hoặc bản thân chứng kiến một việc gì đó quá sợ hãi.

... để bé quan sát thế giới và tự diễn đạt ý nghĩ của mình...

Hệ quả

Nói lắp khiến bé hạn chế giao tiếp với mọi người xung quanh. Khi bé đi học, việc phát âm khó khăn làm cho bé không diễn đạt được ý kiến, ảnh hưởng rất nhiều tới năng lực học tập của bé.

Theo các nhà khoa học, trong não bộ những người nói lắp, vỏ não có những đoạn tách rời, cản trở việc tiếp nhận và phân tích ngôn ngữ. Do đó, trẻ sẽ học kém.

Xử trí khi bé nói lắp

Tập đọc và tập nói

Bạn mua cho bé những quyển truyện cổ tích hoặc những quyến sách có giá trị giáo dục như Súp gà cho tâm hồn, hạt giống tâm hồn… để bé luyện đọc (với bé đã biết đọc). Nếu bé khoảng 5 tuổi, hãy giúp bé tập nói trước gương bằng cách đưa cho bé một chủ đề nào đó.

... thường xuyên trò chuyện với bé sẽ tăng cơ hội sửa nói lắp...

Đưa ra câu hỏi để trẻ trả lời

Sau khi bé đọc xong hãy hỏi bé. Câu hỏi lúc đầu thường đơn giản. Khi bé trả lời được lưu loát thì bạn mới tiếp tục đặt câu hỏi khó hơn.

Bữa cơm gia đình là lúc thuận tiện nhất để rèn luyện cho bé. Mọi người hỏi bé về chuyện ở trường, ở lớp, về bé Tin hàng xóm có cái mũi to như thế nào, về bé Mập hay thò lò mũi xanh… Lắng nghe và khuyến khích bé nói nhiều hơn.

Ngoài ra, các nhà khoa học còn có phương pháp chữa nói ngọng bằng máy tính. Nếu bé không thể chữa trị theo cách thông thường thì bạn nên đưa bé đến các trung tâm y tế để kiểm tra và điều trị.

... hãy lắng nghe bé...

Hỗ trợ những yếu tố tâm lý cho bé

Bạn và mọi người hãy lắng nghe. Trẻ rất sợ khi vừa mở miệng ra đã bị bố mẹ và ông bà quát “Nói gì nói nhanh lên”. Làm như vậy, vô tình bạn làm trẻ bị ức chế và chứng nói ngọng, lắp của trẻ càng trầm trọng hơn. Bình tĩnh lắng nghe những gì trẻ bày tỏ với bạn sẽ kích thích trẻ nói nhiều hơn, cơ hội chữa lắp cho bé sẽ tăng lên.

Đừng chế nhạo bé. Bé hoảng sợ khi bạn bè và một số người xung quanh cười chế giễu khi bé nói lắp. Bạn hãy giúp bé tự tin bằng việc phát triển những trò chơi như vẽ, ô chữ, xếp hình… trong quá trình bạn sửa nói lắp cho bé. Điều này khiến cho các trẻ khác không có cớ gì để cười nhạo bé nữa.

(ST)