Dị vật đường thở ở trẻ em

Dị vật đường thở ở trẻ em là gì? Xử trí thế nào khi trẻ bị dị vật đường thở. Phòng ngừa dị vật đường thở cho trẻ em

1. Đại cương.
Mọi lứa tuổi có thể bị dị vật đường thở, hay gặp nhất là trẻ dưới 4 tuổi. Dị vật ��ường thở là những chất vô cơ hay hữu cơ mắc vào thanh quản, khí quản hoặc phế quản. Hay gặp nhiều nhất là hạt lạc, rồi đến hạt ngô, hạt dưa, hạt na, hạt hồng bì... mẩu xương, vỏ tôm, cua, đốt xương cá, mảnh đồ nhựa, kim, cặp tóc...
Dị vật đường thở là những tai nạn có thể nguy hiểm ngay đến tính mạng và phải được xử trí cấp cưú. Thường gặp ở trẻ em nhiều hơn ở người lớn, gặp nhiều nhất ở trẻ nhỏ tuổi. Trên 25% gặp ở trẻ dưới 2 tuổi (Lemariey), 95% gặp ở trẻ dưới 4 tuổi (khoa Tai Mũi Họng - Bệnh viện Bạch Mai - 1965)
2. Nguyên nhân.
-          Trẻ em thường có thói quen đưa các vật cầm ở tay vào mồm. Người lớn trong khi làm việc cũng có những người quen ngậm một số những dụng cụ nhỏ vào mồm, đó là điều kiện dễ đưa tới dị vật rơi vào đường thở hay vào thực quản.
-          Dị vật bị rơi vào đường thở khi hít vào mạnh hoặc sau một một trận cười,   khóc, ngạc nhiên, sợ hãi ...
-          Dị vật bị rơi vào đường thở do bị liệt họng, thức ăn rơi vào đường thở.
-          Do tai biến phẫu thuật: khi gây mê, răng giả rơi vào đường thở, mảnh V.A khi nạo, khi lấy dị vật ở mũi bị rơi vào họng và rơi vào đường thở.
Vị trí của dị vật mắc ở đường thở: thanh quản, khí quản hoặc phế quản.
3.Triệu chứng.
Trẻ em ngậm hoặc đang ăn (có khi cũng là lúc trẻ đang nhiễm khuẩn đường hô hấp) đột nhiên ho sặc sụa, tím tái, ngạt thở trong chốc lát. Đó là hội chứng xâm nhập xảy ra khi dị vật qua thanh quản, niêm mạc bị kích thích, chức năng phản xạ bảo vệ đường thở của thanh quản được huy động để tống dị vật ra ngoài.
Hội chứng xâm nhập:
-          Đó là cơn ho kịch liệt như để tống dị vật ra ngoài, bệnh nhân khó thở dữ dội có tiếng thở rít, co kéo, tím tái, vã mồ hôi có khi ỉa đái cả ra quần.
-          Căn nguyên do hai phản xạ của thanh quản: phản xạ co thắt thanh quản và phản xạ ho để tống dị vật ra ngoài.
-          Tuỳ theo vị trí mắc kẹt của dị vật, tính chất của dị vật và thời gian bệnh nhân đến khám, sẽ có các triệu chứng khác nhau.
Dị vật ở thanh quản.
-          Dị vật dài, to hoặc sù sì không đều, có thể cắm hoặc mắc vào giữa hai dây thanh âm, băng thanh thất, thanh thất Morgagni, hạ thanh môn.
-          Dị vật tròn như viên thuốc (đường kính khoảng từ 5 - 8mm) ném vào mắc kẹt ở buồng Morgagni của thanh quản, trẻ bị ngạt thở và chết nếu không được xử lý ngay lập tức.
-          Dị vật xù xì như đốt sống cá: trẻ em khàn tiếng và khó thở, mức độ khó thở còn tuỳ thuộc phần thanh môn bị che lấp.
-          Dị vật mỏng như mang cá rô don nằm dọc đứng theo hướng trước sau của thanh môn: trẻ khản tiếng nhẹ, bứt rứt nhưng không hẳn là khó thở.
Dị vật ở khí quản.
Thường là dị vật tương đối lớn, lọt qua thanh quản không lọt qua phế quản được. Có thể cắm vào thành khí quản, không di động, nhưng thường di động từ dưới lên trên, hoặc từ trên xuống dưới, từ cửa phân chia phế quản gốc đến hạ thanh môn.
Dị vật ở phế quản.
Thường ở phế quản bên phải nhiều hơn vì phế quản này có khẩu độ to hơn và chếch hơn phế quản bên trái. Ít khi gặp dị vật phế quản di động, thường dị vật phế quản cố định khá trắc vào lòng phế quản do bản thân dị vật hút nước chương to ra, niêm mạc phế quản phản ứng phù nề giữ chặt lấy dị vật. Dị vật vào phế quản phải nhiều hơn phế quản trái.
Sau hội chứng xâm nhập ban đầu có một thời gian im lặng khoảng vài ba ngày, trẻ chỉ húng hắng ho, không sốt nhưng chỉ hâm hấp, nghe phổi không có mấy dấu hiệu, thậm chí chụp X-quang phổi, 70 - 80% trường hợp gần như bình thường. Đó là lúc dễ chẩn đoán nhầm, về sau là các triệu chứng vay mượn: xẹp phổi, khí phế thũng, viêm phế quản - phổi, áp xe phổi...
3. Chẩn đoán.
3.1. Lịch sử bệnh:
Hỏi kỹ các dấu hiệu của hội chứng xâm nhập nhưng cần chú ý có khi có hội chứng xâm nhập nhưng dị vật lại đựoc tống ra ngoài rồi hoặc ngược lại có dị vật nhưng không khai thác được hội chứng xâm nhập (trẻ không ai trông nom cẩn thận hoặc khi xẩy ra hóc không ai biết).
3.2. Triệu chứng lâm sàng.
-          Khó thở thanh quản kéo dài, nếu dị vật ở thanh quản. Thỉnh thoảng lại xuất hiện những cơn ho sặc sụa, khó thở và nghe thấy tiếng cờ bay: nghĩ tới dị vật ở khí quản.
-          Xẹp phổi viêm phế quản - phổi: nghĩ tới dị vật phế quản.
3.3. X- quang.
Nếu là dị vật cản quang, chiếu hoặc chụp điện quang sẽ cho biết vị trí, hình dáng của dị vật. Nếu có xẹp phổi, sẽ thấy các dấu hiệu điển hình của xẹp phổi. Có khi chụp phế quản bằng cản quang có thể cho thấy được hình dạng và vị trí của dị vật mà bản thân không cản quang. X- quang rất quan trọng, không thể thiếu được nếu có điều kiện.
3.4. Nội soi khi-phế quản: vừa để xác định chẩn đoán vừa để điều trị.
5. Tiên lượng.
            Nói chung là nguy hiểm, ở trẻ càng nhỏ càng nguy hiểm.
Tiên lượng tuỳ thuộc:
-          Bản chất của dị vật: dị vật là chất hữu cơ, hạt thực vật, ngấm nước trương to ra, gây nhiễm trùng và ứ đọng xuất tiết, nguy hiểm hơn dị vật kim khí nhẵn, sạch.
-          Tuổi của bệnh nhân trẻ càng nhỏ càng nguy hiểm. Có khi dị vật được lấy ra khá nhanh chóng vẫn không cứu được bệnh nhi vì bị viêm phế quản-phổi cấp rất nặng.
-          Được khám và can thiệp sớm hay muộn, sớm thì dễ lấy dị vật, muộn có phản ứng phù nề niêm mạc, biến chứng nặng, khó lấy dị vật, sức chịu đựng của cơ thể giảm sút.
-          Trang bị dụng cụ nội soi và bàn tay thành thạo của kíp soi và hồi sức. Tỉ lệ biến chứng khoảng 20 - 30%, tỷ lệ tử vong khoảng 5%.

6. Điều trị.

Soi nội quản để gắp dị vật là biện pháp tích cực nhất để điều trị dị vật đường thở. Trường hợp đặc biệt khó, dị vật sù sì và sắc nhọn không thể lấy ra được theo đường thở tự nhiên bằng soi nội quản (rất hiếm gặp), có khi phải mở lồng ngực, mở phế quản để lấy dị vật. Rất cần chú ý nếu có khó thở nặng thì phải mở khí quản trước khi soi. Nếu bệnh nhân mệt nhiều, cần dược hồi sức, không nên quá vội vàng soi ngay. Trường hợp bệnh nhân lúc đến khám không có khó thở lắm, nhưng có những cơn khó thở xảy ra bất thường và vì điều kiện nào đó chưa lấy được dị vật hoặc phải chuyển đi, mở khí quản có thể tránh được những cơn khó thở đột ngột bất thường.
-          Dị vật ở thanh quản: soi thanh quản để gắp dị vật.
-          Dị vật ở khí quản: soi khí quản để gắp dị vật.
-          Dị vật ở phế quản: soi phế quản để gắp dị vật.
            Sau khi soi và gắp dị vật qua đường tự nhiên, tuy dị vật đã lấy ra, có thể gây phù nề thanh quản, cần theo dõi khó thở.
            Đồng thời phối hợp các loại kháng sinh, chống phù nề, giảm xuất tiết, nâng cao thể trạng và trợ tim mạch.
7. Phòng bệnh.
-          Tuyên truyền để nhiều người được biết rõ những nguy hiểm của dị vật đường thở.
-          Không nên để cho trẻ em đưa các vật và đồ chơi vàp mồm ngậm và mút.
-          Không nên để cho trẻ ăn thức ăn dễ hóc như: hạt na, lạc, quất, hồng bì, hạt bí, hạt dưa...
-          Nếu thấy trẻ đang ngậm hoặc ăn những thứ dễ gây nên hóc, không nên hoảng hốt, la hét, mắng trẻ vì làm như vậy trẻ sợ hãi dễ bị hóc.
-          Người lớn cần tránh thói quen ngậm dụng cụ vào miệng khi làm việc.
Nếu bị hóc hoặc nghi bị hóc vào đường thở, cần đưa đi bệnh viện ngay.

Làm gì khi trẻ bị dị vật đường thở?

Những động tác sơ cấp cứu đầu tiên của người thân trong gia đình khi trẻ bị dị vật đường thở là một bước rất quan trọng quyết định thành công trong điều trị: kịp thời cứu sống trẻ hay… đã muộn.

Trẻ bị dị vật đường thở như thế nào?

Trường hợp trẻ bị sặc sữa, một tình huống rất hay gặp, chỉ cần vài động tác làm cho lượng sữa còn trong miệng chảy ra ngoài và trẻ khóc ngay là đủ để cứu trẻ. Nhưng nếu ta chỉ biết bồng trẻ ba chân bốn cẳng chạy đến bệnh viện thì đôi khi lại là hại trẻ. Bạn hãy nhớ rằng bộ não của người không được thiếu oxy quá 3 phút. Nếu trẻ ngưng thở hơn 3 phút thì đôi khi cứu sống trẻ cũng là vô ích.

Đường thở của trẻ bắt đầu từ vùng mũi và miệng, gặp nhau ở vùng hầu họng, qua thanh quản để xuống khí quản và đến phổi. Nếu tắc nghẽn ở vùng mũi thì trẻ có thể thở bằng miệng. Nhưng bắt đầu từ vùng trước thanh quản, đặc biệt ngang nắp thanh quản trở xuống, nếu đường thở có một vật lạ nào xuất hiện sẽ gây ra khó thở hoặc ngưng thở và cơ thể sẽ bị thiếu oxy, quan trọng nhất là bộ não thiếu oxy sẽ chết rất nhanh, mà khi đã chết não thì dù tim có đập, phổi có thở trở lại thì não vẫn không hoạt động được nữa.

Điều rắc rối là đường tiêu hóa cũng bắt đầu từ miệng, qua hầu họng xuống thực quản (chạy song song với khí quản) xuống dạ dày (bao tử). Bình thường, nắp thanh quản luôn luôn mở để không khí liên tục ra vào. Khi ăn uống, ngay khi thức ăn, thức uống được nuốt xuống thực quản thì nắp thanh quản sẽ đóng lại – trẻ tạm ngưng thở trong khi nuốt thức ăn, ngay sau khi thức ăn trôi xuống dưới thì nắp thanh quản sẽ mở ra và trẻ tiếp tục hít thở bình thường.

Các trường hợp thường gặp

Các dị vật đường thở thường gặp là thức ăn (sữa, nước, bột, cháo…) và đôi khi là những mẫu đồ chơi lớn nhỏ bằng nhựa, kim loại, thủy tinh… (thường gặp là các hạt bi, vòng nhựa,…) tròn, nhỏ nên dễ tụt sâu vào trong họng rất khó dùng tay lấy ra. Vì vậy nếu mở miệng trẻ không thấy rõ dị vật thì đừng cố gắng dùng ngón tay móc ra vì có thể đẩy dị vật vào sâu thêm.

Ngay khi thấy trẻ đưa đồ chơi vào miệng, bạn đừng hét lên hoặc nhảy ào đến trước mặt trẻ vì sẽ làm trẻ giựt mình và nuốt xuống ngay. Bạn hãy nói nhẹ nhàng "Con ơi nhả ra đi" và nhanh chóng bước đến giúp trẻ lấy ra.

[b]Có thể bạn chưa biết[b]

Một đặc điểm quan trọng là vùng nắp thanh quản rất nhạy cảm. Chỉ cần một vài giọt nước chạm vào nắp thanh quản, nó sẽ có phản xạ nhanh chóng đóng kín ngay đường thở, cho nên rất nhiều người chết đuối mà trong phổi không hề có nước như ta vẫn tưởng.

Dấu hiệu nhận biết

Dấu hiệu đầu tiên làm bạn hãy nghĩ ngay trẻ bị dị vật đường thở là trẻ ho, sặc sụa, thở hổn hển, hoặc kêu lên không thành tiếng, không thở, lịm dần, mắt trợn ngược, môi tái rồi tím dần… Không kể đến trường hợp bạn nhìn thấy trẻ nuốt dị vật, đôi khi ta không biết cho đến khi dị vật gây biến chứng như: nhiễm trùng, viêm phổi… thì mới phát hiện ra. Thường trẻ hay bị hóc dị vật khi đang ăn uống hay ngậm đồ chơi mà nói, cười, ho, nhảy mũi…

Dị vật đường thở có thể ở ngay hốc mũi: Trẻ nhét mẫu giấy, hột cườm, mảnh nhựa… vào một bên mũi. Nếu không phát hiện lấy ra sớm thì có thể gây nhiễm trùng - viêm mũi kéo dài: Chảy nước mũi đục, xanh hay vàng đặc, có mùi hôi thối nhiều, uống kháng sinh nhiều ngày không giảm. Lúc này cần phải khám chuyên khoa tai mũi họng. Bạn luôn nhớ phải nhìn kỹ hai hốc mũi trẻ, rửa mũi bằng nước muối sinh lý NaCl 0,9% và hút mũi thường xuyên cho trẻ mỗi khi thấy trẻ bị chảy nước mũi vì bất kỳ nguyên nhân nào.Trẻ bị hóc thức ăn đặc, sặc sữa thường ở ngay nắp thanh quản hoặc cũng có thể vào sâu hơn. Ngay lập tức, nếu trẻ đang ngồi thì cho trẻ cúi người về phía trước, nếu trẻ đang nằm thì phải nghiêng đầu trẻ sang một bên cho thức ăn, sữa còn trong miệng trẻ được đưa ra ngoài hết, tuyệt đối không ngửa đầu trẻ ra sau sẽ càng làm cho sữa trong miệng trôi tuột vào đường thở. Tiếp tới lật người trẻ nằm sấp trong lòng bàn tay phải, dùng tay trái vỗ mạnh mấy cái liên tiếp vào lưng trẻ phần trên gần cổ, phải làm cho trẻ khóc lên được thì mới ổn. Da và môi trẻ phải hồng lên thì mới bớt nguy hiểm, lúc đó mới đưa trẻ đến bệnh viện kiểm tra thêm. Tránh trường hợp trẻ đang bị sặc sụa, ngạt tím mà cứ bồng ngửa trẻ chạy vào viện thì không kịp.

Lắm khi dị vật lại là một cái xương cá nhỏ ghim dính vào thành họng lâu ngày không lấy ra được bị bội nhiễm, làm sưng đau, áp xe vùng cổ và được mổ lấy ra một túi mủ.

Dị vật có thể ở thanh quản sẽ nghe tiếng thở rít, ho từng cơn, ho khan, nếu vật nhọn có thể gây đau, khó nuốt. Những dị vật lớn mắc kẹt ở khí quản không vào phế quản đưọc có thể gây khó thở, thở rít từng cơn do dị vật di động. Dị vật nhỏ rơi vào phế quản dễ bị bỏ quên vì không gây khó thở, chỉ khi có biến chứng như xẹp phổi, viêm phổi, áp xe phổi… thì mới phát hiện.

Vì tất cả những nguy hiểm kể trên, phòng bệnh lúc nào cũng hơn chữa bệnh. Bạn hãy cố gắng tránh cho trẻ những đáng tiếc này nhé. Không nên cho trẻ nằm bú sữa hoặc uống sữa, tuyệt đối không được ép đút ăn khi bé đang khóc, ho, ngáp, la hét… Trẻ nhỏ thích đưa vào miệng tất cả những gì mà tay trẻ cầm được, do đó cần luôn mắt theo dõi trẻ chơi. Không để những đồ chơi nhỏ trong tầm tay trẻ, không cho chơi những đồ chơi có thể vỡ thành những mảnh nhỏ mà trẻ có thể nuốt hay ngậm cắn vỡ…

BS. Đào Thị Yến Thủy

CÁCH XỬ TRÍ

Nếu dị vật chất lỏng

1- Để cấp cứu, đặt trẻ nằm sấp trên lòng bàn tay ( Hình 1) hay trên đùi( Hình 2)  rồi vỗ mạnh vào lưng 2-3 cái.

                                   

      Hình 1 

     

      Hình 2

+  Nếu trẻ lớn hơn, để trẻ nằm ngửa rồi ấn tay vào thương vị( Hình 3) , nhồi 2-3 cái để trẻ ho bắn ra và thở trở lại.

Hình 3

2- Nếu trẻ vẫn chưa thở được, phải hà hơi thổi ngạt và xoa bóp tim ngoài lồng ngực nếu ngưng tim 

  Nếu dị vật cứng

Khi người bị dị vật tím tái, cách xử trí giống như khi bị sặc chất lỏng

-  Nếu bé lớn có thể làm nghiệm pháp Heimlich (Hình 4):

Để bệnh nhân đứng, người cúi ra trước, người cấp cứu đứng phía sau, hai tay bắt vào nhau thành một nắm đấm để vào vùng thượng vị của bệnh nhân, sau đó giật mạnh từ trước ra sau và từ dưới lên trên để làm tăng áp lực trong lồng ngực nhằm có thể tống dị vật ra. Nếu không kết quả phải tìm cách đưa bệnh nhân đến ngay bệnh viện để soi gắp dị vật.

Hình 4

-  Nếu bệnh nhân lờ đờ, vật vã (và quan sát thấy được di vật) phải thọc tay móc ngay dị vật ra vì thường đây là dị vật to gây bít tắc thanh môn.

- Còn với vật nhỏ hơn và bệnh nhân khó thở:  Có thể thổi miệng đẩy luôn dị vật xuống sâu để bệnh nhân có thể thở được, sau đó chuyển đến bệnh viện.

- Trường hợp bệnh nhân không khó thở thì đưa ngay đến bệnh viện để kiểm tra, nếu có sẽ tiến hành soi gắp dị vật.

BS Dư Minh Trí Bệnh viện Nhi Đồng 1 

Websuckheo.vn ( Theo Trung tâm truyền thông giáo dục Sức khỏe Tp.HCM)

 

Đề phòng dị vật đường thở ở trẻ nhỏ ngày Tết

Dị vật đường thở để lâu gây viêm phổi kéo dài và nếu không phát hiện để lấy ra, khả năng dẫn đến tử vong là 100%.

Bánh, trái, hạt bí, hạt dưa... là những thứ mà hầu như gia đình nào cũng có trong ngày Tết. Tuy nhiên, với những gia đình có trẻ nhỏ, nhất là trẻ dưới 5 tuổi, nếu để trẻ tự do ăn những loại mứt trái này, sẽ dễ bị dị vật đường thở.

Để phòng tránh dị vật đường thở ở trẻ em trong dịp Tết bạn cần chú ý một số điều sau:

- Không cho trẻ nhỏ ăn dưa hấu chưa lấy hạt hoặc các loại hạt dưa, hạt bí, đậu phộng, dưa leo, mảnh bánh đa.

- Không nên để hạt dưa, hạt bí gần tầm nhìn, tầm với của trẻ.

- Không để vương vãi trên sàn nhà vỏ hạt dưa, hạt bí, hạt dưa hấu, hạt na bởi trẻ có thể nhặt cho vào miệng.

- Không cho trẻ chơi với các loại hạt, đồng tiền, đồ vật nhỏ.

- Nếu nhìn thấy trẻ đưa những thứ kể trên vào miệng, không vội la làm trẻ khóc thét dễ bị sặc.

- Tránh ép trẻ ăn uống khi trẻ đang khóc. Không cho trẻ ngậm thức ăn trong miệng và đùa giỡn.

Tác giả : TS

(ST)