Phong tục cưới hỏi của người Mông

Người Mông có tục tảo hôn, bắt vợ rất lạ. Cứ đi chợ, nhất là dịp tết của người Mông họ ăn tết kéo dài đến nửa tháng, đó là dịp con trai, con gái độ tuổi 13-15 rìu rặt rủ nhau đi.

Họ đi thành từng nhóm, nam riêng, nữ riêng. Các cô gái khi gần đến chợ, tách tốp, tụt nấp sau một bụi rậm, thay áo mới, váy mới rồi lấy trong túi áo ra chiếc gương con, chiếc lược nhỏ ra chải tóc. Ai có tiền mua son cũng bôi son chỉn chu mới vào chợ.

Dọc đường trai gái cứ thế liếc mắt tìm hiểu nhau. Khác với chuẩn đẹp của người Kinh, chuẩn người Mông chọn phụ nữ là dáng to khỏe, bắp chân săn vồng lên trong cạp bít tất, đôi mông to mẩy vồng nhún nhảy lên trong váy áo mỗi bước đi. Những cô đó vừa chăm chỉ biết làm nương, xe sợi vừa mắn đẻ, khéo nuôi con. Ngắm được cô ưng ý, chàng trai chạy lại vỗ mấy cái vào... mông cô gái, nói trong hơi thở: "Cu nhỉa co" (Tao thích mày). Cô gái nếu đồng ý cũng giả vờ bỏ chạy một tí cho có lệ. Vừa chạy vừa ngoái cổ lại, chờ đợi chàng trai đuổi theo, trong đầu thầm nghĩ, không biết mình có chạy nhanh quá không?

Trước sự chứng kiến của nhiều người, chàng trai sẽ phải cầm cổ tay cô gái và kéo cô về phía mình, nghĩa là đã thành đôi, thành lứa rồi đấy. Nếu cô gái không thích chàng trai đó, cũng không sao, cứ đứng lại, điềm nhiên chờ những cú vỗ mông khác đến khi gặp người hợp mắt. Những anh chàng người Kinh, người Tày, người Dao, người Giáy láu lỉnh vẫn thỉnh thoảng chọn những cô mông mẩy vỗ mấy cái, nhưng chẳng bao giờ bị ăn tát cả. Phụ nữ Mông vốn lành như đất đá miền biên ải. Vỗ mông chọn vợ là tục rất cổ, mang đậm tính nhân văn.

Ngày trước việc tục cưới hỏi của đồng bào có nhiều thứ nghi lễ, nào là bao nhiêu bò béo, bao nhiêu lợn tạ, bao xâu bạc trắng hoa xòe, bao chum rượu hạ thổ lâu năm. Lấy nhau con cái đã có gia đình rồi, thành ông bà rồi mà nhiều khi cũng chưa trả nổi nợ. Nhiều đôi mê nhau, say nhau còn hơn con công, con trĩ quấn quýt trên rừng nhưng nhà trai bần hàn quá, không thể nào tìm nổi những lễ vật tốn kém do nhà  gái thách cưới nên đành dứt tình, lìa nhau. Buồn hơn cả hòn đá cuội phủ rêu nơi bến nước hoang vắng.

Bắt vợ, vỗ mông chính là giải pháp bất đắc dĩ, giúp cho những chàng trai Mông nghèo có được vợ với cái giá rẻ, thậm chí là... cho không, biếu không. Xưa, vỗ mông xong, chàng trai dắt vợ lên lưng ngựa, dong thẳng về nhà mình, nhốt vào trong buồng, cắt tiết gà, cúng ma, 3  ngày mới dắt về nhà gái. Lúc này cô gái như con bò đã đóng ách, như chùm hoa mơ, hoa mận đã có người hái, nhà gái đành phải nhượng bộ, cho cưới mà không thách cao, thậm chí là không dám thách.

Giờ, vỗ mông chọn vợ đã có nhiều đổi thay cho hợp thời cuộc. Trước khi bắt vợ, chàng trai Mông nào biết "ga lăng" thường tặng một đôi dép xốp tổ ong khoảng mươi, mười lăm ngàn được mua tại chợ hay một cái khăn, cái gương con con cho người con gái mình thích để dẫn dụ cảm tình. Lúc vỗ mông cũng không còn phải lên ngựa nữa mà đi xe máy hoặc đi bộ về nhà trai. Nhiều cặp trong số cuộc tình vỗ mông này còn chưa đủ tuổi kết hôn, nhưng tập tục như cái đinh đã đóng vào thân cây nghiến, không bao giờ rút nổi.

Hờ Thị Pà (bên trái) - một nạn nhân bị bắt cóc

Hờ Thị Pà (đứng giữa) và các bạn

Sùng Thị Lỳ đi tết Mông ở Khâu Vai đã được một chàng trai Mông vỗ mông. Lỳ cũng thinh thích anh ta nên chỉ sau mấy cái vỗ mông mà chấp nhận đi bộ hơn chục cây số đường dốc về nhà anh ta ở xã Lũng Pù. Dắt về nhà xa lạ, Lỳ được cúng ma trên bàn thờ nhà chàng trai rồi ở với nhau 3 đêm lại dắt nhau quay lại trình diện nhà bố vợ tương lai. Bố Lỳ ra thách cưới, nhà kia đồng ý, thế là thành vợ chồng dù Lỳ mới 16 tuổi.

Có chồng được 10 ngày, chàng trai đi bộ đội 18 tháng, Lỳ lại trở về nhà bố mẹ già, chờ đợi đến khi anh ta về. Tôi hỏi chồng họ gì, bao nhiêu tuổi, Lỳ chỉ lắc đầu: "Chi pâu" (không biết), chỉ biết mỗi tên là Phừ thôi. Chồng đi, chẳng có một lá thư, một lời nhắn nào nhưng kể từ đó, Lỳ từ chối những bàn tay của các chàng trai, những ánh mắt si mê như ngây dại ở các buổi chợ.

Đám cưới người Mông khá linh đình, tốn kém. Trưởng bản Xúa Do xã Lũng Pù, anh Ly Sáu Chớ mới cưới vợ cho đứa con trai. Nó học hết lớp 9, tiếng Kinh biết một ít, đọc, viết được một ít chữ nhưng đã đòi cưới vợ. Phong tục cưới của người Mông đàn ông ai có con trai đi mừng một can rượu 20 lít, còn ai chỉ đẻ con gái mừng bằng tiền khoảng 30-50.000đ, phụ nữ thường mừng cô dâu cái áo mới mua hoặc 20-30.000đ. Tất cả không ai mừng bằng phong bì như trên thành phố mà đưa "tiền tươi thóc thật" hết.

Đám cưới Mông ăn 3 ngày 3 đêm rất linh đình. Nhà nghèo mổ vài con lợn tạ, nhà giàu mổ mấy con bò mời cả vài bản lân cận cùng họ mạc xa gần tới ăn. Một đám cưới thông thường hết 400-600 lít rượu. Rượu chảy tràn nhiều đến mức vào đến đầu bản đã sực nức nồng nàn mùi ngô lên men.

Những cuộc tình vỗ mông, những cuộc tình dép xốp này xuất hiện rất nhiều ở bản Mông, là căn nguyên của rất nhiều tổ ấm nhưng cũng là căn nguyên của không ít nỗi bất hạnh. Có những cú lừa tình chỉ bằng cái... dép xốp mà kể ra ngay cả trẻ con ở thành phố cũng không tin. Số là bản tính người Mông thật thà, đôn hậu đa phần mù chữ, không biết tiếng phổ thông nên rất dễ bị lừa tình.

Mới đây, trong tết người Mông vừa qua (cách tết Nguyên đán 1 tháng), chị em họ của Sùng Thị Lỳ là Sùng Thị Ài (15 tuổi ở cùng bản Pó Ngần) đã bị lừa, hiện giờ vẫn mất tích. Sùng Thị Lỳ kể với tôi rằng:  "Tao thấy cái Ài nó đi cùng một thằng người Mông trẻ, không biết người ở đâu. Nó dẫn vào miếu (miếu Ông, miếu Bà ở gần trung tâm xã - NV) rồi ở đó hơn một tiếng. Lúc ra, tao hỏi nó: "Thế không về à?”. Nó còn chưa kịp trả lời thì thằng trẻ đã vẫy cái Ài lại bảo: "Đi mua một đôi dép xốp". Ở dưới đường có 2 thằng già, hình như cùng bọn với thằng trẻ, ngồi ở cái xe Win, bảo cái Ài đi cùng bọn nó. Vậy là, tao không chờ cái Ài nữa mà đi chợ về một mình".

Ài mất tích, bố mẹ già của Ài đã khóc hết nước mắt, đã lặn lội nhờ người viết đơn cầu cứu mọi ngả mà vài tháng qua, tung tích của đứa con gái vẫn chỉ là tăm cá, bóng chim. Ở bản Pó Ngần có đến 8 trường hợp bị bắt cóc, mất tích như vậy chỉ trong hơn một năm, đặc biệt nhất có trường hợp 4 nạn nhân bị bắt chung một lượt. Đó là vào ngày thứ Bảy của tháng Giêng âm lịch năm 2009 (người Mông tính lịch âm - NV), người Mông nườm nượp rủ nhau đi bộ tới chợ ở thị trấn Mèo Vạc, cách Khâu Vai cỡ trên 30km đường núi. Chợ Mèo Vạc họp vào Chủ nhật nhưng những bản Mông xa, dân vẫn phải đi chợ từ chiều hôm trước, ngủ đêm dọc đường, tổng cộng mất chừng 10 tiếng đồng hồ mới tới được trung tâm.

Hôm đó Hờ Thị Pà, Vừ Thị Xá, Làu Thị Cáy, Làu Thị Mỷ là những sơn nữ tuổi trăng rằm, rủ nhau đi chợ vào chiều thứ Bảy. Bình thường, họ sẽ ngủ ở nhà người Lũng Pù một tối để lấy sức sáng sớm xuống chợ. Thế mà chúng đi mãi, mấy hôm sau, người nhà không thấy con về. Hỏi, chẳng ai thấy chúng ở chợ cả. Cả bản nháo nhào bổ đi đến những nhà người quen, rồi tìm khắp các ngọn núi, hẻm sâu nhưng 4 cô gái trinh nguyên, xinh đẹp như chùm hoa mận, hoa mơ của Pó Ngần vẫn không hề ló dạng. Vụ việc được trình báo lên công an, đã một năm trôi qua mà vẫn chưa tìm ra tung tích.

Hơn hai tháng sau vụ mất tích tập thể kinh hoàng trên, Vừ Thị Mỷ con ông Vừ Mý Sử sau khi đi chợ tình về, mất tích vào ngày 2/4 âm lịch. Vừ Thị Của con ông Vừ Mí Thề mất tích ngày 24/10/2009. Con trai ông Vừ Mí Tính mới 3 tuổi cũng bị bắt cóc, lần này may thay bị phó bản phát hiện, đuổi bắt, và đối tượng cũng là một người Mông hiện đang ở tù.

Tục kéo vợ của người Mông

Mới đây nhất là vụ bắt cóc Sùng Thị Ài. Anh Vừ Mí Dính - Trưởng bản Pó Ngần thẫn thờ bảo: "Bản có 93 hộ thôi mà có 8 vụ bắt cóc, mất tích trong 1 năm, sợ quá cán bộ ạ". Tôi đến thăm nhà bà Vừ Thị Chi - mẹ của nạn nhân Hờ Thị Pà. Bà Chi đang ôm đứa con út 2 tuổi vẫn còn cởi truồng, người lấm lem đầy tro trấu chạy tất tả từ đám nương bạc trắng, khô nẻ gần nhà về vì tưởng tôi đến mang chút tin tức của đứa con gái đã mất tích. Nhà bà Chi nghèo lắm! Gia sản của bà chỉ có mấy con gà và mấy cái xoong nhôm cũ.

Lục lọi hồi lâu trong căn nhà ghép bằng cỏ khô, trống huếch hoác, bà lôi ra 2 tấm ảnh. Một tấm có con gái bà đang hồn nhiên ôm chiếc đài cùng đứa bạn xuống chợ. Một tấm nó chụp chung với mấy đứa bạn. Đã từ lâu, người mẹ mù chữ này âm thầm khóc bên bếp lửa vì nhớ đứa con nhỏ dại. Tiếng khóc cứ nấc nghẹn, dội từ vách liếp này sang vách liếp kia rồi lịm tắt nơi xó núi. Năm nay bà Chi mới 48 tuổi mà trông bà già sọm như 70 với những nếp nhăn chằng chịt, in hằn cùng đôi mắt lúc nào cũng mờ mờ nhìn về phía vô định, phía của nỗi ngong ngóng trông chờ.

Gian nan tục bắt vợ của người Mông

 


Giống như người Mông ở vùng Tây Bắc nước ta, người Mông ở huyện Quế Phong (Nghệ An) cũng có tục bắt vợ hay còn gọi là tục cướp vợ.

Người Mông ở bản Huồi Mới - Quế Phong có vợ có chồng từ khi còn rất trẻ bởi một hủ tục lạc hậu (Ảnh: Nguyễn Duy)

Tục bắt vợ xưa - nét đẹp văn hoá của người Mông

Tục bắt vợ đã có từ rất lâu đời, vốn là một nét đẹp văn hoá của người Mông nơi vùng biên này. Theo tục cũ, khi một chàng trai và một cô gái thích nhau, hoặc trường hợp đặc biệt hơn là chỉ phía chàng trai có tình cảm với cô gái, chàng trai sẽ nhờ một số bạn bè đi “bắt vợ” cùng mình. Trước đây, để đi bắt vợ, chàng trai và các bạn sẽ phải chuẩn bị những con ngựa tốt, lựa lúc cô gái đi chơi với bạn vào buổi tối, các chàng trai sẽ từ chỗ núp phi ngựa ra bế cô gái lên và chạy thẳng về nhà mình. Ngày nay, các chàng trai Mông ít sử dụng ngựa để đi bắt vợ mà thay vào đó là… những chiếc xe máy.

Nhiều học sinh nữ mới 13-14 tuổi đã bị bắt về làm vợ (Ảnh: Nguyễn Duy)

Khi bị bắt về nhà chàng trai, cô gái sẽ  được ở riêng một phòng trong vòng 3 ngày. Trong thời gian này, chàng trai không được gặp cô gái, mọi chuyện liên quan đến việc thuyết phục cô gái về làm vợ mình đều phải nhờ đến mẹ hoặc chị, em gái. Khi mẹ hoặc chị, em gái của chàng trai đưa váy áo cho cô gái thay, nếu cô gái mặc bộ váy áo đó nghĩa là cô đã đồng ý lấy chàng trai làm chồng. Lúc đó gia đình chàng trai sẽ nhờ người làm mối đến nhà cô gái bàn chuyện cưới xin và chuẩn bị các lễ vật cần thiết theo lễ thách cưới của nhà gái. Cô gái sẽ được làm vía, cúng ma nhà chàng trai.

Nếu cô gái nhất quyết không chịu mặc váy áo nghĩa là không đồng ý, khi đó chàng trai sẽ phải đưa cô gái về trả cho bố mẹ cô cùng với lễ vật bao gồm một con lợn, một con gà và một vò rượu cần.

“Ngày nay, các đôi người Mông yêu nhau, khi cả hai gia đình đã đồng ý cho họ về ở với nhau thì chàng trai cũng phải đến bắt cô gái về. Trước sự chứng kiến của nhiều người, chàng trai sẽ phải cầm cổ tay cô gái và kéo cô về phía mình. Cô gái đã đồng ý làm vợ chàng trai nhưng cũng phải chống cự. Họ hàng, anh em, bạn bè của cô gái sẽ ra “giả vờ” giữ cô gái ở lại, không cho chàng trai kéo đi. Bắt vợ đã trở thành thủ tục cần thiết trong truyền thống cưới hỏi của người Mông”, một cán bộ xã Nậm Nhoóng, cho biết.

Tục bắt vợ xưa là một nét đẹp văn hoá của người Mông nhưng cũng kéo theo nhiều hệ lụy buồn như nạn tảo hôn. Ngày nay, tục có phần biến tướng đi, cũng làm phai nhạt dần những nét đẹp, nét trong sáng của tình yêu đôi lứa.

Khi học sinh trở thành nạn nhân của tục bắt vợ

Một thầy giáo của trường PTTH Dân tộc nội trú Quế  Phong thở dài: “Cứ một khoá tôi chủ nhiệm từ lớp 10 đến lớp 12 thì mất từ 5 đến 6 học sinh vì tục cướp vợ”. Rất nhiều thầy cô giáo của trường đã trở thành “ông bà bất đắc dĩ” ở tuổi 30 khi học trò của mình lấy vợ, lấy chồng và sinh con đẻ cái.

Tục “kéo vợ” của người Mông Hà Giang

Ở Hà Giang, người Mông có dân số đông nhất, với hơn 190.000 người, phân bố chủ yếu ở các huyện vùng cao phía Bắc là Mèo Vạc, Đồng Văn, Yên Minh, Quản Bạ và hai huyện phía Tây là Xín Mần và Hoàng Su Phì.

Thiếu nữ Mông trắng. Ảnh: Hùng Hiền

Với dân số đông, sống tương đối tập trung, người Mông ở Hà Giang vẫn giữ được những nét văn hoá truyền thống đặc sắc của mình. Tục “kéo vợ” mà ta hay gọi là cướp vợ, cướp dâu là nét riêng độc đáo trong hôn nhân của người Mông.

Bao giờ cũng vậy, xuân về, tết đến cũng là dịp để thanh niên nam nữ Mông có cơ hội gặp gỡ, tìm hiểu nhau, đó có thể là các phiên chợ cuối năm, hội hè trong những ngày tết hay đơn giản chỉ là những buổi đi lấy củi, địu nước chuẩn bị cho một năm mới...

Khi đôi trai gái đã ưng ý và thề nguyền đi đến hôn nhân thì họ sẽ về báo cáo với bố mẹ và dòng họ. Nếu mọi chuyện suôn sẻ thì nhà trai sẽ tiến hành mời ông mối sang đánh tiếng dạm hỏi, rồi tiến tới lễ ăn hỏi (hẹn cưới) và cuối cùng là lễ cưới ( đón dâu).

Đám cưới của người Mông thường được tổ chức linh đình vào ngày lành tháng tốt mà thường là vào mùa xuân vì người ta rất kiêng làm đám cưới vào những tháng có sấm sét. Và người ta cho rằng mùa xuân là mùa của vạn vật sinh sôi nảy nở mà con người không nằm ngoài vòng quay đó. Thế nhưng không phải câu chuyện tình yêu nào cũng có một cái kết có hậu mà không phải trải qua sóng gió.

Trong thực tế có rất nhiều đôi trai gái yêu nhau tha thiết nhưng lại không được một hoặc cả hai bên cha mẹ đồng ý(chủ yếu là cha mẹ người con gái). Khi cha mẹ đã không đồng ý mà đôi trái gái khác tự tìm đến sống với nhau thì không những bị coi là bất hiếu mà cuộc hôn nhân đó còn không được cộng đồng chấp nhận. Thế nên tục “kéo vợ” có thể được coi là một giải pháp khá hiệu quả cho những đôi trai gái yêu nhau tha thiết nhưng lại gặp phải trở ngại từ phía gia đình. Khi đó, đôi trái gái sẽ bàn cách tiến tới hôn nhân bằng tục “kéo dâu” bằng cách nhờ cậy những ông chú, bà thím, bà cô, ông cậu, anh em, bạn bè... làm nội ứng, thống nhất kế hoạch “kéo dâu”, hợp lý hoá cuộc hôn nhân.

Mọi chuyện được tính toán trong bí mật, gia đình nhà gái không hề hay biết, cô gái vẫn ngày ngày đi nương, lấy củi, địu nước như thường. Rồi một ngày như đã hẹn... chàng trai xuất hiện. Hai người đang tâm sự thì bạn bè của chàng trai xuất hiện và giúp chàng trai kéo cô gái về nhà mình.

Cô gái dù biết trước mọi chuyện vẫn cảm thấy bất ngờ, kêu toáng lên. Không những thế cô gái phải giả vờ kêu cứu, khóc lóc để mọi người nhà mình biết đến cứu. Người ta cho rằng người con gái bị kéo về làm vợ mà không khóc lóc, kêu la thì đó là đồ con gái rẻ rúng và hư hỏng, bị gia đình và làng xóm coi khinh. Khi người nhà gái mang gậy gộc đến cứu cô gái thì các bạn của chàng trai sẽ xông ra đỡ đòn (theo luật lệ của người Mông là đã đi “kéo vợ” thì nhà trai không được phép đánh lại nhà gái) để chàng trai mang cô gái về nhà.

Sau khi gia đình chàng trai mang gà ra làm lễ quét phép, cô gái mới được đưa vào nhà. Người Mông quan niệm, con gái đã bị người ta dùng gà trống làm lễ nhập nhà rồi thì có bỏ về bố mẹ đẻ cũng không thể chấp nhận được vì cô ta đã trở thành người của nhà khác, khi chết cũng là ma nhà khác rồi. Chính vì vậy, khi biết con gái mình đã bị người ta kéo về làm vợ thì dù có không đồng ý, có ấm ức thì đa phần nhà gái cũng đành đồng ý.

Tuy nhiên, nếu cứ theo thủ tục thông thường thì khi đi ăn hỏi hai bên có thể thỏa thuận về khoản lễ cưới nhưng nếu nhà trai dùng tục “kéo vợ” thì nhà gái sẽ ít khi thông cảm và thường phạt bằng cách đòi lễ cao hơn bình thường. Khi đã chấp nhận dùng tục “kéo vợ” thì nhà trai phải xác định ngay là sẽ bị nhà gái phạt. Và khi nhà gái đòi bao nhiều thì phải trả bấy nhiêu để tránh sự chê cười của làng xóm. Chính vì những lệ này mà không phải gia đình nào cũng có thể dùng tục “kéo vợ” cho con trai.

Những gia đình muốn dùng tục “kéo vợ” thường phải là những gia đình, dòng họ tương đối khá giả thì mới có thể đáp ứng nhu cầu khi nhà gái phạt. Bởi có không ít gia đình phải mất vài ba năm mới có thể trả hết lệ phạt mà nhà gái đặt ra.

Tục “kéo vợ” còn có thể diễn ra bởi nhiều lý do như: Người con trai thích người con gái nhưng người con gái lại từ chối; gia đình người con trai dùng quyền thế “cướp vợ” cho con trai... nhưng những trường hợp này chỉ xảy ra từ thời trước đây, dưới thời xã hội phong kiến. Còn ngày nay, cũng như nhiều dân tộc khác, người Mông luôn trọng chế độ hôn nhân một vợ, một chồng và quan niệm cái đẹp lứa đôi là khỏe mạnh, đạo đức và chăm chỉ.

Hôn nhân là kết quả của tình yêu tự nguyện, các cuộc “kéo vợ” giờ đây chỉ là sự khẳng định cho tình yêu mãnh liệt, khát vọng về một gia đình hạnh phúc của trai gái người Mông mà thôi. Chính vì vậy, hiểu tục “kéo vợ” của người Mông như ngày này chúng ta vẫn hiểu, đó là khi người con trai thích một người con gái, liền rủ bạn bè bắt cóc người đó về làm vợ là rất sai lầm, nghiêng về khía cạnh bạo lực mà không thấy hết được tính nhân văn sâu sắc trong đó.

Tham khảo thêm phong tục cưới hỏi độc đáo ở vùng núi Tây Bắc