Xử lý bệnh sốt xuất huyết

Hàng năm ở nước ta vào các tháng mùa hè, có mưa nhiều, bệnh sốt xuất huyết rất dễ bùng phát, bệnh không khu trú ở một vùng nào của đất nước. Có 2 loại bệnh sốt xuất huyết, đó là bệnh sốt Dengue và bệnh sốt xuất huyết Dengue cùng chung một loại virus Dengue gây bệnh nên được gọi là bệnh sốt xuất huyết Dengue (SXHD).

Sự nguy hiểm của bệnh SXHD

Thực ra bệnh SXHD không chỉ có ở nước ta mà nó có ở tất cả các nước nằm trong vùng nhiệt đới. Bệnh có tính chất lây lan nhanh và rất có khả năng gây thành dịch làm cho nhiều người ở trong một vùng, một địa phương và trong một thời gian nhất định cùng mắc bệnh SXHD. Loại vi sinh vật gây bệnh là virus Dengue, khi bị bệnh thì các loại kháng sinh vô tác dụng đối với loại virus này. Đây là một điều hết sức bất lợi cho người bệnh cũng như bất lợi cho các bác sỹ khám bệnh, điều trị và cũng có nghĩa là bất lợi cho cộng đồng.

Quá trình lây lan của bệnh SXHD có liên quan mật thiết với muỗi truyền bệnh. Nếu không có các loài muỗi truyền virus Dengue từ người bệnh sang cho người lành thì sẽ không có dịch sốt xuất huyết Dengue xảy ra. Có hai loài muỗi truyền bệnh SXHD, đó là muỗi Aedes aegypti và Aedes alborpitus (muỗi vằn). Nói chung cả hai loài muỗi này đều có những đặc tính chung là hút máu người cho đến khi dạ dày đầy máu mới rời vật chủ. Chúng thường đậu ở nơi tối, đậu cao tới trên 2m và bay đi khá xa. Chúng có thể đậu ở góc nhà, trên quần áo, màn, dây phơi quần áo, tường nhà…

Chúng có thể đốt và hút máu người cả ban ngày, lẫn ban đêm, nhất là lúc sáng sớm và lúc chập tối. Đặc điểm của các loài muỗi lại rất dễ phát triển vào những mùa mưa do nước là môi trường thuận lợi nhất để muỗi trưởng thành đẻ trứng. Bệnh SXHD rất nguy hiểm vì tính chất lây lan nhanh đồng thời triệu chứng rất phức tạp. Để giúp cho việc chẩn đoán, nhận biết, tiên lượng bệnh và tìm giải pháp xử trí phù hợp với tình hình của từng cơ sở y tế, người ta chia SXHD thành 4 mức độ:

Độ I: sốt đột ngột, kéo dài từ 2 - 7 ngày, có dấu hiệu dây thắt dương tính.

Độ II: triệu chứng như độ I kèm theo xuất huyết tự nhiên dưới da hoặc niêm mạc.

Độ III: có biểu hiện của tiền sốc, bắt đầu suy tuần hoàn, mạch nhanh, nhỏ, huyết áp hạ hoặc kẹp (hiệu số giữa huyết áp tối đa và tối thiểu ≤ 20mmHg), kèm theo các triệu chứng như da lạnh, ẩm, bứt rứt khó chịu, vật vã hoặc li bì.

Độ IV: Sốc xảy ra, mạch nhỏ, nhanh, khó bắt, huyết áp không đo được (huyết áp = 0).

Đặc trưng của SXHD là sốt, xuất huyết và làm thoát huyết tương dẫn đến giảm thể tích máu gây sốc kéo dài, nếu không được chẩn đoán sớm, xử lý kịp thời thì bệnh có thể dẫn đến nguy kịch và tử vong. Vì vậy, đối với bệnh SXHD điều quan trọng số một  là cần phát hiện sốc càng sớm càng tốt, xử lý kịp thời. Có hai giai đoạn của sốc trong bệnh SXHD là tiền sốc và hội chứng sốc Dengue.

Tiền sốc bao gồm một số triệu chứng như vật vã hoặc lừ đừ, li bì;  đau bụng; da xung huyết, tay, chân lạnh nhất là vùng gan bàn tay, bàn chân, đầu ngón tay, ngón chân, da lạnh, ẩm. Có dấu hiệu “ấn ngón tay” (hay còn gọi là thời gian hồi phục màu da kéo dài ≥ 2 giây), vị trí xác định của dấu hiệu này là đầu các ngón tay hoặc mặt trong cẳng tay. Hoặc có dấu hiệu dây thắt dương tính. Tiền sốc tương ứng với SXHD độ III.

Hội chứng sốc Dengue bao gồm tất cả các triệu chứng lâm sàng của sốt xuất huyết Dengue kèm theo các triệu chứng như hạ thân nhiệt đột ngột, da ở tay chân lạnh, ẩm, mạch nhanh nhỏ, khó bắt, huyết áp hạ hoặc kẹp. Đi tiểu ít nước tiểu. Triệu chứng sốc của SXHD thường xảy ra vào ngày thứ 3 đến thứ 6 của bệnh. Hội chứng sốc Dengue tương ứng với SXHD độ IV. Một điều nữa cũng cần được lưu ý là mặc dù bệnh SXHD nặng, nguy hiểm và không xử trí kịp thời thì rất có thể dẫn đến tử vong, đặc biệt là trẻ em và người cao tuổi nhưng cho đến nay vẫn chưa có thuốc đặc trị đối với loại virus Dengue.


Dấu hiệu trẻ bị sốt xuất huyết và cách chữa bệnh.



- Sốt xuất huyết thường bùng phát trong mùa hè, do nhiều người khi ngủ không mắc màn; Nhưng không phải trường hợp sốt xuất huyết (SXH) nào cũng phải nhập viện. Nhiều trường hợp có thể điều trị tại nhà.


Cách nhận biết sớm bệnh sốt xuất huyết.


Đa số những trường hợp sốt xuất huyết (SXH) có biến chứng nặng thường là đến bệnh viện trễ, làm ảnh hưởng xấu đến kết quả điều trị. Vậy làm thế nào có thể nhận biết SXH sớm nhất? Đây là câu hỏi được đặt ra không chỉ cho gia đình bệnh nhân, mà còn là vấn đề của thầy thuốc, bởi vì chẩn đoán sớm SXH thật sự không đơn giản chút nào.



Thông thường SXH cần phải được xác định trong 3 ngày đầu tiên kể từ khi khởi sốt. Chẩn đoán sớm không dựa vào các xét nghiệm, mà chủ yếu dựa vào các triệu chứng của bệnh nhân. Bà con cần lưu ý hai yếu tố:

- Yếu tố dịch tễ (tức là trong gia đình hoặc hàng xóm có người bệnh SXH). Nếu cháu có sốt trong thời điểm hiện nay thì nghĩ nhiều đến khả năng cháu bị SXH.

- Yếu tố lâm sàng (triệu chứng của bệnh nhân): Lưu ý 3 ngày đầu tiên.


Ngày thứ 1:  Bệnh nhân sốt cao, đột ngột, liên tục, sốt không ớn lạnh, mặt ửng đỏ, họng đỏ không đau. Không cần làm xét nghiệm vì lúc này các xét nghiệm đều bình thường. Cần dặn dò bệnh nhân đến tái khám hàng ngày để theo dõi các dấu hiệu khác.


Ngày thứ 2: Bệnh nhân tiếp tục sốt cao, liên tục. Hãy cố gắng tìm các dấu hiệu xuất huyết trên cơ thể bé như xuất huyết dưới da trên bụng, tay chân, mí mắt, cổ. Trong trường hợp không thấy dấu xuất huyết tự nhiên thì chúng ta làm dấu xuất huyết nhân tạo, tức là làm dấu dây thắt bằng cách lấy máy đo huyết áp đo cho em bé, giữ mức huyết áp trung bình giữa huyết áp tối đa và tối thiểu trong 5 phút, sau đó xem trên tay có dấu xuất huyết dưới da hay không? Dấu “dây thắt” dương tính là có 5 nốt xuất huyết dưới da trở lên trên một diện tích da là 1cm2. Xét nghiệm máu trong ngày thứ 2 cũng chưa thay đổi rõ ràng nên cũng không cần làm.


Ngày thứ 3:  Dấu hiệu SXH trở nên rõ ràng hơn rất nhiều. Bệnh nhân vẫn còn sốt cao, có thể xuất huyết da niêm mạc như chảy máu mũi, máu răng. Nếu trẻ trên tuổi dậy thì hỏi thêm về kinh nguyệt có ra huyết bất thường không? Bệnh nhân có thể cảm giác khó chịu, đau bụng nhợn ói. Hãy làm xét nghiệm máu, kết quả máu nếu có Hct tăng 39-40%, tiểu cầu giảm dưới 150.000 tế bào/mm3 là chẩn đoán SXH chính xác đến trên 90%. Test nhanh SXH có thể làm trong ngày này.

Sang ngày thứ 4, thứ 5 các triệu chứng rõ ràng nhất


Như vậy để chẩn đoán sớm SXH là trong 3 ngày đầu tiên chúng ta lưu ý kỹ về các triệu chứng của bé. Các bà mẹ phải nhớ ngày khởi phát sốt của con, các dấu hiệu của con để báo bác sĩ và tập trung các trẻ có dấu hiệu đã kể ở trên để sớm nhận ra bệnh SXH. Hãy đưa trẻ đến khám bệnh hàng ngày và bất cứ khi nào trẻ có dấu hiệu khác thường như: Lừ đừ, ói nhiều, đau bụng nhiều, chảy máu nhiều, tay chân mát lạnh. Chẩn đoán sớm, đưa trẻ đến bệnh viện kịp thời thì điều trị SXH sẽ đạt kết quả tốt nhất.


Khi trẻ được bác sĩ chẩn đoán là SXH thì các bà mẹ sẽ làm gì để chăm sóc con tại nhà?



Khuyến khích trẻ uống thật nhiều nước

Khi sốt trẻ dễ bị mất nước, cùng với triệu chứng mệt mỏi, kém ăn, kém uống làm cho trẻ dễ thiếu nước thêm, vì vậy chúng ta nên chú ý cho trẻ uống thật nhiều nước. Lượng nước dùng đối với trẻ dưới 5 tuổi khoảng 500-1.500ml trong ngày, trẻ trên 5 tuổi khoảng 2.000 đến 2.500ml trong ngày. Tất cả các loại nước mà trẻ thích đều dùng được như nước cam, nước dừa, nước chanh, nước suối, nước sôi để nguội. Nên thay đổi các loại nước khác nhau để trẻ không thấy chán.

Không nên cho trẻ uống những loại nước có màu đỏ, nâu, đen hoặc có ga như nước xá xị, nước trái cây sậm màu, nước củ dền, dưa hấu vì sẽ khó nhận biết giữa chảy máu ở bao tử có màu nâu đỏ và nước trái cây khi trẻ có nôn ói.

Cho trẻ ăn lỏng, dễ tiêu như cơm nhão, cháo, súp. Tránh ăn những thức ăn quá nhiều dầu mỡ trẻ sẽ thấy đầy bụng khó tiêu. Không ăn huyết heo, huyết vịt vì trẻ sẽ đi tiêu phân có màu đen, dễ lầm tưởng bị xuất huyết tiêu hoá.


Dùng thuốc theo hướng dẫn của thầy thuốc

Không có thuốc điều trị đặc hiệu của bệnh SXH. Chỉ có thuốc hạ sốt và một ít thuốc bổ được thầy thuốc cho bệnh nhân dùng tại nhà. Thuốc hạ sốt chỉ dùng loại không ảnh hưởng xấu đến dạ dày hoặc làm tăng nguy cơ chảy máu. Thuốc dùng an toàn là Paracetamol, sử dụng liều lượng theo hướng dẫn, ngày dùng khoảng 4 lần khi bệnh nhân có sốt. Kết hợp với lau nước ấm nếu bệnh nhân sốt quá cao trên 39 độ C.

Các thuốc hạ sốt như Ibufrophen, Aspirin không được dùng, vì rất có hại trong bệnh nhân bị SXH.

Tái khám hàng ngày, có khi nhiều lần trong ngày, tuân thủ thực hiện các lời dặn của thầy thuốc, không nên tự ý ngừng tái khám, vì có những trường hợp các cháu hết sốt là biểu hiện của bệnh SXH đang trở nặng.

Có 5 dấu hiệu trẻ trở nặng, các bà mẹ cần nhận biết sớm để đưa con đến bệnh viện ngay: Lừ đừ, li bì hoặc bứt rứt, ói nhiều, đau bụng nhiều, xuất huyết, tay chân mát, lạnh.

Chỉ cần có 1 trong 5 dấu hiệu trên thì phải đến bệnh viện gần nhất. Thực tế trong những trường hợp bệnh có dấu hiệu trở nặng, các bà mẹ hay bỏ qua, tưởng cháu bị đau bao tử hay ăn không tiêu nên tiếp tục để tại nhà, khi đưa vào bệnh viện thì đã quá muộn, điều trị khó khăn vô cùng.

Điều trị SXH là sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình bệnh nhân và thầy thuốc, trong đó vai trò của người chăm sóc trực tiếp các cháu nói chung, của bà mẹ nói riêng là hết sức quan trọng góp phần bảo vệ sức khoẻ của các cháu một cách tốt nhất.

Theo BS. Nguyễn Thành Úc.(Gia Đình)

Cần làm gì khi có bệnh SXHD xảy ra?

Khi trong gia đình, một lớp học có người sốt cao, đặc biệt có nhiều người cùng mắc thì nên nghĩ đến là bệnh sốt xuất huyết và cần khẩn trương cho người bệnh đến cơ sở y tế để khám bệnh, đặc biệt là trẻ em (trẻ càng nhỏ càng phải được đặc biệt quan tâm). Sau khi đã có ý kiến của bác sỹ khám bệnh, nếu thể bệnh nhẹ có thể chăm sóc tại nhà riêng. Tại nhà riêng phải luôn luôn có người chăm sóc và theo dõi tình trạng bệnh của người bệnh (đặc biệt là trẻ em) kèm theo cho uống nhiều nước, nhất là dung dịch oresol (ORS). Ngoài ra nên cho người bệnh (trẻ em, người lớn) uống thêm nước hoa quả tươi như cam, chanh, dưa hấu, xoài… Nên cho ăn nhẹ như cháo, súp, canh và uống thêm sữa (với trẻ còn bú mẹ thì không hạn chế số lần bú và số lượng sữa bú).

Cần hạ sốt khi thân nhiệt ≥ 38oC (nên lưu ý là nếu cặp nhiệt độ ở nách hoặc bẹn thì cần cộng thêm ½ độ) bằng cách cho uống thuốc paracetamol với liều lượng 10mg/1kg cân nặng, với trẻ nhỏ có thể dùng loại paracetamol viên nang đút vào hậu môn. Ngoài ra nên chườm mát (với trẻ nên chườm ấm, tức là nhiệt độ của nước dùng để nhúng khăn vào đắp lên trán, bẹn cho trẻ nên thấp hơn nhiệt độ của cơ thể trẻ khoảng chừng 2 độ). Vị trí chườm khăn mát, ấm là trán, bẹn, nách.

Không nên chườm lạnh hoặc nước đá cho trẻ vì sẽ làm hạn chế thoát nhiệt của cơ thể trẻ. Tuyệt đối không dùng thuốc aspirin để hạ nhiệt cho người bệnh. Cần theo dõi sát người bệnh, nhất là trẻ em nếu thấy hiện tượng xuất huyết dưới da (chấm, mảng, bầm tím…) hoặc chảy máu mũi, chảy máu chân răng, thậm chí nôn ra máu hoặc bệnh diễn biến nặng lên như chân tay lạnh, thân nhiệt giảm, li bì hoặc vật vã, đau bụng, buồn nôn, nôn thì cần cho người bệnh đến ngay bệnh viện nơi gần nhất để cấp cứu kịp thời không được chần chừ vì bất kỳ lý do gì.

PGS.TS. Bùi KHắc Hậu (suckhoedoisong.vn)


(St)

Thức ăn cho người bị bệnh sốt xuất huyết
Biến chứng của sốt xuất huyết
Ăn uống sau khi bị sốt xuất huyết như thế nào để phục hồi sức khỏe