1
Bệnh "giời leo" hay zona thần kinh thực chất là do vi rút herpes zoster gây ra và nó thường xuất hiện dưới hình dạng giống như một nốt phát ban hay vết bỏng rộp trên cánh tay, cẳng chân hoặc bất kỳ chỗ nào trên cơ thể.
Zona là gì?
Zona là một bệnh do virut gây nên (virut Zona - Varicelle), biểu hiện có những mụn nước ở da, kèm theo đau dọc chiều dài của dây thần kinh bị tổn thương.
Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi, ở cả hai giới nhưng chủ yếu ở người lớn tuổi (trên 50), người suy giảm miễn dịch như mắc bệnh ung thư hoặc nhiễm HIV hoặc đang điều trị bằng corticoid. Tần suất mắc bệnh từ 1,3 - 4,8/1.000 dân/1 năm.
Vị trí tổn thương: gặp chủ yếu ở ngực, đôi khi ở lưng, mông, gáy, mặt, da đầu, chân, tay...
Thông thường, cảm giác đau sẽ giảm dần trong một tháng (chiếm khoảng 60%). Ở một số bệnh nhân, zona gây đau kéo dài nhiều tháng, thậm chí vài năm sau khi khỏi mụn nước.
Triệu chứng của bệnh
Lúc khởi bệnh, bệnh nhân cảm thấy hơi đau, rát ở một vùng da kèm mệt mỏi, uể oải, ớn sốt. Sau đó nổi nhiều mụn nước to nhỏ không đều thành chùm trên nền da thường hay đỏ hồng. Các mụn nước này căng phồng trên mặt da, chứa dịch trong hay hơi hồng, đôi khi có mủ khi bị bội nhiễm, trên đỉnh mụn nước hơi bị lõm xuống. Sau vài ngày, các mụn nước vỡ ra chảy nước, lở nhẹ và đóng một lớp mài.
Vị trí: Các mụn nước có thể nổi trên một vùng da hay niêm mạc nhưng đặc biệt là chỉ ở một bên cơ thể, không khi nào lan qua phía bên đối diện. Ví dụ: một bên mắt, một bên mũi hay một bên lưng... Ðau cũng là một triệu chứng chính của bệnh, đau do các rễ thần kinh bị tổn thương. Tùy trường hợp, có khi chỉ hơi đau hay đau vừa nhưng có khi đau rất dữ dội, nhất là ở những người già.
Triệu chứng kèm theo là nổi hạch nách, cổ hay bẹn cùng bên và gần với vùng da bị bệnh. Chùm mụn nước ở một bên cơ thể, nổi hạch kèm theo và đau là các đặc điểm quan trọng để chẩn đoán bệnh Zona.
Bệnh nhân có cảm giác rát bỏng, châm kim hoặc đau dọc theo vạt da thuộc vùng chi phối của dây thần kinh bị tổn thương. Khoảng 2 - 3 ngày sau xuất hiện vệt đỏ lan tỏa dọc theo vùng da bị đau rát, đồng thời mụn nước xuất hiện kèm theo ngứa sau đó vỡ ra, biến mất và để lại sẹo sau 2 - 3 tuần. Một số trường hợp có đau đầu hoặc sốt nhẹ.
Các mụn nước sẽ vỡ, chảy dịch, đóng mài và lành không để lại sẹo xấu trong vòng 2-3 tuần. Ðó là diễn tiến tự nhiên của bệnh không cần điều trị gì trừ các trường hợp nặng, có biến chứng. Các biến chứng thường gặp là:
- Nhiễm trùng trên các mụn nước vỡ, lở ra và chảy dịch.
- Ðau sau Zona: ở những người già trên vùng da, bệnh sau khi lành triệu chứng đau vẫn tồn tại dai dẳng và dữ dội rất khó điều trị.
- Nếu bị ở vùng mắt có thể bị lở giác mạc, viêm thần kinh thị giác làm ảnh hưởng đến thị lực.
Biến chứng
- Nếu tổn thương vào dây thần kinh thị giác sẽ gây mù mắt.
- Liệt mặt, mất vị giác do tổn thương vào dây thần kinh số VII (dây thần kinh mặt).
- Viêm não khi có tổn thương não.
- Nếu phụ nữ mang thai mắc bệnh, bệnh có thể gây nguy hiểm cho thai nhi.
Sự lây bệnh
Dịch ở mụn nước ngoài da có chứa mầm bệnh do đó nên tránh tiếp xúc trực tiếp (tiếp xúc thân thể) để tránh lây nhiễm và phòng bội nhiễm.
Điều trị zona như thế nào?
Ngoài nghỉ ngơi, không làm việc nặng, chủ yếu là điều trị triệu chứng như dùng các loại thuốc giảm đau, vitamin C, bôi thuốc kháng khuẩn tại chỗ, dùng kháng sinh uống chống bội nhiễm. Các thuốc kháng siêu vi trùng uống hoặc bôi chỉ dùng khi bệnh nặng và cần có chỉ định của bác sĩ da liễu. Khi có biến chứng ở mắt hay đau nhiều và kéo dài nên đi khám bác sĩ chuyên khoa mắt hay nội thần kinh.
Nếu xuất hiện đau rát và những mụn nước trên da, cần đến các bác sĩ thần kinh hoặc da liễu để được khám và điều trị càng sớm, hiệu quả càng tốt. Trong trường hợp có zona ở mắt, nên đến các bác sĩ chuyên khoa mắt để tránh nguy cơ mù mắt.
Mẹ bầu bị zona có khả năng gây ảnh hưởng tới thai nhi.
Điều trị bao gồm 2 giai đoạn: điều trị giai đoạn cấp và giai đoạn đau sau zona.
Giai đoạn cấp:
- Thuốc giảm đau:
Efferalgan codein (paracetamol + codein) 500mg x 3 - 4 lần/ngày, là loại thuốc sủi bọt, có tác dụng giảm đau mạnh. Chống chỉ định trong trường hợp dị ứng với thành phần của thuốc, suy gan - thận.
Hoặc thuốc giảm đau chống viêm không corticoid như aspirin 1.000mg x 2lần/ngày, uống sau ăn no. Chống chỉ định trong trường hợp loét dạ dày - tá tràng, dị ứng với thành phần của thuốc.
- Corticoid (prednisolon): Liều 1mg/kg/ngày x 3 ngày đầu, sau đó giảm dần (giảm 10mg mỗi 3 ngày) rồi dừng, thường uống trong vòng 15 ngày. Chống chỉ định trong trường hợp có mẫn cảm với thuốc. Thận trọng cho người bệnh loãng xương, loét dạ dày - tá tràng, tiểu đường, tăng huyết áp, suy tim, trẻ em đang lớn. Tác dụng không mong muốn: mất ngủ, thần kinh dễ bị kích động, đục thể thủy tinh, glôcôm, phù, tăng huyết áp, loét dạ dày - tá tràng, loét thực quản, viêm tụy...
- Thuốc kháng virut (acyclovir, famyclovir...): viên nén 200mg, 400mg, 800mg. Liều 800mg x 5 lần/ngày, mỗi lần cách nhau 4 giờ. Thời gian điều trị từ 5-7 ngày. Thuốc được dùng ngay khi bệnh mới mắc hoặc khi có mụn nước xuất hiện. Thuốc có tác dụng làm giảm cường độ và thời gian đau sau zona, càng điều trị sớm hiệu quả càng cao. Chống chỉ định trong trường hợp có mẫn cảm với thuốc. Tác dụng không mong muốn: buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đau bụng, nhức đầu. Thận trọng trong trường hợp có thai và cho con bú.
- Thuốc bôi tại chỗ: trong thời gian mụn nước xuất hiện, vệ sinh nơi tổn thương sạch sẽ, mặc quần áo sạch sẽ thoáng mát tránh bội nhiễm. Khi mụn nước vỡ, có thể chấm bằng thuốc xanh metylen.
Ngoài ra có thể dùng thêm thuốc kháng histamin (chlorpheniramine...), thuốc không có tác dụng chống virut nhưng có tác dụng làm giảm ngứa tại nơi tổn thương và an thần nhẹ.
Điều trị đau sau zona:
- amitriptylin: viên nén 25mg, liều từ 25-75mg/ngày chia 2 lần. Lúc đầu dùng liều thấp sau tăng dần. Thuốc có tác dụng tốt trong trường hợp đau rát bỏng, đau như xé. Tác dụng phụ: hạ huyết áp tư thế, ngủ gà, lú lẫn, khô miệng, run, táo bón, bí đái, tăng cân. Chống chỉ định: glôcôm góc đóng, u tuyến tiền liệt, loạn nhịp tim, rối loạn dẫn truyền, động kinh, có thai.
Trong trường hợp đau từng cơn, đau như dao đâm, đau nhói hoặc co cơ hay máy cơ... có thể dùng các thuốc sau với liều thấp sau đó tăng dần tới liều tác dụng:
- Carbamazepin (tegretol): viên nén 200mg, liều lượng từ 400- 1.200mg/ngày. Tác dụng không mong muốn: chóng mặt, buồn nôn lúc bắt đầu điều trị (hạn chế bằng cách tăng dần liều); hội chứng tiền đình tiểu não hoặc lú lẫn do quá liều; giảm nhẹ bạch cầu trung tính; rối loạn dẫn truyền tim; phản ứng đặc ứng (nhiễm độc da, viêm gan, thiểu sản tủy xương). Chống chỉ định: Bloc nhĩ - thất (nhịp tim chậm).
- Clorazepam (rivotril): viên nén 2mg, liều từ 1-4mg/ngày. Tác dụng không mong muốn: ngủ gà, giảm trí nhớ (ở người già). Chống chỉ định trong trường hợp mẫn cảm với thuốc.
- Gabapentin (neurontin): viên nén 300mg, liều từ 900mg-2.000mg/ngày. Tác dụng không mong muốn: ngủ gà, đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, đi loạng choạng, run. Chống chỉ định trong trường hợp có thai hoặc cho con bú, dị ứng với thành phần của thuốc.
Thuốc bôi tại chỗ: voltarel gel, aspirin gel... trong vòng 4 tuần.
Vitamin nhóm B, C, E...
(ST)
