1
Tên thường gọi: Cây Khế, Khế Chua, Ngũ Liêm Tử,…
Tên tiếng Anh: Coromandel goose-berry
Tên khoa học: Averrhoa carambolaL.
Họ thực vật: Oxalidaceae (Chua me đất)
Cây khế có nguồn gốc từ Sri Lanka và được biết đến rộng rãi tại Đông Nam Á. Cây cũng được trồng tại Ghana, Brasil và Guyana. Tại Hoa Kỳ nó được trồng với quy mô thương mại tại miền nam Florida và Hawaii. Ở Việt Nam, cây được trồng khắp miền Nam Bắc.
Cây khế là loài cây thân gỗ nhỏ cao khoảng 3-5m, có cây cao đến 7m; thân cây non màu xanh, có nhiều lông ngắn màu trắng. Khi cây già vỏ thân màu nâu đỏ, có nhiều nốt sần và có ít lông như thân non. Cây khế có rất nhiều cành nhánh.
Cây khế có lá kép lông chim 1 lần lẻ với 7-11 lá phụ, lá kép dài đến 50 cm. Các lá chét mọc cách, so le nhau, lá to dần từ dưới lên trên. Lá có hình bầu dục 2 đầu nhọn, phiến hơi lệch, bìa nguyên, dài 8-8,5cm, rộng 3-3,5cm, mặt trên màu xanh đậm hơn mặt dưới. Gân lá có hình lông chim với nhiều gân phụ. Cuống lá chính dài 2-3 cm, có hình đa giác, màu xanh, gốc cuống phình to có tiết diện hình bầu dục và có màu đỏ. Trên lá có nhiều lông.
Hoa khế mọc thành cụm, cụm hoa dạng chùm xim, mọc ở nách lá hay ngọn cành. Trục cụm hoa hình trụ, màu đỏ, có nhiều lông, dài 4-10cm. Hoa đều, lưỡng tính, mẫu 5. Cuống hoa dài khoảng 0,3cm, tiết diện tròn, màu đỏ, có ít lông. Lá bắc và lá bắc con hình tam giác nhỏ, màu xanh ở hoa non, màu đỏ nhạt ở hoa già. Lá đài màu đỏ, có gân. Hoa khế có màu tím với 5 cánh hoa đều và rời; cánhhoa dài 0,6-0,8 cm, rộng 0,3 cm. Mỗi cánh hoa có 2 phần: phần móng ngắn màu trắng; phần phiến hình bầu dục có màu hồng tím nhạt ở mặt ngoài, mặt trong đậm màu hơn với rất nhiều chấm tím đậm.
Quả khế là dạng quả mọng, tiết diện hình ngôi sao 5 cánh, dài 8-10cm, rộng 6-7cm. Khi còn non quả có màu xanh lục nhạt, khi già chuyển sang màu vàng. Quả khế giòn, có vị chua ngọt, hao hao giống vị của quả lê dứa. Khế có hai loại: khế ngọt và khế chua. Khế ngọt có trái nhỏ hơn, hạt ít hơn và các khía hình ngôi sao nhạt hơn. Khế có hạt nhỏ, hình bầu dục, nhọn hai đầu, màu vàng nâu, bên ngoài hạt có lớp áo hạt nhớt màu trắng ngà.
Khác với nhiều cây nhiệt đới khác, cây khế không cần nhiều nắng. Chăm sóc dễ dàng, tưới bón phân không cần quá cầu kỳ. Cây lại ra hoa và kết trái quanh năm nên rất được người làm vườn ưa thích.
Cây khế thường phát lộc vào mùa xuân, ra hoa vào đầu hạ và kết quả vào cuối thu. Vì vậy thời điểm thích hợp để trồng khế là vào vụ xuân hoặc vụ thu. Trồng và chăm sóc đúng thời vụ cây sẽ cho hoa nhiều và sai trái.
Ở Ấn Độ, quả khế được ăn để cầm máu và giảm trĩ, nước ép dùng làm thuốc hạ sốt. Brasil, người ta dùng khế làm thuốc lợi tiểu trong trường hợp tiểu ít. Riêng ở Việt Nam cây khế trở thành loại cây hết sức thân thuộc trong vườn nhà với nhiều lợi ích từ các bộ phận của cây. Qủa khế dùng để chế biến thức ăn. Lá Khế chữa lở sơn, dị ứng, mày đay, cảm nắng, sổ mũi, sốt, ho, sốt xuất huyết, mụn nhọt,… Hoa chữa sốt rét, ho khan, ho đờm, thận hư,… Quả chữa ho, viêm họng, sổ mũi, dị ứng,… Vỏ thân, vỏ rễ chữa đau khớp, đau đầu mạn tính, viêm dạ dày, ruột, viêm họng…
Đặc biệt, trồng khế ngọt trong chậu cảnh hiện đang được nhiều người ưa chuộng. Bạn có thể bắt gặp những cây khế ngọt dù thấp nhỏ vẫn ra hoa, kết quả ngay cả khi được trồng trong chậu cảnh. Một chậu cây khế ngọt vừa có thể làm cảnh, vừa thu quả thật tiện lợi.
