Nguyên nhân và cách phòng chống bệnh sơ gan cổ trướng

Những biến chứng của bệnh sơ gan biểu hiện như thế nào? Cách phòng chống bệnh sơ gan cổ trướng?

Những biến chứng và cách phòng chống bệnh sơ gan

Xơ gan được coi là một bệnh trong “tứ chứng nan y”, ngày nay với những tiến bộ của y học hiện đại, đã có những hướng mới mở ra cho các bệnh nhân xơ gan, đặc biệt là việc kiểm soát và phòng ngừa các biến chứng giúp ổn định lại chức năng gan hay làm chậm sự tiến triển của bệnh, việc chẩn đoán sớm và tìm ra nguyên nhân để điều trị cũng cần được nhấn mạnh.

Xơ gan có biểu hiện gì?

Xơ gan là thuật ngữ dùng để chỉ tình trạng cấu trúc bình thường của gan bị biến đổi và thay thế bằng mô xơ sẹo không còn chức năng, thường gây ra bởi quá trình viêm kéo dài tại gan do nhiều bệnh lý khác nhau như xơ gan do ứ mật; hóa chất, thuốc; thiểu dưỡng; ký sinh trùng; rối loạn chuyển hóa... nhưng thường gặp nhất là tình trạng lạm dụng rượu và nhiễm virut viêm gan. Các thương tổn trong xơ gan thường không thể hồi phục được nhưng hoàn toàn có thể làm chậm hoặc ngăn cản các thương tổn này bằng việc điều trị hợp lý.

Thời kỳ đầu, xơ gan thường không có triệu chứng, về sau tùy thuộc từng mức độ có các biểu hiện của hội chứng suy tế bào gan, hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch cửa, bệnh nhân mệt mỏi, kém ăn, vàng da, da sạm, dễ chảy máu cam, chảy máu chân răng, phù, cổ trướng, suy giảm chức năng tình dục..., nặng hơn có những triệu chứng của biến chứng như nôn ra máu và đi ngoài phân đen do vỡ giãn tĩnh mạch thực quản, hôn mê gan, suy thận, các biểu hiện nhiễm khuẩn hoặc do xơ gan ung thư hóa...

Xử trí thế nào với các biến chứng của xơ gan?

Có thể nói, hiện chưa có cách nào có thể điều trị đặc hiệu hay làm đảo ngược lại quá trình bệnh lý. Điều trị xơ gan đòi hỏi những hiểu biết về bệnh sử, sinh lý bệnh và diễn tiến của bệnh; căn cứ vào nguyên nhân và mức độ thương tổn của gan. Trong đợt tiến triển, bệnh nhân cần được nghỉ ngơi, ăn đủ chất, hợp khẩu vị; đủ calo, nhiều sinh tố, đạm; hạn chế mỡ, ăn nhạt khi có phù. Về thuốc, dùng các thuốc làm tăng cường chuyển hóa tế bào gan như vitamin C, B12; glucocorticoid dùng trong đợt tiến triển của xơ gan do viêm gan virut, xơ gan ứ mật; các thuốc tăng cường chuyển hóa đạm; khi protein trong máu giảm nhiều dùng các dung dịch có chứa albumin hoặc các loại đạm tổng hợp; khi có phù, cổ trướng to cần phối hợp dùng các thuốc lợi tiểu, hoặc chọc dịch cổ trướng khi có chỉ định...

Nhận biết và kiểm soát các biến chứng là yếu tố quan trọng

Các biến chứng thường gặp của xơ gan như vỡ giãn tĩnh mạch thực quản, cổ trướng, nhiễm khuẩn màng bụng tiên phát, hội chứng gan thận, bệnh não gan...

Với giãn tĩnh mạch thực quản có 3 chiến lược điều trị cần được xác định đó là phòng ngừa vỡ giãn tĩnh mạch thực quản, điều trị chảy máu tiêu hóa do vỡ giãn tĩnh mạch thực quản và phòng chảy máu trở lại. Phòng ngừa vỡ giãn tĩnh mạch thực quản được áp dụng cho tất cả các bệnh nhân có biểu hiện giãn tĩnh mạch từ mức độ vừa trở lên, tập trung vào việc làm giảm áp lực tĩnh mạch cửa và dùng các biện pháp tác động trực tiếp lên tĩnh mạch như tiêm xơ, thắt tĩnh mạch thực quản bằng vòng cao su, nhiều nghiên cứu cho thấy rằng thắt tĩnh mạch thực quản bằng vòng cao su là biện pháp phòng ngừa ban đầu làm giảm tỷ lệ chảy máu và tử vong liên quan tới xuất huyết. Các thuốc nhóm chẹn beta giao cảm không chọn lọc như propranolol, nadolol, các nitrates và biện pháp cơ học như tạo các đường nối thông từ tĩnh mạch cửa sang tĩnh mạch chủ bằng TIPS (Transjugular Intrahepatic Portosystemic Shunt) hay phẫu thuật giúp đều giúp làm giảm áp lực tĩnh mạch cửa. Các biện pháp cơ học làm giảm áp cửa rõ rệt tuy vậy lại có thể gây ra bệnh não gan nhanh hơn nên không thể là các biện pháp phòng bệnh ban đầu. Trong trường hợp chảy máu do giãn vỡ tĩnh mạch thực quản, trước hết cần hồi sức ổn định tình trạng huyết động, dùng kháng sinh dự phòng, truyền nhỏ giọt tĩnh mạch các thuốc có tác dụng làm giảm áp lực tĩnh mạch cửa somatostatin, vasopressin, cân nhắc các biện pháp tiêm xơ hoặc thắt tĩnh mạch thực quản bằng vòng cao su.

Các biến chứng khác như cổ trướng, nhiễm khuẩn màng bụng, ung thư hóa... cũng cần được đánh giá và điều trị hợp lý, kịp thời. Trong giai đoạn nặng thường có biểu hiện hôn mê gan, điều trị nhấn mạnh tới việc loại trừ các yếu tố thúc đẩy như chảy máu, nhiễm khuẩn, rối loạn điện giải... Chế độ ăn giảm đạm, dùng các thuốc giúp làm giảm lượng amoniac như neomycin, metronidazol, lactulose...

Biện pháp phòng ngừa xơ gan

Xơ gan là hậu quả của tổn thương gan do rất nhiều nguyên nhân khác nhau, việc phát hiện sớm đồng thời điều trị hợp lý, hiệu quả tất cả các biến chứng của bệnh là nền tảng trong điều trị. Ngày nay, có nhiều thuốc và lựa chọn phương pháp điều trị khác nhau đã phần nào làm giảm thiểu được các biến chứng, giúp cải thiện tình trạng bệnh và kéo dài cuộc sống cho bệnh nhân; ghép gan dù có rất nhiều khó khăn về kỹ thuật, chi phí và nguồn tạng nhưng cũng là một hướng mang lại nhiều triển vọng. Tuy vậy, điều cần nhấn mạnh trước hết vẫn là việc dự phòng, bệnh nhân cần biết tất cả các biện pháp vệ sinh phòng chống lây nhiễm và tiêm phòng virut viêm gan, chống thói quen nghiện rượu, ăn uống đủ chất, phòng chống nhiễm sán lá gan, điều trị tốt các bệnh đường mật, thận trọng khi dùng các thuốc gây hại cho gan, dự phòng và điều trị tốt các bệnh viêm gan cấp và mạn tính... để làm giảm thiểu các hậu quả dẫn tới xơ gan.

Xử trí các biến chứng xơ gan

Xơ gan được coi là một bệnh trong “tứ chứng nan y”, ngày nay với những tiến bộ của y học hiện đại, đã có những hướng mới mở ra cho các bệnh nhân xơ gan, đặc biệt là việc kiểm soát và phòng ngừa các biến chứng giúp ổn định lại chức năng gan hay làm chậm sự tiến triển của bệnh, việc chẩn đoán sớm và tìm ra nguyên nhân để điều trị cũng cần được nhấn mạnh.

Xơ gan có biểu hiện gì?

Xơ gan là thuật ngữ dùng để chỉ tình trạng cấu trúc bình thường của gan bị biến đổi và thay thế bằng mô xơ sẹo không còn chức năng, thường gây ra bởi quá trình viêm kéo dài tại gan do nhiều bệnh lý khác nhau như xơ gan do ứ mật; hóa chất, thuốc; thiểu dưỡng; ký sinh trùng; rối loạn chuyển hóa... nhưng thường gặp nhất là tình trạng lạm dụng rượu và nhiễm virut viêm gan. Các thương tổn trong xơ gan thường không thể hồi phục được nhưng hoàn toàn có thể làm chậm hoặc ngăn cản các thương tổn này bằng việc điều trị hợp lý.

Thời kỳ đầu, xơ gan thường không có triệu chứng, về sau tùy thuộc từng mức độ có các biểu hiện của hội chứng suy tế bào gan, hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch cửa, bệnh nhân mệt mỏi, kém ăn, vàng da, da sạm, dễ chảy máu cam, chảy máu chân răng, phù, cổ trướng, suy giảm chức năng tình dục..., nặng hơn có những triệu chứng của biến chứng như nôn ra máu và đi ngoài phân đen do vỡ giãn tĩnh mạch thực quản, hôn mê gan, suy thận, các biểu hiện nhiễm khuẩn hoặc do xơ gan ung thư hóa...

Xử trí thế nào với các biến chứng của xơ gan?

Có thể nói, hiện chưa có cách nào có thể điều trị đặc hiệu hay làm đảo ngược lại quá trình bệnh lý. Điều trị xơ gan đòi hỏi những hiểu biết về bệnh sử, sinh lý bệnh và diễn tiến của bệnh; căn cứ vào nguyên nhân và mức độ thương tổn của gan. Trong đợt tiến triển, bệnh nhân cần được nghỉ ngơi, ăn đủ chất, hợp khẩu vị; đủ calo, nhiều sinh tố, đạm; hạn chế mỡ, ăn nhạt khi có phù. Về thuốc, dùng các thuốc làm tăng cường chuyển hóa tế bào gan như vitamin C, B12; glucocorticoid dùng trong đợt tiến triển của xơ gan do viêm gan virut, xơ gan ứ mật; các thuốc tăng cường chuyển hóa đạm; khi protein trong máu giảm nhiều dùng các dung dịch có chứa albumin hoặc các loại đạm tổng hợp; khi có phù, cổ trướng to cần phối hợp dùng các thuốc lợi tiểu, hoặc chọc dịch cổ trướng khi có chỉ định...

Nhận biết và kiểm soát các biến chứng là yếu tố quan trọng

Các biến chứng thường gặp của xơ gan như vỡ giãn tĩnh mạch thực quản, cổ trướng, nhiễm khuẩn màng bụng tiên phát, hội chứng gan thận, bệnh não gan...
Với giãn tĩnh mạch thực quản có 3 chiến lược điều trị cần được xác định đó là phòng ngừa vỡ giãn tĩnh mạch thực quản, điều trị chảy máu tiêu hóa do vỡ giãn tĩnh mạch thực quản và phòng chảy máu trở lại. Phòng ngừa vỡ giãn tĩnh mạch thực quản được áp dụng cho tất cả các bệnh nhân có biểu hiện giãn tĩnh mạch từ mức độ vừa trở lên, tập trung vào việc làm giảm áp lực tĩnh mạch cửa và dùng các biện pháp tác động trực tiếp lên tĩnh mạch như tiêm xơ, thắt tĩnh mạch thực quản bằng vòng cao su, nhiều nghiên cứu cho thấy rằng thắt tĩnh mạch thực quản bằng vòng cao su là biện pháp phòng ngừa ban đầu làm giảm tỷ lệ chảy máu và tử vong liên quan tới xuất huyết. Các thuốc nhóm chẹn beta giao cảm không chọn lọc như propranolol, nadolol, các nitrates và biện pháp cơ học như tạo các đường nối thông từ tĩnh mạch cửa sang tĩnh mạch chủ bằng TIPS (Transjugular Intrahepatic Portosystemic Shunt) hay phẫu thuật giúp đều giúp làm giảm áp lực tĩnh mạch cửa. Các biện pháp cơ học làm giảm áp cửa rõ rệt tuy vậy lại có thể gây ra bệnh não gan nhanh hơn nên không thể là các biện pháp phòng bệnh ban đầu. Trong trường hợp chảy máu do giãn vỡ tĩnh mạch thực quản, trước hết cần hồi sức ổn định tình trạng huyết động, dùng kháng sinh dự phòng, truyền nhỏ giọt tĩnh mạch các thuốc có tác dụng làm giảm áp lực tĩnh mạch cửa somatostatin, vasopressin, cân nhắc các biện pháp tiêm xơ hoặc thắt tĩnh mạch thực quản bằng vòng cao su.

Các biến chứng khác như cổ trướng, nhiễm khuẩn màng bụng, ung thư hóa... cũng cần được đánh giá và điều trị hợp lý, kịp thời. Trong giai đoạn nặng thường có biểu hiện hôn mê gan, điều trị nhấn mạnh tới việc loại trừ các yếu tố thúc đẩy như chảy máu, nhiễm khuẩn, rối loạn điện giải... Chế độ ăn giảm đạm, dùng các thuốc giúp làm giảm lượng amoniac như neomycin, metronidazol, lactulose...

Biện pháp phòng ngừa xơ gan

Xơ gan là hậu quả của tổn thương gan do rất nhiều nguyên nhân khác nhau, việc phát hiện sớm đồng thời điều trị hợp lý, hiệu quả tất cả các biến chứng của bệnh là nền tảng trong điều trị. Ngày nay, có nhiều thuốc và lựa chọn phương pháp điều trị khác nhau đã phần nào làm giảm thiểu được các biến chứng, giúp cải thiện tình trạng bệnh và kéo dài cuộc sống cho bệnh nhân; ghép gan dù có rất nhiều khó khăn về kỹ thuật, chi phí và nguồn tạng nhưng cũng là một hướng mang lại nhiều triển vọng. Tuy vậy, điều cần nhấn mạnh trước hết vẫn là việc dự phòng, bệnh nhân cần biết tất cả các biện pháp vệ sinh phòng chống lây nhiễm và tiêm phòng virut viêm gan, chống thói quen nghiện rượu, ăn uống đủ chất, phòng chống nhiễm sán lá gan, điều trị tốt các bệnh đường mật, thận trọng khi dùng các thuốc gây hại cho gan, dự phòng và điều trị tốt các bệnh viêm gan cấp và mạn tính... để làm giảm thiểu các hậu quả dẫn tới xơ gan.

XƠ GAN

1. Y HỌC HIỆN ĐẠI

1.1. Đại cương:

Xơ gan là bệnh mãn tính gây thương tổn nặng lan tỏa ở các thùy gan. Đặc điểm thương tổn là mô xơ phát triển mạnh, đồng thời cấu trúc các tiểu thùy và mạch máu của gan bị đảo lộn một cách không hồi phục được.

1.2. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh:

1.2.1. Nguyên nhân:

- Viêm gan virut: Virut B, virut C, ...

- Nghiện rượu.

- Xơ gan mật nguyên phát.

- Xơ gan mật thứ phát.

- Thuốc và hóa chất.

- Sự thiếu dinh dưỡng.

- Ký sinh trùng

- Xơ gan do mạch máu hoặc xơ gan xung huyết.

- Xơ gan lách to kiểu Banti

- Xơ gan do những rối loạn chuyển hóa di truyền.

- Xơ gan sacorit

- Xơ gan căn nguyên ẩn.

1.2.2. Cơ chế bệnh sinh:

Các yếu tố gây hại tác động lâu dài đối với gan dẫn tới nhu mô bị hoại tử, gan phản ứng lại bằng tăng cường tái sinh tế bào và tăng sinh các sợi xơ. Tổ chức xơ tạo ra các vách xơ nối khoảng cửa với các vùng trung tâm của tiểu thùy, chia cắt các tiểu thùy. Các cục, hòn tân tạo do các tế bào gan tái sinh gây ra sự chèn ép, ngăn cản làm rối loạn sự lưu thông của tĩnh mạch cửa và gan, dẫn đến tăng áp lực tĩnh mạch cửa. Các xoang tồn tại ở chu vi các cục tái tạo trở thành những mao quản, dẫn tắt tĩnh mạch cửa vào thẳng tĩnh mạch gan, rạo ra những đường rò bên trong, làm cho tế bào gan còn hoạt động bị thiếu máu tĩnh mạch cửa. Khi cấu trúc của hệ thống mạch máu ở gan bị đảo lộn như vậy thì chức năng và nuôi dưỡng tế bào gan ngày càng giảm, tình trạng hoại tử và xơ hóa ngày càng tăng. Quá trình này cứ tieps diễn cho đến khi bệnh nhân tử vong vì các biến chứng của tăng áp lực tĩnh mạch cửa và suy gan.

1.3. Triệu chứng: Chia làm 3 thể:

1.3.1. Thể xơ gan tiềm tàng:

Không có triệu chứng lâm sàng, phát hiện do tình cờ phẫu thuật bụng vì nguyên nhân khác, quan sát gan có hình ảnh xơ gan.

1.3.2. Thể xơ gan còn bù tốt:

*) Lâm sàng:

- Cơ năng: Rối loạn tiêu hóa, tức nhẹ vùng hạ sườn phải, nước tiểu thường vàng sẫm...

- Thực thể: Có thể gan hơi to va chắc, lách to quá bờ sườn, có sao mạch ở lưng và bụng, mẩn đỏ ở lòng bàn tay, móng tay khô, trắng...

*) Cận lâm sàng:

- Sinh hóa về gan có một số rối loạn: Albumin giảm, ganma globulin tăng.

- Nghiệm pháp BSP (+)

- Siêu âm: Thay đổi về kích thước, nhu mô không thuần nhất.

- Soi ổ bụng và sinh thiết: Thấy hình ảnh xơ gan (tổn thương hoại tử của tế báo nhu mô gan, sinh tăng sinh của mô xơ, tạo thành những hòn, cục tái tạo và những tiểu thùy giả).

1.3.3. Thể xơ gan mất bù:

*) Lâm sàng:

- Toàn thân: Gầy sút, huyết áp thấp.

- Cơ năng: Rối loạn tiêu hóa thường xuyên, chán ăn, ăn không tiêu, đại tiện lỏng, sống. Mệt mỏi, chảy máu cam, chân răng.

- Thực thể: Da mặt xạm, nhiều đám xuất huyết dưới da, phù 2 chân, gan teo, cổ trướng, lách to chắc.

*) Cận lâm sàng:

- Sinh hóa gan: Albumin giảm, gamma globulin tăng cao.

- Bilirubin máu và Transaminase tăng trong đợt tiến triển.

- Nghiệm pháp BSP (+)

- Tỷ lệ Prothrombin giảm với test Kohler.

- Cận lâm sàng thiếu máu: Hồng cầu, Bạch cầu, Tiểu cầu thường giảm

- Chụp và soi thực quản: Có thể thấy giãn tĩnh mạch thực quản.

- Siêu âm: Thấy nhiều nốt đậm âm, giãn tĩnh mạch cửa, giãn tĩnh mạch lách.

- Soi ổ bụng: Gan có thể to, có thể teo, nhạt màu, trên mặt gan có những hòn nhỏ đều, hoặc không đều, dây chằng tròn xung huyết, lách to, có dịch ổ bụng.

1.4. Điều trị:

1.4.1. Chế độ ăn uống, nghỉ ngơi:

Nghỉ ngơi tuyệt đối, ăn đủ chất, đủ calo, nhiều sinh tố, hạn chế mỡ, ăn nhạt khi có phù. Khi có triệu chứng hôn mê gan hạn chế đạm.

1.4.2. Thuốc:

- Thuốc cải thiện chuyển hóa tế bào gan và các hoocmon glucococticoit.

- Truyền dịch

- Điều trị cổ chướng

- Điều trị xơ gan khi có vỡ tĩnh mạch thực quản gây xuất huyết tiêu hóa.

2. Y HỌC CỔ TRUYỀN:

2.1. Bệnh danh: "Cổ trướng", "Chứng tích"

2.2. Nguyên nhân cơ chế bệnh sinh:

Tình chí uất kết làm can uất khí trệ, cảm nhiễm ngoại tà (Viêm gan virut), ăn uống không điều độ, uống quá nhiều rượu...ảnh hưởng chức năng của can tỳ. Can thích điều đạt chủ về sơ tiết. Can không sơ tiết dẫn đến can uất khí trệ và phạm vào tỳ khiến cho vận hóa của tỳ vị bị ảnh hưởng dẫn đến chứng can uất tỳ hư. Khí là soái của huyết, khí lưu thông thì huyết lưu thông, can uất khí thì huyết lưu thông không thông suốt, mạch lạc ứ mà thành chứng tích. Tỳ hư không phân bổ được tân dịch, thủy hấp ngưng trệ ở trong bụng dần to mà thành cổ trướng.

Can tỳ dài ngày bị bệnh, dần ảnh hướng đến thận. Thận dương không hóa thủy khí thành nước làm cho cổ trường ngày càng nặng. Thận âm thương tổn thì can âm cũng hư, hư hỏa bốc lên, mà hao huyết động huyết, nặng thì can thận âm kiệt đến hôn mê.

2.3.Biện chứng luận trị:

2.3.1. Thể khí trệ thấp ngưng:

*) Chứng trạng:

Ngực sườn đầy tức, ăn kém, buồn nôn, nôn, ợ hơi, sắc mặt vàng, rêu lưỡi trắng nhớt, mạch huyền (gặp xơ gan còn bù)

*) Pháp điều trị: Sơ can lý khí, hành thấp.

*) Bài thuốc: Sài hồ sơ can tán (Cảnh Nhạc toàn thư) hợp Vị linh thang (Đan khê tân pháp) gia giảm:

- Sài hồ	09g	- Hương phụ	09g
- Xuyên khung	06g	- Bạch thược	09g
- Trần bì	06g	- Hậu phác	09g
- Thương truật	09g	- Trư linh	09g
- Phục linh	09g	- Trạch tả	09g

*) Ý nghĩa bài thuốc:

Sài hồ, Hương phụ: Sơ can lý khí. Bạch thược: ích âm dưỡng huyết.

Xuyên khung: Hòa huyết chỉ thống

Thương truật, Hậu phác, Trần bì: Hóa thấp kiện tỳ, tiêu trướng trừ đầy

Trư linh, Phục linh, Trạch tả thẩm thấp lợi thủy.

Nếu buồn nôn, nôn gia Sinh khương, Bán hạ, Trúc nhự

2.3.2. Thể khí trệ huyết ứ:

*) Chứng trạng:

Sườn trướng đau, sờ vào có khối u, hơi cứng, bụng chướng, ăn kém, ợ hơi, sắc mặt tối, cổ cánh tay có vằn tía màu đỏ, chảy máu chân răng, máu cam, lưỡi đỏ tối hoặc có ban ứ, mạch huyền tế (gặp xơ gan sau, giai đoạn còn bù)

*) Pháp điều trị: Lý khí hóa ứ, thông lác tiêu tích.

*) Bài thuốc: Kim lệnh tử tán (Tố vấn - bệnh cơ khí tuyên bảo mệnh) hợp Thất tiếu tán (Thái bình huệ dân hòa tễ cục phương) gia giảm:

- Ngũ linh chi	09g	- Diên hồ sách	09g
- Xuyên luyện tử	09g	- Bồ hoàng	09g
- Trần bì	06g	- Kê huyết đằng	15g
- Thanh bì	09g	- Sinh mẫu lệ	30g
- Xuyên khung	09g	- Bạch mao căn	30g

*) Ý nghĩa bài thuốc:

Xuyên luyện tử: Sơ can lý khí

Diên hồ sách, Xuyên khung: Hành khí hoạt huyết

Bồ hoàng, Ngũ linh chi: Lý khí hóa thấp

Kê huyết đằng: Hành khí thông lạc

Bạch mao căn: Lương huyết chỉ huyết

Mẫu lệ: Nhuyễn kiên tán kết

2.3.3. Thể thấp nhiệt ngưng kết:

*) Chứng trạng:

Bụng ngày càng trướng to, mặt chân tay phù, phiền nhiệt, miệng đắng, đại tiện táo hoặc nát, tiểu tiện đỏ, sắc mặt vàng, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng nhớt, mạch huyền sác (gặp giai đoạn tiến triển tổn thương tế bào gan, xơ gan giai đoạn đầu mất bù).

*) Pháp điều trị: Thanh lợi thấp nhiệt.

*) Bài thuốc: Trung mãn phân tiêu thang (Lan thất bí tàng) gia giảm:

- Hoàng liên	03g	- Hương phụ	09g
- Chỉ thực	09g	- Bạch thược	09g
- Trần bì	06g	- Hậu phác	06g
- Hậu phác	06g	- Trư linh	15g
- Phục linh	15g	- Trạch tả	30g
- Lệ chi thảo	15g	- Vỏ bạch thảo	30g
- Bán biên liên	15g	- Xa tiền tử	30g (bọc sắc)
- Tần xuất	1 - 2 con (sấy vàng tán bột uống)

*) Ý nghĩa bài thuốc:

Hoàng liên, Hoàng cầm: Thanh nhiệt hóa thấp.

Bán hạ, Trần bì, Chỉ thực, Hậu phác: Lý khí táo thấp

Trư linh, Phục linh, Trạch tả: Đạm thẩm lợi thấp

Chỉ thực, Hậu phác, Đại hoàng (Tiểu thừa khí thang): Tả nhiệt thông phù

Xa tiền tử, Lệ chi thảo, Tần xuất, Vỏ bạch thảo, Bán biên liên: Thanh nhiệt lợi thủy.

2.3.4. Thể thủy, ứ kết hợp:

*) Chứng trạng:

Bụng to, gân xanh lộ rõ, sườn bụng chướng đau, sắc mặt ám tối, lượng nước tiểu ít, môi lưỡi tím tối, rêu lưỡi nhớt, mạch trầm tế hoặc huyền (gặp xơ gan giai đoạn mất bù).

*) Pháp điều trị: Hoạt huyết hóa ứ, hành khí lợi thủy.

*) Bài thuốc: Điều dinh ẩm (Chứng trị chẩn thằng) gia giảm:

- Đương qui	09g	- Xuyên khung	06g
- Xích thược	09g	- Nga truật	15g
- Trần bì	09g	- Sinh đại hoàng	06g
- Diên hồ sách	09g	- Đình lịch tử	30g
- Xích linh	12g	- Tang bạch bì	09g
- Tân lang (cả vỏ)	12g

*) Ý nghĩa bài thuốc:

Đương qui, Xung khuyên, Xích thược: Hoạt huyết hóa ứ

Nga truật, Diên hồ sách, Đại hoàng: Tán khí phá kết

Tân lang, Đình lịch tử, Tang bạch bì, Trần bì, Xích linh: Hành khí lợi tiểu

Đình lịch tử: Phá kiên trục tà thông lợi thủy đạo.

2.3.5. Thể tỳ thận dương hư:

*) Chứng trạng:

Bụng trướng to, sắc mặt vàng xanh, sợ lạnh, chân tay lạnh, ăn kém, mệt mỏi, chân phù, lưng gối mềm mỏi, đại tiện phân nát, chất lưỡi bệu, rêu lưỡi trắng, mạch trấm tế vô lực (giai đoạn cuối của thời kỳ mất bù)

*) Pháp điều trị: Ôn bô tỳ thận, hóa ứ hành thủy.

*) Bài thuốc: Chân vũ thang (Thương hàn luận) gia giảm:

- Phụ tử	09g	- Bạch thược	15g
- Bạch truật	09g	- Phục linh	15g
- Đại phúc bì	12g	- Nhục quế	1,5g
- Đương qui	09g	- Nga truật	15g
- Xa tiền tử	30g	- Sinh khương bì	02g

*) Ý nghĩa bài thuốc:

Phụ tử, Nhục quế: Ôn bổ tỳ thận, hóa khí hành thủy.

Bạch truật, Phục linh: Kiện tỳ lợi thủy.

Sinh khương bì: Tán thủy khí.

Đại phúc bì: Hành khí tiêu trướng đầy

Đương qui, Nga truật: Hoạt huyết tán ứ.

Bạch thược: Hoãn cấp chỉ thống, lợi tiểu.

2.2.6. Thể can thận âm hư:

*) Chứng trạng:

Bụng to, chân tay gầy, sườn đau lưng mỏi, sắc mặt sám tối, thường có cơn sốt nhẹ, miệng khô tâm phiền mặt nóng bàn tay đỏ, chảy máu mũi và chân răng, tiểu tiện ít, chất lưỡi đỏ sẫm, rêu lưỡi ít hoặc nhẫn, mạch huyền tế sác (gặp xơ gan giai đoạn sau của thời kỳ mất bù)

*) Pháp điều trị: Tư dưỡng can thận, lương huyết hóa ứ.

*) Bài thuốc: Nhất quán tiễn (Liễu châu y thoại) hợp Cách hạ trục ứ thang (Y lâm cải sái) gia giảm:

- Sa sâm	12g	- Mạch đông	12g
- Xuyên luyện tử	09g	- Kỷ tử	12g
- Xích thược	09g	- Diên hồ sách	09g
- Đan bì	09g	- Miết giáp	15g (sắc trước)
- Sinh địa	15g	- Tây thảo	09g
- Ngũ linh chi	09g