Tắc tia sữa ở phụ nữ sau sinh không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe của mẹ mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển sau này của con. Bởi trẻ sơ sinh sau khi lọt lòng nếu được uống sữa non từ mẹ thì có sức đề kháng tốt hơn so với uống sữa ngoài gấp nhiều lần.

 Nguyên nhân gây tắc tia sữa

Bạn cứ hình dung ống dẫn sữa như những ống cao su thiên nhiên. Tạo hóa khi sinh ra tuyến sữa muốn cho gọn nên đã cho chúng có cấu trúc ngoằn ngoèo để tăng dung tích chứa. Nếu chẳng may có một chỗ bị gập lại giống như bạn lấy tay gập ống cao su thì đương nhiên nước ngừng chảy. Nói vậy sẽ có bạn thắc mắc "chả lẽ tất cả cùng tắc?". Không phải thế, lúc mới tắc bạn nặn sữa vẫn còn, em bé bú được chút chút. Sau ống dẫn bị tắc căng phồng lên, chèn ép toàn bộ đường đi các ống dẫn khác, thế là hai cái bầu tắc tị, ứ sữa.

Có nhiều nguyên nhân gây tắc sữa sau sinh (ảnh minh họa).

 Ngoài ra còn có một số nguyên nhân sau đây gây tắc tia sữa sau khi sinh:

 - Không day đều bầu sữa để thông tia sữa ngay sau khi sinh.

- Không vắt bỏ sữa thừa khi trẻ bú không hết. Sữa đọng lại lâu ngày gây ôi, tắc và ung nhũ.

 - Cảm nhiễm hàn tà, làm cho sữa khó lưu thông.

 - Tinh thần không thư thái làm can khí uất, ảnh hưởng đến chức năng vận hóa của tỳ, sữa ứ đọng hóa hỏa sinh nhũ ung.

 - Ăn uống thất thường gây tổn thương tỳ vị, vị nhiệt ủng trệ, nhiệt tích tại nhũ lạc, gây sưng đau vú.

 - Cơ thể sau sinh chính khí suy.

 - Sau khi cho trẻ bú không vệ sinh lau rửa đầu vú sạch.

Dấu hiệu bị tắc tia sữa

 Khi phát hiện ra bầu vú có dấu hiệu căng to hơn so với bình thường và càng lúc càng tăng dần thì phải chú ý quan sát xem bề mặt vú có đỏ và sờ có đau không? (cần so sánh 2 bên với nhau thì mới thấy sự khác biệt, tuy nhiên cũng có khi cả 2 bên cùng bị nhưng trường hợp này ít gặp hơn và nếu có thường không đối xứng). Có cảm giác sốt hay không?

Nếu có, thì đó có thể là những triệu chứng đầu tiên của hiện tượng tắc tia sữa. Khi đó, mẹ của bé phải nhanh chóng tìm cách làm tan sữa đã vón kết và hạn chế việc tạo lập thêm những vị trí tắc mới, khơi thông dòng chảy tự nhiên của sữa. Vấn đề đặt ra là làm cách nào để tan sữa vón kết mà không làm tổn thương những nang và ống dẫn sữa bình thường khác.

Không điều trị kịp thời dễ dẫn đến viêm tuyến sữa

 Viêm tuyến sữa sau sinh là bệnh thường gặp, nhất là các sản phụ sinh con lần đầu khi bị tắc sữa. Vi khuẩn gây bệnh đa số là khuẩn cầu nho màu vàng kim và khuẩn liên cầu tính dung huyết, thông qua vết nứt trên núm vú hoặc đường tuần hoàn máu bị nhiễm.

 Đặc biệt ở những sản phụ núm ti thụt vào hoặc bằng phẳng quá, to quá, biến dạng, khiến bé bú khó khăn nên bé sẽ cắn mút đầu ti, hình thành nên những vết thương nhỏ và loét, dần dần dưới kích thích bú sữa của bé, đầu ti của sản phụ sẽ nứt rộng hơn hoặc sữa không thông nhưng con vẫn cứ bú, nhai đi nhai lại, gây tổn thương. Khi đầu vú đã nứt thì càng bú càng đau, sản phụ sẽ cho con bú không đều, thậm chí không cho bú nữa, khi đó một lượng lớn sữa, các sản vật của sữa sau khi phân giải là nơi thích hợp nhất cho vi khuẩn bên ngoài xâm nhập được vào tuyến sữa qua vết nứt của đầu vú, sẽ sinh sôi nhanh chóng trong tuyến sữa, dẫn đến viêm tuyến sữa.

Bị tắc sữa, không chữa kịp thời sẽ dễ gây viêm tuyến sữa (ảnh minh họa)

Cách điều trị

 1. Day ép bằng tay:

 - Động tác day ép: Dùng 1 bàn tay đè ép bầu cú lên thành ngực hoặc dùng 2 bàn tay ép vào nhau. Vừa ép vừa day sẽ làm tan các vị trí sữa đã đông kết. "day ép" chứ không phải là "xoa", bởi vì chỉ có lực day ép mới có tác dụng đối với vị trí tắc nằm ở sâu trong bầu vú và mới có thể làm tan sữa đã đông kết.

 - Đè ép nhẹ nhàng trong mức đau có thể chịu đựng được, day từ từ theo vòng tròn, tăng dần, khoảng 20 - 30 lần, rồi lại làm ngược lại. Thực hiện như trên nhiều lần.

 - Động tác day ép có thể áp dụng ở cả giai đoạn sớm cũng như khi tắc tia sữa đã rõ ràng, đã hình thành những cục mảng, mật độ chắc ở bầu vú. Một điều đáng lưu ý khi thực hiện động tác này, mẹ của bé phải nhẹ nhàng và kiên nhẫn, vì nếu thực hiện thô bạo sẽ rất đau đớn mà hiệu quả chưa chắc đã tốt hơn.

2. Dụng cụ hút sữa:

Dùng áp lực âm để hút nên thường chỉ sử dụng trong giai đoạn sớm khi sữa mới vón kết và với vị trí tắc nằm gần núm vú. Đối với vị trí tắc ở sâu hoặc ở nang sữa thì rất khó bởi vì nếu để áp lực nhỏ thì không thể làm tan sữa đông kết, còn nếu để áp lực lớn thì sẽ làm tổn thương nặng thêm do mạch máu, ống dẫn bị căng dãn; nhất là khi hiện tượng tắc sữa có yếu tố nhiễm khuẩn. Ở giai đoạn muộn khi sự vón kết sữa đã hình thành những cục, mảng lớn thì dùng dụng cụ hút sữa gần như không có tác dụng. Vậy nên theo ý kiến của cá nhân tôi, chỉ nên sử dụng dụng cụ hút sữa khi mới xuất hiện nhưng dấu hiệu sớm của bệnh và phải đọc kĩ hướng dẫn sử dụng.

 Trên thị trường hiện nay có nhiều loại dụng cụ hút sữa, nguồn gốc khác nhau, giá cả cũng đa dạng. Mẹ của bé có thể mua ở những nơi bán dụng cụ y khoa.

3. Các bài thuốc dân gian 

 Bạn đến bệnh viện sẽ được điều dưỡng xoa bóp, dùng máy hút sữa tự động tạo ra một lực mạnh giúp khai thông. Ai từng trải qua sẽ nhớ đến già cái cảm giác đau khi hút sữa. Nhưng không phải ai sau khi hút sữa, cũng thấy có tác dụng. Có những mẹ dù hút xong rồi thì 2 tiếng sau sữa lại đầy ứ như cũ. Trong dân gian có lưu truyền các bài thuốc chữa tắc sữa, các mẹ có thể tham khảo:

 - Dùng hành tím xắt lát dày chừng 1,5mm đặt lên hai bầu ngực (trừ đầu ti), phủ khăn giấy mềm, băng lại. Mỗi ngày đắp hai lần cùng với xoa bóp ngực thì sau bốn ngày hết tắc hoàn toàn.

 - Dùng lá mít, mỗi bên bầu chín lá mít hái xuống hơ nóng đặt lên vùng nào cứng nhất. Tiếp đó dùng tay xoa bóp, ấn mạnh từ trên xuống dưới. Khi thấy sữa chảy ra cho bé bú liền, làm liên tục ở những ngày sau là sữa thông hoàn toàn.

 - Nấu xôi nếp, bọc trong hai khăn vải mềm chườm hai bên ngực theo nguyên tắc từ ngoài vào trong, làm liên tục cho đến khi xôi nguội. Sữa sẽ về đều cả hai bên.

 - Dùng trái đu đủ non xắt lát mỏng, nướng lên cho nóng rồi đắp vào hai bên bầu cũng có tác dụng tương tự.

 - Dùng xơ của quả mướp chín già đã được chế biến khô. Dùng quả già khô cứng, đập nhẹ cho rụng lớp vỏ ngoài, lắc cho rơi hết hạt, rồi phơi nắng cho khô, có thể cắt nhỏ thành từng đoạn. Xơ mướp vị ngọt, tính bình, vào ba kinh: phế, vị, can; có tác dụng thông kinh hoạt lạc, thanh nhiệt giải độc, lương huyết, chỉ thống, chữa đau nhức mình mẩy, gân xương vùng ngực và sườn, làm thông tuyến sữa..Liều dùng 5-10 g, sắc uống hằng ngày.

Chữa tắc tia sữa - những kinh nghiệm thực tế

Tình trạng viêm tắc tia sữa khá phổ biến ở những bà mẹ sinh con đầu lòng, biểu hiện của bệnh là hai vú cương cứng, rất đau, nóng, nhiều trường hợp còn bị sốt vừa hoặc sốt cao. Nếu để tình trạng này kéo dài không chữa trị kịp thời sẽ dẫn đến áp xe vú, người mẹ mất sữa. Với những bà mẹ trẻ, không gì tốt hơn là sự sẻ chia kinh nghiệm từ những người “đồng cảnh ngộ”. Bài viết dưới đây chính là những lời chia sẻ chân thành nhất của những người có kinh nghiệm.

Sữa mẹ cung cấp nguồn dưỡng chất rất quí giá cho trẻ sơ sinh, nhưng khi bị tắc tia sữa nặng, có thể bị mất sữa. Ảnh: Getty images.

Sữa được sản xuất ra từ các tuyến sữa. Sữa ở các tuyến qua các ống nhỏ rồi đổ vào các ống lớn đi qua đầu vú mỗi khi trẻ bú. Mỗi đầu vú có khoảng từ 5-8 ống, đây cũng chính là cửa ngõ để vi khuẩn xâm nhập vào ống tuyến sữa. Chính vì thế việc giữ gìn vệ sinh đầu vú là rất quan trọng. Vi khuẩn xâm nhập hoặc sau khi trẻ bú mà vẫn chưa hết sữa, người mẹ không chịu khó nặn cho hết lần sữa cũ cũng dễ khiến cho ống tuyến sữa bị tắc do sữa còn thừa của lần trước vón cục, chặn ở đầu ống sữa.

Khi thấy bầu ngực căng cứng, sờ thấy có cục gì bên trong bầu ngực và rất đau thì đó chính là những túi sữa còn “tồn đọng” của lần xuống sữa trước mà trẻ bú không hết. Chúng gây tắc tia sữa, nếu không tìm cách làm thông tuyến sữa thì người mẹ sẽ rất đau đớn và sữa mới cũng không thể xuống để cho trẻ bú. Để giải quyết vấn đề này, có nhiều phương cách như massage bằng tay để bầu ngực người mẹ mềm ra, túi sữa vón cục bên trong cũng tan đi, “mở đường” cho sữa mới chảy ra. Đi kèm với massage là chườm nóng, với mục đích chính là để cho bầu ngực mềm hơn, bổ trợ cho những động tác massage để giúp “thông đường” tia sữa nhanh hơn.

Massage là phương pháp kích thích từ bên ngoài, bên cạnh đó còn có giải pháp như uống thuốc nam, uống các loại lá cây, hoặc giã nhỏ các loại dược thảo để đắp lên phầm núm vú để thông tia sữa. Đương nhiên bên cạnh những cách thức theo phương pháp dân gian thì y học hiện đại cũng giúp bạn giải quyết nỗi lo này. Chiếu đèn hồng ngoại, dung máy hút chân không để hút sữa, cho người mẹ uống thuốc cũng giúp cho việc thông tia sữa. Tùy cơ địa, mức độ và thời gian của tình trạng tắc tia sữa mà mỗi người sẽ thích hợp với phương thức khác nhau. Tuy nhiên, vẫn không thừa nếu bạn có nhiều thông tin từ kinh nghiệm thực tế của các bà mẹ đã “từng trải”.

Cần tìm hiểu nhiều thông tin về tình trạng tắc tia sữa để có cách chữa trị kịp thời, không gây khó chịu cho mẹ và vẫn đảm bảo đủ sữa cho bé. Ảnh: Images.

- “Tắc tia sữa thì đau lắm, hồi trước tôi cũng bị tắc tia sữa, bà ngoại lấy quả mướp già (có xơ) về rửa sạch và đun lấy nước uống sẽ khỏi ngay”  - @: MeLanChi

Mách nhỏ cho bạn: Trong đông y cũng có bài thuốc thông tuyến sữa bằng cách dùng quả mướp già. Tên theo đông y là. Ty qua lạc: Là xơ của quả mướp chín già đã được chế biến khô. . Dùng quả già khô cứng, đập nhẹ cho rụng lớp vỏ ngoài, lắc cho rơi hết hạt, rồi phơi nắng cho khô, có thể cắt nhỏ thành từng đoạn.

Xơ mướp vị ngọt, tính bình. Quy vào ba kinh: phế, vị, can. Có tác dụng thông kinh hoạt lạc, thanh nhiệt giải độc, lương huyết, chỉ thống, chữa đau nhức mình mẩy, gân xương vùng ngực và sườn, làm thông tuyến sữa. Liều dùng 5-10g, sắc uống hằng ngày

-    “Hồi mới sinh mình cũng bị tắc tia sữa. Bà ngoại lấy lá đinh lăng rửa sạch, sao vàng, hạ thổ rồi đun nước uống, khỏi ngay. Nước này ngon, rất dễ uống. Bà ngoại bảo nó còn làm cho sữa thơm, hấp dẫn em bé nữa.” - @: MTV

-    “Mình cũng đã từng bị tắc sữa ngay sau khi sinh, 2 ngày liền, đau và khổ sở lắm. Mẹ đẻ mình lấy viên men rượu, giã nhỏ, cho thêm rượu vào, bôi vào bầu ngực và ủ khăn lại. Mấy tiếng sau lại dùng cơm nóng chườm và xoa bóp liên tục, hai ngày sau mới hết”. - @: Nghebo0105

-    “Mình sinh mổ nên lúc mới sinh chưa cho con bú ngay được, vì thế mà cũng bị tắc sữa, sau đó phải chữa mãi mới được. Mình có mấy lưu ý thế này: Chịu khó nắn và massage ngực để bầu ngực mềm ra, những chỗ sữa đóng cục sẽ tan đi. Cách làm như sau: hai tay đặt lên trên bầu ngực, một tay phía trên, một tay phía dưới, day đều. Bắt đầu từ quầng núm vú dần dần lên trên. Vừa day vừa vắt bớt sữa ra. Cách này đau nhưng có hiệu quả. Thêm một cách nữa là chữa mẹo: hái lá mít (9 lá nếu là con gái, 7 lá nếu là con trai) nướng lên hoặc cho vào cốc nước sôi, sau đó vuốt xuôi theo bầu ngực hoặc ấp lá nóng lên bên vú bị đau. Cần nhớ là khi con bú không hết, phải vắt hết chỗ sữa thừa để tạo sữa mới và sữa cũ không bị vón cục”. - @: Me_chipxinh

Con lớn nhanh, khỏe mạnh từ nguồn sữa mẹ là điều mang đến hạnh phúc lớn cho những người làm mẹ. Ảnh: Images.

-    Bị tắc tia sữa đau lắm, nếu mới tắc thì nên chườm bằng nước ấm cục sữa đó sẽ tan. Nếu tắc lâu rồi và vẫn còn cương cứng thì nên mua vảy tê tê về nấu cháo ăn.  Có đợt mình cũng bị nặng cũng phải làm vậy đỡ ngay, bây giờ thỉnh thoảng mình vẫn bị tắc sữa, nhưng mới chớm là mình chườm nước nóng ngay và cho bé bú nhiều bên phần ngực bị tắc, dù là đau nhưng như vậy sẽ nhanh hết”. – @: Babychip05

Mách nhỏ cho bạn: Vảy tê tê cũng là một vị trong những bài thuốc đông y. Nó có tên gọi Xuyên sơn giáp, tê tê là loài động vật có vú, sống hoang dại ở vùng đồi núi các tỉnh Quảng Ninh, Cao Bằng, Thanh Hóa, Nghệ An… Xuyên sơn giáp mùi hơi tanh, vị mặn, tính hơi lạnh quy vào kinh can, vị. Có tác dụng phá huyết, thông kinh lạc, tiêu thũng, bài nùng, lợi sữa. Dùng chữa các chứng bệnh phong hàn, tê thấp, đau nhức khớp xương, tắc tia sữa, mụn nhọt sưng tấy, đậu không mọc được. Liều dùng 5-10g.

-  Mình cũng bị tắc sữa, suýt chút nữa bị áp xe, phải đi trích ra, rất đau. Theo mình, vẫn cần ăn các món lợi sữa nhưng nên cho thêm Thông thảo vào để thông tia sữa. Thông thảo nhẹ như bấc, cho vào nồi đun, dung vật gì đó chặn cho nó chìm xuống, đun khoản 20 phút thì vớt bỏ đi, lấy nước đấy nấu cháo/canh… Nếu bé bú ít thì trước khi cho bú vắt bớt sữa ra để tủ lạnh, bé bú xong lại vắt hết sữa cuối đi (sữa cuối nhiều chất béo rất dễ gây tắc). Lúc nào mẹ thiếu sữa thì lại lấy sữa đấy ra hâm nóng lại cho bé bú. Tắc sữa cũng do cơ địa mỗi người. Có người rất hay bị tắc nên nếu đã bị tắc thì tốt nhất là cho con bú xong phải vắt thật hết.” - @: Vukhuc

Mách nhỏ cho bạn: Thông thảo là lõi thân khô (phần bấc) của cây Thông thảo còn gọi là cây Thông thoát, họ ngũ gia bì Araliaceae. Thông thảo là loại cây nhỏ cao 3-4m, thân cứng nhưng giòn, bên trong có lõi xốp trắng. Cây càng già thì lõi càng đặc và chắc hơn. Cây mọc hoang ở vùng núi như Cao Bằng, Lào Cai, Đăk Lăk…

Thông thảo vị ngọt, tính lạnh, vào hai kinh phế, vị. Có tác dụng lợi tiểu, thanh thấp nhiệt làm xuống sữa. Dùng chữa các bệnh tiểu tiện khó khăn (ngũ lâm), thủy thũng, tắc tia sữa. Liều dùng 2,5-5g sắc uống.

Phòng chống  tắc tia sữa

“Cửa ngõ” để sữa chảy ra chính là đầu vú, đây là phần mà vi khuẩn dễ xâm nhập và làm tắc tia sữa. Chính vì thế, điều quan trọng cần chú ý là luôn vệ sinh phần ngực sạch sẽ, nhất là phần đầu vú, các kẽ của phần đầu vú. Dùng khăn sạch, nhúng nước ấm để lau sạch đầu vú. Trước khi cho bé bú, bạn cần lau sạch đầu vú, vắt vài giọt sữa đầu bỏ đi rồi hãy cho bé bú. Sau đó, nếu trẻ bú không hết sữa, cần nặn hết sữa ra để đảm bảo không có sữa đọng lại bên trong, dễ vón cục gây tắc tuyến sữa. Lau sạch đầu vú khi bé đã bú và vắt hết sữa thừa.

Bạn có thể thử các phương cách trên nếu bị tắc tia sữa sau khi sinh con, nhưng nếu thấy có dấu hiệu bất thường hoặc cần những chẩn đoán chính xác để đảm bảo an toàn thì nên đến bác sĩ chuyên khoa sớm.

Chữa tắc tia sữa bằng đinh lăng

Không chỉ là cây cảnh thông dụng, cây rau ăn được ưa thích đinh lăng còn là một vị thuốc nam có tính năng chống dị ứng, giải độc thức ăn, chống mệt mỏi và làm tăng sức dẻo dai của cơ thể.

Đinh lăng có rất nhiều tác dụng chữa bệnh. Ảnh minh họa: IE