Hướng dẫn trồng cây gấc cho quả to

Hướng dẫn kỹ thuật trồng cây Gấc

Gấc (Momordica cochinesis) thuộc loài thân thảo dây leo thuộc chi mướp. Cây mọc khoẻ, chiều dài có thể mọc đến 15m. Thân dây có tiết diện góc, lá Gấc nhẵn thuỳ hình chân vịt phân ra từ 3 - 5 thuỳ. Gấc là loại cây đơn tính khác gốc, hoa màu vàng nhạt, quả hình tròn sắc xanh. Khi chín quả có màu đỏ. Hạt Gấc màu nâu thẫm hình dẹt, có khía. Gấc ra hoa từ mùa hè cho tới mùa thu, đến mùa đông quả chín.Mỗi năm Gấc chỉ cho quả một lần.

a. Thời vụ trồng: Bắt đầu từ tháng 2 dương lịch.

b. Chọn giống bằng hom: Chọn những cây sai quả, quả to, chín đẹp làm cây lấy hom giống. Chọn dây gấc bánh tẻ cắt thành từng đoạn dài từ 30 - 40 cm (gọi là hom) mỗi hom phải chọn 2 - 3 đốt trở lên

2/ Chuẩn bị: Phương pháp chuẩn bị đất và thiết kế giàn leo

a. Kỹ thuật chọn đất và chuẩn bị hố trồng

Gấc không kén đất nhưng để có năng suất cao cần đào hố trồng mật độ 4 - 6 m/cây, sâu 40 - 60 cm. Trộn 20 - 30 kg phân ải với đất mùn cho 1 hố. Bón lót: 0,5 - 0,6 kg super lân, 30 - 50 g Furadan 3H để ngừa sâu bọ phá hại dễ, bón vôi từ 300 g đến 1 kg vôi/hố. Vôi cần trộn đều với đất ở đáy hố trước khi bón phân hữu cơ.

b. Thiết kế giàn leo cho gấc

Phải có giàn gấc mới ra nhiều quả và đặc biệt cho leo ngang quả sẽ nhiều hơn. Tìm hướng cho hàng gấc để tránh gió, bão làm đổ, trên một đường thẳng theo hướng gió đã chọn, trồng những cây để làm cọc như tre, tận dụng các loại cây có sẵn như: Vải, nhãn, xoài, hồng, bưởi... dây thép có khoảng không rộng 30 x 30 cm có thể giữ được từ 3 - 5 năm cách làm giàn này đang được mô hình sử dụng.

3/ Kỹ thuật trồng và chăm sóc

- Chăm sóc cây gấc khi mọc dài khoảng 30 - 40 cm, theo dõi  bắt ngọn leo vào giàn và thường xuyên bắt các ngọn phân tán đều trên giàn, thường xuyên kiểm tra các gốc, gốc nào có nhiều quả sau năm thứ nhất giữ lại. Cuối mùa hoa, cắt bớt các nhánh con không có hoa để tập trung nuôi quả. Thường xuyên làm cỏ, xới nhẹ đất quanh gốc cách gốc từ 25 - 30 cm để kích thích dễ gốc phát triển.

- Bón phân: Ngoài lượng bón lót, năm đầu giữa mùa mưa bón thúc thêm mỗi hố 30 - 50 g phân hỗn hợp NPK16-16-8  để cho cây sinh trưởng mạnh cho nhiều trái, trái to.

- Tưới và thoát nước: Cây gấc cần đất đủ ẩm nhưng rất sợ úng do đó phải tưới đủ nước và thoát nước ở gốc cây cho tốt. Cây gấc cần nước nhiều nhất ở giai đoạn ra hoa và phát triển trái. Thiếu nước trong giai đoạn này sẽ làm hoa dụng, trái phát triển kém, năng suất thấp. Độ ẩm thích hợp trồng gấc là 70 - 80 độ ẩm tối đa.

- Ngoài các biện pháp chăm sóc phân bón, tưới đủ nước trong giai đoạn cây ra hoa phát triển trái, kỹ thuật phun một số chất kích thích tố trong giai đoạn cây còn nhỏ có 1 - 2 lá thật cũng làm tăng số hoa cái trên cây. Các hoá chất thường dùng là NAA (Naphthalen Acetic Acid) phun ở nồng độ 25 - 100 ppm (phần triệu).

- Thụ phấn nhân tạo: Gấc là loại cây đơn tính ( hiện chưa phát hiện thấy cây lưỡng tính). Việc thụ phấn chủ yếu nhờ gió, sâu bọ, ong bướm... để tăng năng suất tiến hành thụ phấn nhân tạo đây là cách làm có hiệu quả dùng bông ướt lấy phấn trên đầu nhị của hoa đực bôi đều lên nhị của hoa cái vào thời điểm hoa đực và hoa cái đã nở đều.

4/ Phương pháp thu hoạch và bảo quản

- Chỉ nên thu hái gấc khi quả đã chín đỏ (đỏ đến 1/2 quả). Màng đỏ bọc ngoài hạt dày và có nhiều chất béo sẽ chiết tách được nhiều dầu và caroten. Khi hái nên chọn những ngày nắng. Dùng dao sắc hoặc kéo bén cắt cuống trái chừa một đoạn dài 8 – 10cm. Quả được xếp vào trong sọt, mỗi sọt nặng khoảng 15 – 20kg để tiện vận chuyển. Dưới đáy sọt cứ một lớp quả lại để một lớp rơm rạ giữ cho quả gấc khỏi bị vỡ bẹp, nhất là khi vận chuyển đi xa. Trước khi sử dụng trái gấc cần được tồn trữ nơi thoáng mát.

- Gấc là loại cây sống lâu năm (15 – 20 năm), rụng lá về mùa đông. Khi thu hoạch xong cắt bỏ toàn bộ thân cành, chỉ để lại 30 – 50cm gốc. Đến vụ xuân từ gốc sẽ mọc lên cây mới.

Do ảnh hưởng của thời tiết nên mùa vụ gấc năm nay chậm hơn mọi năm gần 1 tháng, khoảng tháng 10 dương mới cho thu hoạch. Điều này đang làm bà con nhiều nơi lo lắng đến năng suất quả. Tuy nhiên,  với giống và kỹ thuật trồng của mình, ông Trần Sỹ Quảng ở xã Quảng Minh, Việt Yên, Bắc Giang khẳng định việc chậm thời vụ không ảnh hưởng đến năng suất quả trên 1 ha trồng gấc của ông.

                                         Ông Quảng ước tính năng suất gấc đạt 27 tấn/ ha

Ông Quảng cho biết: “Tôi thường chọn những giống gấc mới hoặc các giống lai cao sản của nước ngoài. Chúng cho quả to, khối lượng trung bình đạt 4-5 kg/ quả, ruột màu đỏ tím, hàm lượng dinh dưỡng cao hơn hẳn so giống gấc của ta."              

Ngoài ra, một kỹ thuật quan trọng mà ông Quảng đầu tư nhiều công sức đó là làm giàn bằng bê tong và dây cáp điện rất chắc chắn. Vốn đầu tư làm giàn là  6-7 triệu/sào, một số vốn đầu tư khá lớn, nhưng bù lại, thời gian sử dụng từ 20-30 năm, không lo gió bão làm ảnh hưởng đến năng suất quả.

Trong quá trình cây sinh trưởng, phát triển, ông Quảng thường xuyên thăm vườn, tỉa bớt lá già, lá úa, lá bệnh, tạo độ thoáng mát cho giàn, và cũng chủ động hạn chế sâu bệnh hại gấc.

Ông Quảng đã đem cây gấc của mình đi rất nhiều nơi để giới thiệu tới bà con. Hiện nay ông vừa cung cấp giống gấc, vừa thu mua gấc chín. Mỗi năm ông cung cấp khoảng 10 vạn cây giống, và thu mua khoảng 100 tấn gấc. Các công ty nước ngoài đến tìm ông và đặt vấn đề hợp tác để thu mua gấc chín ngày một nhiều hơn.

        Gấc: (Momordica cochinchinensis), cây leo, họ Bầu bí (Cucurbitaceae). Lá mọc so le, chia thuỳ khía sâu tới 1/3 hay 1/2 phiến lá. Hoa vàng nhạt, đơn tính. Quả hình bầu dục dài 15 - 20 cm, có gai mềm, khi non có màu xanh, chín màu đỏ. Trong quả có nhiều hạt xếp thành hàng dọc, có màng đỏ bao bọc. Hạt có vỏ cứng, đen. Trong hạt có nhân chứa nhiều dầu.

        Gấc thường dùng làm thực phẩm, còn dùng làm thuốc. Chiết, ép màng đỏ hạt G, được dầu G màu đỏ tươi, thơm, chứa nhiều axit béo và β - caroten (tiền vitamin A). Cứ 1 ml dầu G chứa khoảng 4.000 đơn vị β - caroten, tương ứng khoảng 6.600 đơn vị quốc tế vitamin A. Dùng trị bệnh khô mắt, quáng gà; làm vết thương, vết bỏng chóng lên da non.

 Theo y học cổ truyền, nhân hạt G chữa mụn nhọt, tiêu thũng, đắp chỗ sưng đau (vú); rễ sao vàng, tán nhỏ, chữa tê thấp; hạt giã nát, đắp chữa trĩ, lòi dom.

 I. Kỹ thuật chọn giống và ươm cành

 1. Chọn Giống

 Có thể trồng bằng hạt hoặc trồng băng hom.

 - Nếu trồng bằng hạt: Cần chọn trái lấy hạt ở những cây có trái to, sai trái, đợi cho trái chín đỏ hoàn toàn mới cho thu trái và nên để cho trái chín rực thêm vài ngày sau đó dùng tay bóp lấy hạt. Trước khi gieo thì cần chà rửa thật sạch lớp nhớt bọc quanh vỏ hạt để hạt dễ nẩy mầm.

 Xử lý hạt: Ngâm hạt trong dung dịch axit sunfuric 10% trong khoảng 24h cho vỏ hạt mềm gieo dễ nảy mầm hơn. Hoặc ngâm hạt trong nước ấm khoảng

 55 – 60 oC trong thời gian 10 – 12h cũng cho tỷ lệ nảy mầm cao.

 Sau khi xử lý, ươm hạt trong bầu đất cho hạt nảy mầm. Khi cây con cao khoảng 20cm sẽ đem trồng vào các hố đã chuẩn bị sẵn.

 Trồng bằng hạt sẽ cho cả cây đực và cả cây cái, nhưng chỉ cây cái mới có quả. Do đó nên trồng bằng hom.

 - Chọn giống bằng hom: Gấc cũng có thể trồng bằng cách nhân giống vô tính bằng cách giâm. Chọn những cây mẹ sai quả, quả to, chín đẹp làm cây lấy hom giống. Chọn dây gấc bánh tẻ cắt thành từng đoạn dài 30 – 40cm (gọi là hom). Mỗi hom phải có từ 2 – 3 đốt trở lên.

 2. Ươm cành: Có 2 cách để ươm cành

 Cách 1: Cắt bằng đầu, bôi vôi hai đầu, đem giâm xuống khu vực cát ẩm. Chú ý: Đầu gốc cắm sâu xuống đất khoảng 10 – 15cm, đặt nằm nghiêng và lấy tay nén quanh gốc cho chặt, đầu ngọn hướng lên trên.

 Cách 2: Cắt bằng đầu, bôi vôi hai đầu, đem giâm trong bầu. Bầu có thể là túi nilong, trong chứa đất bột trộn với lượng nhỏ phân chuồng ủ mục và trấu thóc để tăng độ xốp. Mỗi bầu có thể giâm được 3 hom gấc. Bầu đặt tại nơi có bóng mát hoặc có mái che. Bảo đảm đủ nước tưới thường xuyên, giữ ẩm và che bớt nắng trong thời gian ban đầu cũng như chỗ đất giâm cành cần phải được thoát nước tốt. Khoảng 2 – 3 tuần chồi sẽ mọc, đem trồng ở hố đã chuẩn bị sẵn.

 II. Kỹ thuật chọn đất và thời vụ trồng

 1. Chọn đất, đào hố và bón lót:

 Gấc không kén đất, trồng ở đâu cũng sống. Nhưng để có năng suất cao nên chọn đất tốt (đất phù xa), thoát nước. Cuốc xới để ủ nơi định trồng với khoảnh đất khoảng 1m2, sâu độ 40 – 60cm. Trộn 20 – 30kg phân ải với đất mịn cho một hố. Bón lót: 0,5 – 0,6kg super lân hoặc apatit, 30 – 50 gram Furadan 3H hoặc Basudin 10 H để ngừa sâu bọ phá hại rễ, cần phải bón vôi từ 300 gram đến 1 kg vôi/hố nếu đất quá chua. Vôi cần phải trộn đều với đất ở đáy hố trước khi bón phân hữu cơ. (Trong trường hợp bón phân tơi xốp trồng đơn giản chỉ cần đào rãnh rộng 0,5 - 0,6 m sâu 0,4 – 0,5 m bón lót phân chuồng (super lân) để trồng hoặc phân rác hoại mục có trộn thêm super lân để trồng.)

 Nếu trồng bằng hạt thì mỗi khoảnh đất như trên trồng 3 mầm gấc (hoặc 3 hom gấc) cách nhau trên một hình tam giác đều mỗi cạnh 40cm, mỗi góc để một cây. Theo dõi trong cả năm, cây nào có nhiều quả để lại. Có khi cả ba cây cùng tốt, nghĩa là có nhiều hoa cái và quả, khi đó cũng chỉ nên đểmột cây, đánh hai cây kia đi trồng ở chỗ khác.

 Quy mô hộ gia đình: Tận dụng đất, trồng gấc sát cạnh hàng rào, bên gốc cây đa, ở bờ ao hay gốc bờ tre...hoặc các cây nào đó làm cọc cho gấc leo cao.

 Quy mô lớn: Chọn địa điểm, chọn đất có điều kiện thuận tiện và làm giàn cho gấc leo. Gấc ưa đất mát, bằng phẳng, tiện sông, suối để lấy nước tưới. Gấctrồng thành từng hàng thẳng, mỗi cây cách nhau khoảng 4 – 6m và hàng nọ cách hàng kia khoảng 5m.

  2. Thời vụ trồng:

 Miền Bắc: Nên trồng vào tháng 2 – 3 dương lịch.

 Miền Nam: Trồng vào đầu mùa mưa, nơi đất ẩm, sẵn nước tưới.

 Thời gian đầu gấc phản ứng rất nhạy đối với độ ẩm của đất, qua vài trận mưa rào nó phát triển rất nhanh, ta phải làm giàn cho nó khỏi bò xuống đất. Kinh nghiệm là để gấc bò dưới đất thì quả rất ít và hay thối.

 3. Thiết kế giàn leo cho gấc:

 Trồng gấc cũng như trồng mướp, trồng bầu, cần phải đào hố hoặc đào rãnh trồng và làm giàn cho dây gấc leo mới có nhiều trái. Trong sản xuất gia đình cũng có thể cho gấc bò lên các cây thân gỗ trong vườn đã bị chết khô hoặc bò phủ tán các cây thân mọc còn sống nhưng năng suất không cao, dây gấc leo càng cao thì càng ít quả,… cho leo ngang quả nhiều hơn.

 III. Kỹ thuật chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh cho gấc

 1. Chăm sóc cây gấc:

 Khi cây mọc dài khoảng 30 – 40cm, theo dõi bắt ngọn leo vào giậu hoặc lên giàn và thường xuyên bắt các ngọn phân tán đều trên giàn; kiểm tra các gốc xem gốc nào có nhiều quả để sau năm thứ nhất giữ lại.

 Cuối mùa hoa, cắt bớt các giậu con cụt không có hoa để giậu được nhẹ bớt và nhựa cây tập trung nuôi quả.

 Thường xuyên làm cỏ, xới nhẹ đất quanh gốc cách gốc 25 – 30cm để kích thích rễ gấc phát triển.

 Bón phân: ngoài lượng phân bón lót, mỗi năm vào đầu, giữa và cuối mùa mưa nên bón thúc thêm mỗi hố 30 – 50 gram phân hỗn hợp NPK (16 –16 – 8) hoặc phân NPK (20 – 20 – 15) để cây sinh trưởng mạnh cho nhiều trái, trái to. Có thể đào rãnh rộng 10cm sâu 10cm hình vành khăn cách gốc 25 – 30cm bón phân vào rãnh rồi lấp đất lại hoặc rải đều phân lân lên mặt đất cách gốc 25 cm rồi dùng cuốc xới nhẹ lấp phân. Xếp cỏ khô, rơm rạ lên mặt để giữ ẩm và chống rửa trôi.

 - Tưới và thoát nước: Cây gấc cần đất đủ ẩm nhưng rất sợ úng do đó phải tưới đủ nước và thoát nước ở gốc cây cho tốt.

 - Cây gấc cần nước nhiều nhất ở giai đoạn ra hoa và phát triển trái. Thiếu nước trong giai đoạn này sẽ làm hoa rụng, trái phát triển kém, năng suất thấp.

 - Độ ẩm thích hợp để trồng gấc là 70 – 80% độ ẩm tối đa.

 Ngoài các biện pháp chăm sóc bón phân, tưới đủ nước trong giai đoạn cây ra hoa phát triển trái, kỹ thuật phun một số chất kích thích tốt trong giai đoạn cây còn nhỏ có 1 – 2 lá thật cũng làm tăng số hoa cái trên cây. Các hóa chất thường dùng là NAA (( Naphthalen acetic acid) phun ở nồng độ 25 – 100 ppm (phần triệu) hoặc MH (Maleic Hydrazide) phun ở nồng độ 100 – 150 ppm (phần triệu) cũng đều cho kết quả tốt.

 - Thụ phấn nhân tạo: Gấc là cây lưỡng tính: hoa đực và hoa cái cùng trên một dây, hoặc trên các dây của cùng một gốc. Việc thụ phấn chủ yếu nhờ gió, sâu bọ, ong bướm,...Để tăng năng suất, người ta tiến hành thụ phấn nhân tạo. Một trong những cách làm hiệu quả đó là dùng bông ướt lấy phấn trên đầu nhị của hoa đực bôi đều lên đầu nhụy của hoa cái vào thời điểm hoa đực và hoa cái đã nở đều.

 - Xử lý để gốc gấc: Trong điều kiện thời tiết bình thường sau khi hái trái gần xong vào khoảng cuối tháng 2 dương lịch ở miền Bắc và các tháng mùa khô ở miền Nam (tháng 11 – 12 dương lịch) cây gấc đã rụng lá gần hết dùng dao hoặc rựa bén hay kéo cắt cành chặt hoặc cắt dây gấc đi chừa lại một đoạn gốc dài 40 – 60 cm trên mặt đất, sau đó đào hố hình vành khăn rộng 20 cm sâu 10 cm cách gốc 25 – 30 cm bón phân rồi lấp đất lại và tưới nước để gốc tái sinh chồi mới. Mỗi năm cắt dây 1 lần; sau 3 – 4 năm gốc gấc rất to sẽ cho nhiều trái nếu chăm sóc tốt.

 2. Các loại sâu hại gấc:

Hiện nay đã phát hiện nhiều loại sâu bệnh phá hại cây gấc cần phòng trừ.

 * Sâu hại:

 - Bọ dừa (Ceratia similis) bọ cánh cứng dài 8 mm cánh màu vàng ăn phá hại lá gấc, phòng trừ bằng cách xịt các loại thuốc như vibaau 50ND pha 25 cc/bình 8 lít xịt đều trên lá.

 - Rầy mềm (Aphid gossypii) bu mặt dưới lá hút nhựa, xịt Decis hoặc Vicidi M 50ND 20 – 30cc/bình 8 lít.

 Để diệt bọ dừa, rầy mềm và bọ xít hại quả có thể dùng thuốc Terkill 10EC, liều lượng pha 10gram/10lit nước phun trên mặt lá và phía dưới giàn.

 - Nhện đỏ (Tetronychidea) tập trung nhiều ở mặt dưới lá thường thấy trong mùa nắng làm lá úa vàng, xoắn lá, dây gấc mọc cằn cỗi phòng trừ bằng cách phun xịt Kelthane hoặc Kerathane hay Tedion đều trên lá.

 - Ruồi trái cây (Dacus cucurbitae) phá hại nặng khi dây gấc có trái. Ruồi chích trái đẻ trứng ấu trùng phát triển phá vỏ trái làm thối trái, trị bằng cách phun xịt dung dịch Oncol hoặc Ofunack 1/300 – 1/500 vệ sinh lượm đốt bỏ các trái gấc thối rụng.

 - Sâu xanh ăn hại lá gấc: Dùng thuốc Padan 95SP, liều lượng pha 10-15gram/10lit nước phun vào buổi chiều mát.

 * Bệnh hại:

 - Bệnh đốm lá (Downy mildew) do nấm Pseudope-ronopora cubensis Rostow gây bệnh lá gấc bị bệnh mặt trên có nhiều chấm vàng, mặt dưới có các chất xám sau đó lá chết héo. Dây gấc bị bệnh phát triển kém không cho trái hoặc cho ít trái, trái nhỏ phẩm chất kém, phòng trị xịt dung dịch Benlate C, hoặc Rovral, Vibensu 4%o (phần ngàn) lên lá.

 - Bệnh cháy lá (Anthracnose) do nấm Collectrichum lagenarium Ell and Halst gây bệnh. Lá gấc bị bệnh cháy thành đốm hoặc cháy khô cả lá phòng trị giống như bệnh đốm lá.

 - Bệnh hoa lá (Mosaics) do virus (CMV) gây bệnh lá gấc bị bệnh thường bị đốm vàng xoắn lá dây mọc còi cọc không cho trái, bệnh do cực vi trùng gây ra không có thuốc trị, phòng trừ bằng cách nhổ bỏ phun thuốc trị bọ dừa và rầy mềm truyền bệnh cũng giảm bớt bệnh.

 - Bệnh tuyến trùng (Nematode) : Tuyến trùng Meloidogyne spp làm rễ, dây gốc bị tuyến trùng phá hại trông còi cọc phát triển kém, vàng cho trái hoặc không cho trái. Phòng bằng cách rải một hố 30 gram Furadan 34 hoặc 20 gram Mocap khi gieo hạt hoặc trồng cây con.

 IV. Quy trình thu hái gấc nhằm đảm bảo chất lượng

 Gấc ra hoa vào đầu tháng 6; bắt đầu có quả vào tháng 7, tháng 8 dương lịch và chín kéo dài bắt đầu từ tháng 9 cho đến tháng 2 năm sau. Năm nào mưa ít, quả gấc chín sớm, mưa nhiều chín muộn (tháng 10). Gấc là loại quả chín không đồng đều, có thời gian thu hoạch dài ngày. Để đảm bảo thời gian thu hoạch quả gấc cần chú ý những điểm sau:

 Chỉ nên thu hái gấc khi quả đã chín đỏ (đỏ đến 1/2 quả). Màng đỏ bọc ngoài hạt dày và có nhiều chất béo sẽ chiết tách được nhiều dầu và caroten. Khi hái nên chọn những ngày nắng. Dùng dao sắc hoặc kéo bén cắt cuống trái chừa một đoạn dài 8 – 10cm. Quả được xếp vào trong sọt, mỗi sọt nặng khoảng 15 – 20kg để tiện vận chuyển. Dưới đáy sọt cứ một lớp quả lại để một lớp rơm rạ giữ cho quả gấc khỏi bị vỡ bẹp, nhất là khi vận chuyển đi xa. Trước khi sử dụng trái gấc cần được tồn trữ nơi thoáng mát.

 - Yêu cầu thu mua: Quả gấc phải chín đều về sinh lý, không dập náp, thối hỏng...,không chín ép, không giấm. Trọng lượng quả từ 0,8kg trở lên.

 Gấc là loại cây sống lâu năm (15 – 20 năm), rụng lá về mùa đông. Khi thu hoạch xong cắt bỏ toàn bộ thân cành, chỉ để lại 30 – 50cm gốc. Đến vụ xuân từ gốc sẽ mọc lên cây mới.

 Trên đây là một số điểm chính về kỹ thuật trồng và chăm sóc cây Gấc. Chúc bà con trồng gấc cho năng suất tốt và đạt hiệu quả kinh tế cao!

Bảo quản gấc tươi
Cách nấu xôi gấc ngon, đỏ tưng bừng
Cách làm xôi vò gấc
Tự chế biến dầu gấc đơn giản tại nhà
Công dụng chữa bệnh của quả gấc
Tác dụng của hạt gấc


(St)