An cung Ngưu Hoàng Hoàn ở Việt Nam

 

ACNHH là gì?

Là phương thuốc do danh y Ngô Đường, tự Cúc Thông, người đời Thanh (Trung Quốc), đại biểu trọng yếu của học phái ôn bệnh, sáng chế, được ghi trong sách “Ôn bệnh điều biện” nổi tiếng của ông với thành phần gồm: ngưu hoàng 1 lạng, uất kim 1 lạng, tê giác 1 lạng, hoàng cầm 1 lạng, hoàng liên 1 lạng, hùng hoàng 1 lạng, sơn chi 1 lạng, chu sa 1 lạng, mai phiến 2 tiền 5 phân, xạ hương 2 tiền 5 phân, trân châu 5 tiền. Tất cả tán bột thật mịn, dùng mật làm hoàn, mỗi hoàn 1 tiền, lấy vàng lá làm áo, bao sáp.

Công dụng của ACNHH ra sao?

Theo dược học cổ truyền, ACNHH có công dụng thanh nhiệt giải độc, trấn kinh khai khiếu, dục đàm. Chuyên trị ôn nhiệt bệnh, nhiệt tà nội hãm tâm bào, đàm nhiệt ủng bế tâm khiếu dẫn đến sốt cao phiền táo, thần hôn thiềm ngữ (hôn mê, rối loạn ngôn ngữ) hoặc thiệt kiển chi quyết (lưỡi rụt, tay chân giá lạnh), trúng phong khiếu bế, tiểu nhi kinh quyết thuộc đàm nhiệt nội bế.

Đây là một trong ba phương thuốc lương khai trọng yếu (lương khai tam bảo hay ôn bệnh tam bảo) cùng với chí bảo đan và tử tuyết đan, là một trong những dược vật cấp cứu hữu hiệu của Y học cổ truyền. “Cung” là chỉ tâm bào, tâm bào là cái màng ở ngoài bọc lấy tim; ôn nhiệt độc tà nội hãm, khi xâm phạm vào tâm, trước hết là tác động đến tâm bào. Nếu nhiệt tà quá thịnh sẽ làm nhiễu loạn thần minh mà dẫn đến tình trạng thần hôn thiềm ngữ. ACNHH có đủ khả năng thanh hóa đàm nhiệt nội hãm tâm bào, nhiệt thanh đàm hóa thì tâm thần tất an, vì thế mà gọi là “an cung”.

Trong phương, ngưu hoàng, tê giác và xạ hương có công dụng thanh tâm tả hỏa giải độc, dục đàm khai khiếu, tức phong định kính, là quân dược; hoàng cầm, hoàng liên, sơn chi thanh nhiệt tả hỏa giải độc; uất kim tán tà hỏa; mai phiến phương hương khứ uế, thông khai bế; chu sa, trân châu và vàng lá trấn tâm an thần; mật ong hòa vị điều trung.

Tác dụng dược lý của ACNHH là gì?

Tác dụng trấn tĩnh và chống co giật

Kết quả nghiên cứu thực nghiệm cho thấy, ACNHH khi cho chuột uống hoặc tiêm vào trong ổ bụng đều làm cho chúng giảm thiểu hoạt động tự chủ, xuất hiện hiện tượng yên tĩnh, làm tăng tác dụng ức chế hệ thống thần kinh trung ương và kéo dài thời gian gây ngủ của phenobarbital và pentothal. ACNHH còn chống tác dụng hưng phấn và gây co giật của amphetamin và làm giảm thấp tỷ lệ tử vong do thuốc này gây nên.

Tác dụng hồi tỉnh

Khi tiêm vào ổ bụng của chuột bạch 0,8 – 1ml thanh khai chú xạ dịch, một chế phẩm của ACNHH, liên tục trong 5 ngày, nhận thấy hoạt tính của acetylcholin esterase trong nhân lục (locus cerulerus) gia tăng, chứng tỏ hoạt tính của acetylcholin trong nhân lục có thể kích phát hoạt tính của catecholamine trong các neuron, làm hồi phục công năng hướng tâm của cấu trúc lưới trong chất não, từ đó đạt được tác dụng hồi tỉnh. Nghiên cứu thực nghiệm cũng đã chứng minh tác dụng bảo vệ tế bào gan khỏi sự tác động bất lợi của carbon tetrachloride, làm hồi tỉnh hôn mê gan do nhiễm độc.

Tác dụng giải nhiệt

Kết quả nghiên cứu thực nghiệm đã chứng minh ACNHH có tác dụng làm hạ thấp thân nhiệt của thỏ được gây sốt bằng độc tố của vi khuẩn, tác dụng kéo dài từ 5 – 6 giờ, so với nhóm chứng có sự khác biệt rõ rệt. Nhiều nghiên cứu cũng đã chứng minh tác dụng giải nhiệt của ACNHH trong các trường hợp sốt do tiêm vắc-xin tam liên, thông thường sau khi tiêm vắc-xin chừng 60 phút thân nhiệt tăng cao, dùng ACNHH có thể làm cho thân nhiệt giảm rất nhanh.

Tác dụng chống viêm tiêu thũng

Kết quả nghiên cứu thực nghiệm cũng đã chứng minh tác dụng rõ rệt của ACNHH đối với tình trạng viêm khớp ở chuột. Trên mô hình gây viêm tai chuột bằng dinathylbenzene, ACNHH tỏ ra có tác dụng ức chế rõ rệt quá trình viêm. ACNHH còn có tác dụng kích thích khả năng thực bào của đại thực bào, làm tăng chỉ số và tỷ lệ % thực bào, làm cho đại thực bào to ra và gia tăng số lượng các túi thực bào.

Tác dụng đối với hệ tim mạch

Kết quả nghiên cứu cho thấy, ACNHH có tác dụng làm hạ huyết áp trên động vật thí nghiệm từ 5,4 – 7,5 kPa. Trên tim thỏ cô lập, ACNHH có khả năng ức chế sức co bóp cơ tim và làm giảm tần số tim. Trên chó gây mê, ACNHH làm chậm nhịp tim, hạ huyết áp nhưng lưu lượng động mạch vành và sức bóp cơ tim lại gia tăng. Chứng tỏ thuốc có khả năng cải thiện công năng tim. Ngoài ra, ACNHH còn có tác dụng làm giảm lượng oxy tiêu thụ cơ tim, kéo dài thời gian sống của động vật thí nghiệm trong điều kiện thiếu oxy.

"Thiên hạ" đang kháo nhau về một loại “thần dược” có tác dụng phòng tai biến mạch máu não (TBMMN) - một loại bệnh thường gặp và là nỗi lo lắng thường trực của người cao tuổi. Sự thật về loại thuốc này như thế nào?

Có tác dụng hỗ trợ chữa bệnh...

Đây là một loại thuốc có nguồn gốc xuất xứ từ Trung Quốc, dạng viên, bên ngoài được bao bọc bằng sáp, một liều là 3 viên (giá một viên thuốc này là từ 800.000 - 1 triệu đồng/viên). Theo như lời đồn của không ít người dân thì, chỉ cần uống hết một liều thuốc này có thể phòng ngừa tai biến ít nhất là 3 năm trở lên.

TS.Trần Quốc Bình - Giám đốc BV Y học cổ truyền Trung ương, cho biết, tên đầy đủ của thuốc này là “An cung Ngưu hoàng hoàn”. Đây là loại thuốc nổi tiếng chữa “trúng phong” trong y học cổ truyền (mà nay y học hiện đại gọi là “tai biến mạch máu não”) với các biểu hiện méo miệng, liệt nửa người...

Tuy nhiên, trúng phong có 2 dạng: trúng phong kinh lạc và trúng phong tạng phủ. Nếu trúng phong kinh lạc thì không hôn mê, còn trúng phong tạng phủ thì có hôn mê. Thuốc này, về lý thuyết, có thể dùng được cho cả người lớn và trẻ em, nhưng với liều dùng nghiêm ngặt. Với người lớn, ngày dùng 1-2 viên trong giai đoạn cấp có tác dụng khai khướu, tỉnh thần, tức là làm tỉnh táo và hạn chế cơn trúng phong, chống co giật, chống liệt.

Với sự phát triển của y học, hiện nay, TS Bình cho hay, thuốc “An cung ngưu hoàng hoàn” được vận dụng điều trị trong TBMMN, chấn thương sọ não giai đoạn cấp hoặc viêm não giai đoạn cấp (nhưng dùng kết hợp với thuốc cấp cứu của y học hiện đại). Thông thường, liều dùng là 3 viên trong 3 ngày. Trường hợp nặng, có thể dùng 1-2 viên/ngày. Nhiều trường hợp TBMMN, bên cạnh điều trị theo phác đồ của y học hiện đại, dùng “An cung ngưu hoàng hoàn” trong 15 ngày giai đoạn cấp có hiệu quả rất tốt.

... nhưng không phải là vắc-xin

TS Trần Quốc Bình khẳng định, công dụng của thuốc “An cung ngưu hoàng hoàn” là có thật. Tuy nhiên, việc nói uống 3 viên để phòng ngừa TBMMN trong 3 năm trở lên là không có cơ sở khoa học, bởi vì thuốc này không phải như vắc xin để phòng bệnh. TS Bình cho biết thêm, việc điều trị dự phòng có thể áp dụng trong điều kiện cụ thể như: Người huyết áp cao tự dưng thấy khó chịu, đau đầu, chóng mặt, chân tay tê tê, yếu dần, giọng nói hơi líu..., tức là báo hiệu sắp có tai biến thì có thể uống chặn một viên. Việc uống chặn có thể phòng ngừa được cơn tai biến lúc đó, chứ không có nghĩa là phòng được trong thời gian dài vài năm.

Thuốc không có nhiều tác dụng phụ, nhưng người không có bệnh thì không nên dùng. Người không nhiệt, không đàm bế, tức là trụy tim mạch thì phải hồi sức cấp cứu chứ không dùng thuốc này. Phụ nữ có thai cũng không được dùng thuốc này. Người có bệnh đại tràng mãn tính (hay đi phân lỏng) cần chú ý khi dùng vì sẽ dễ đi lỏng hơn. Đặc biệt, dù có bệnh cũng không dùng kéo dài vì một số vị thuốc trong “An cung ngưu hoàng hoàn” - ngoài việc điều trị bệnh, rất có hại cho cơ thể.

Điều cần lưu ý, thuốc An cung ngưu hoàng hoàn trôi nổi trên thị trường nhiều loại khác nhau, chất lượng cũng khác nhau. Ngay ở Trung Quốc cũng có nhiều cơ sở sản xuất thuốc này và chất lượng ở các cơ sở là không giống nhau. Do thuốc nổi tiếng nên hàng giả, hàng nhái cũng nhiều. Vì vậy, để đảm bảo trong việc điều trị bệnh, chỉ nên mua ở những cơ sở, qua những thầy thuốc tin cậy - TS.Bình khuyến cáo.

Thực tế, trong quá trình điều trị cho bệnh nhân, PGS.TS.Nguyễn Quang Tuấn, trưởng khoa C4, Viện tim mạch Quốc gia thừa nhận, khi bị tai biến rồi, một số người dùng thuốc này (bên cạnh điều trị theo thuốc tây y) cũng có tác dụng tốt (hồi phục nhanh hơn).

Tuy nhiên, tác dụng uống để phòng tai biến thì PGS Tuấn chưa nghe thấy bao giờ. Bởi vậy, PGS Tuấn cũng khuyến cáo người dân không nên dùng thuốc này để phòng ngừa tai biến, vì điều này chưa được nghiên cứu trên người Việt Nam.

Để phòng ngừa TBMMN hiệu quả, điều cần nhất là kiểm soát chứng béo phì, đưa cân nặng trở về mức trung bình, kiểm soát tốt huyết áp, điều trị bệnh đái tháo đường (nếu có).