Khi nào nên bắt đầu siêu âm thai

Nhiều nhà khoa học cho rằng, cần nhận thức một cách nghiêm túc và đúng đắn về nguy cơ có thể của siêu âm, mặc dầu chưa có những bằng chứng thực sự thuyết phục về những nguy cơ đó

Siêu âm là một phương tiện chẩn đoán được áp dụng rộng rãi trong đánh giá thai nghén. Bắt đầu được thực hành khoảng 40 năm trước trên thế giới, siêu âm tạo nên một cuộc cách mạng và trở thành một công cụ không thể thiếu trong hầu hết mọi lĩnh vực chẩn đoán y khoa nói chung và sản khoa nói riêng. Nhìn chung, siêu âm được dùng để phát hiện các bất thường thai nhi, phần phụ của thai, chẩn đoán và theo dõi nhiều trường hợp thai nghén có nguy cơ cao.

Siêu âm sản khoa dược bắt đầu ứng dụng trên lâm sàng tại Việt Nam vào những năm đầu của thập niên 1990, và cũng nhanh chóng trở nên vô cùng thông dụng. Đa số các thày thuốc sản khoa Việt Nam hiện tại sử dụng siêu âm như là phương tiện hàng đầu để chẩn đoán và theo dõi thai nghén.

Không thể kết luận siêu âm là vô hại: Những nghiên cứu đáng lưu tâm

Ngay cả trong rất nhiều giấy khám siêu âm hoặc trong quá trình thăm khám hay tư vấn, siêu âm được trình bày như không có hại cho bà mẹ và thai nhi hoặc khoa học hơn là “không có bằng chứng để kết luận những nguy cơ của siêu âm có thể gây ra với thai nghén”. Những kiến thức này cùng với sự phát triển cực nhanh của các thế hệ siêu âm hiện đại (3 chiều, 4 chiều, Doppler) cho phép tạo ra các hình ảnh sống động như thật, đã tạo nên một “làn sóng” sử dụng siêu âm trong cả giới thày thuốc cũng như sản phụ hay gia đình sản phụ. Và sử dụng siêu âm đã trở nên lạm dụng khi trên thực tế siêu âm vẫn có thể gây ra những nguy cơ nhất định, dù chưa được xác định chắc chắn, trước mắt và cả lâu dài.

Trong một nghiên cứu tại một bệnh viện sản phụ khoa lớn tại Việt Nam năm 2003-2004, Tine Gammeltoft, tiến sĩ nhân chủng học tại Đại học Copenhagen đã đề cập tới tình trạng lạm dụng siêu âm hiện nay. Rất nhiều các sản phụ trong nghiên cứu này đã nhận được 5-6 lần siêu âm trong quá trình mang thai của họ, và có những sản phụ siêu âm tới hơn 10 lần. Vậy số lần siêu âm nhiều như vậy xuất phát từ nhu cầu thực tế, một đòi hỏi bắt buộc của chuyên môn hay đơn thuần là sự lạm dụng, về phía cả bệnh nhân cũng như thày thuốc?

Ngay từ khi bắt đầu ứng dụng siêu âm trong lĩnh vực nghiên cứu hay thực hành, các nhà khoa học thế giới đồng thời bắt đầu nghiên cứu những nguy cơ có thể của siêu âm. Những nghiên cứu ban đầu, trên những nhóm nhỏ bệnh nhân cho thấy những kết quả khả quan rằng sóng siêu âm không gây ra những nguy cơ đáng kể. Tuy nhiên, đến năm 1978, Veluchamy bắt đầu đề cập tới những hiệu ứng sinh học của sóng siêu âm, và đòi hởi sự cấp thiết cho các nghiên cứu rộng với thời gian dài hơn cho sự phơi nhiễm với siêu âm cho thai nhi, với những liều nhất định và yêu cầu các hướng dẫn lâm sàng cụ thể. Năm 1984, trong sự phát triển ồ ạt của siêu âm, các nhà sản khoa hàng đầu tại Viện Sức khoẻ quốc gia Mỹ đã đưa ra các khuyến cáo về sử dụng siêu âm một cách đúng đắn.

Năm 1988, nghiên cứu của Moore và cộng sự đưa ra kết quả rằng những bà mẹ siêu âm trên 2 lần trong thai nghén có nguy cơ sinh con nhẹ cân hơn các bà mẹ siêu âm ít hơn. Kết quả này được ủng hộ bởi nghiên cứu của Marinac-Dabic và cộng sự năm 1994 rằng nguy cơ sinh con nhẹ cân tăng gấp 2 lần ở các bà mẹ siêu âm nhiều hơn 4 lần trong thời kỳ thai nghén.

* Một nghiên cứu tại Việt Nam cho thấy: Nhiều sản phụ được siêu âm 5-6 lần trong quá trình mang thai, và có những sản phụ siêu âm tới hơn 10 lần. Số lần siêu âm nhiều như vậy xuất phát từ nhu cầu thực tế, một đòi hỏi bắt buộc của chuyên môn hay đơn thuần là sự lạm dụng?

Nghiên cứu của Campbell và cộng sụ năm 1993 chỉ ra rằng các bà mẹ được siêu âm quá nhiều trong thời kỳ thai nghén có nguy co cho trẻ chậm nói hơn các bà mẹ không được siêu âm. Những nghiên cứu của Savelsen (1993) và Kieler (1998) cho thấy tỷ lệ không thuận tay phải ở trẻ trai nhiều hơn ở những bà mẹ có số lần siêu âm cao.

Năm 1988, Ziskin và Pettiti cho rằng chưa có những bằng chứng được xác minh thuyết phục về tác động nguy hại của siêu âm với thai nghén. Tuy nhiên, với sự phát triển nhanh của các máy siêu âm thế hệ mới với nguồn âm vang lớn hơn hoặc với hiệu ứng xung của phổ Doppler khi tập trung quá lâu vào một điểm có thể gây ra nhiều hiệu ứng sinh học bởi nhiệt, hoặc không bởi nhiệt hoặc bởi âm vang trong khoang. Vì thế, chính tác giả này (hiện là chủ tịch Hiệp hội thế giới về siêu âm trong sinh học và y học) đưa ra những giả thuyết về nguy cơ của siêu âm cho sự phát triển hệ thần kinh trung ương của thai nhi.

Các nghiên cứu ngày nay hướng sự tập trung cao vào tác động của sóng siêu âm tới sự phát triển của não. Cho dù chưa có những bằng chứng rõ ràng và thuyết phục, các nhà khoa học vẫn đặt những giả thuyết: Trong suốt quá trình phát triển của não bộ, có những chu chuyển tế bào một cách nhanh chóng, và đó là một điều kiện thuận lợi cho các đột biến ở mức độ gen, một khi có các tác nhân kích thích ngoại lai. Trước khi não trưởng thành, hàng rào máu não là mỏng và dễ bị phá huỷ. Tạp chí New Scientist mới đây công bố nghiên cứu của Roxane Khamsi (tháng 8 năm 2006) rằng siêu âm có thể huỷ hoại sự phát triển não bộ của bào thai chuột.

Khuyến cáo: cần tôn trọng các nguyên tắc cơ bản
Cần phải thừa nhận những lợi ích to lớn mà siêu âm mang lại trong việc chẩn đoán và theo dõi thai nghén, tuy nhiên cần nhận thức một cách nghiêm túc và đúng đắn về nguy cơ có thể của siêu âm, mặc dầu chưa có những bằng chứng thực sự thuyết phục về những nguy cơ đó. It nhất, các nhà khoa học và các thày thuốc hiện tại trên thế giới đã thóng nhất ở một vài điểm: nguy cơ lớn nhất cho thai nhi khi sử dụng siêu âm là trong vòng 3 tháng đầu thời kỳ thai nghén, và siêu âm chỉ nên thực hiện khi có những lợi ích rõ rệt cho thai nghén so với nguy cơ. Và nguyên tắc cơ bản đạt được sự đồng thuận lớn nhất là: ALARA (phơi nhiễm ở mức độ thấp một cách hợp lý – as low as reasonably achievable).

Các quốc gia phát triển trên thế giới hiện tại đều khuyến cáo hạn chế sử dụng siêu âm khi có thể đối với các trường hợp thai nghén bình thường. Anh, Đan mạch, Nauy, và Australia chỉ khuyến cáo một lần siêu âm trong suót quá trình thai nghén. Đức khuyến cáo 2 lần và Hylạp đồng ý với 3 lần.

Đây là một khuyến cáo chặt chẽ và cụ thể từ Hội đồng chẩn đoán hình ảnh, Hội các nhà sản phụ khoa Canada cho việc áp dụng siêu âm trong thai nghén tại quốc gia này:

1.     Siêu âm thai nghén chỉ nên sử dụng khi các lợi ích y học vuợt trội so với nguy cơ tiềm tàng hay lý thuyết (II-2A)

2.     Siêu âm thai nghén không được sử dụng cho các lý do ngoài y học, ví dụ như xác định giới tính, chụp ảnh hay các video, hoặc các mục đích thương mại (III-B)

3.     Phơi nhiễm với siêu âm phải ở mức càng thấp một cách hợp lý càng tốt (ALARA) vì nguy cơ tiềm tàng của tăng nhiệt mô khi chỉ số nhiệt vượt quá 1. Cường độ phơi nhiễm có thể giảm đi bởi sự kiểm soát công suất phát ra hoặc giảm thời gian của tia tập trung tại một điểm (II-1A)

4.     Tất cả các thiết bị siêu âm chẩn đoán phải tuân thủ tiêu chuẩn của nguồn phát (ODS) (III-B)

5.     Khi siêu âm được thực hiện với mục đích nghiên cứu hoặc giảng dạy, các cá nhân trong nghiên cứu phải được thông báo nếu chỉ số cơ học (MI) hay chỉ số nhiệt (TI) vượt quá 1 (III-B)

6.     Khi phải siêu âm cho 3 tháng đầu thai kỳ, cần tránh không sử dụng Doppler và Doppler màu.

Cho đến nay, Mỹ chưa đưa ra một khuyến cáo cụ thể về số lần sử dụng siêu âm trong suốt thời gian mang thai. Tuy nhiên, ngay trước khi đặt bút viết bài báo, tác giả gọi điện tới Georgine Lamvu, Bác sĩ phụ trách siêu âm sản khoa tại bệnh viện Đại học North Carolina, một trong những cơ sở nghiên cứu Y khoa uy tín tại Mỹ, để hỏi về số lần siêu âm mà cá nhân chị khuyến cáo cho một thai phụ bình thường trong quá trình mang thai. “Một lần thôi, nếu không có nguy cơ thực sự đặc biệt”- Georgine trả lời.

Tôi biết rằng thông thường, lần siêu âm đầu tiên sẽ trong khoảng 11 - 14 tuần nhưng liệu tôi có thể siêu âm sớm hơn không?

Trả lời:

Nếu từng bị sẩy thai, từng điều trị vô sinh hay từng chảy máu, đau bụng trong các lần mang thai trước thì nên siêu âm sớm, trong khoảng 6 - 11 tuần. Và việc siêu âm sớm này cần được thực hiện bởi các bác sĩ giỏi.

Một lý do khác để siêu âm thai trước 6 tuần là để xem phôi có làm tổ đúng vị trí. Nếu bạn có các triệu chứng như đau 1 bên bụng dưới thì việc sớm chẩn đoán sẽ giúp ích rất nhiều. Siêu âm cũng giúp bác sĩ biết chính xác rằng thai nằm trong hay ngoài tử cung.

Còn nếu bạn chỉ muốn xem tình trạng mang thai của mình có tốt không thì nên đợi thêm 1 thời gian nữa, tức là ngoài 11 tuần hãy đi siêu âm.

Thường thì siêu âm sẽ được thực hiện dưới dạng đầu dò vì lúc này tử cung vẫn còn nằm sâu trong khung xương chậu. Siêu âm đầu dò sẽ cho hình ảnh rõ ràng hơn nhờ tiếp cận với tử cung ở vị trí gần. Loại siêu âm này cũng giúp biết chính xác thai có nằm trong tử cung không, ngoài ra cũng có thể biết chính xác xem buồng trứng có u nang hay tử cung có bị xơ hóa không. Ngoài ra, siêu âm đầu dò cũng giúp tìm ra nguyên nhân chính xác dẫn tới đau hay chảy máu.

Sau khi siêu âm, những hình ảnh có thể thu được là:

- Ở thời điểm thai 5 tuần tuổi (3 tuần sau thụ thai): chỉ có thể thấy “1 túi thai trống”.

- Ở thời điểm thai 6 tuần tuổi: Túi noãn hoàn đã nhìn rõ và tuy không phổ biến nhưng đã có thể “bắt” được tim thai.

- Ở thời điểm thai 7 tuần tuổi: Phôi mầm lúc này dài khoảng 1cm và nhịp tim lúc này là khoảng 150 lần/phút.

- Ở thời điểm thai 8 tuần tuổi: phôi mầm lúc này dài khoảng 16mm và đã có thể nhìn thấy rõ sự khác biệt giữa đầu và thân mình cùng 1 số bộ phận khác.

- Ở thời điểm thai 9 tuần tuổi: Đã có thể nhìn thấy đầu, thân mình và các chi, trông đã ra dáng hình hài một đứa trẻ và chính thức được gọi là thai nhi.

Đa thai có thể phát hiện vào tuần thứ 6 của thai kỳ và 1 phôi mầm có thể bị “thải loại” ở giai đoạn này. Việc siêu âm lại 1 - 2 tuần sau đó mới cho biết chính xác là song thai có thể phát triển hay chỉ giữ được 1 thai.

Cuối cùng, siêu âm sớm đôi khi có thể gây rắc rối dù đa phần các bà mẹ vẫn sinh con bình thường. Trong khi đó, những kết luận của lần siêu âm sớm này không có tính thuyết phục cao, vì thế tốt nhất bạn nên đợi thêm 1 - 2 tuần nữa hãy siêu âm. Mặc dù 1 - 2 tuần có thể sẽ khiến bạn cảm thấy dài do phải chờ đợi, nhưng nó sẽ giảm bớt những lo lắng không đáng có do kết luận ban đầu ở lần siêu âm sớm kia.

Thông thường đến cuối tuần thai thứ 6 (nếu tính từ thời điểm thụ thai thì là tuần thứ 4) qua siêu âm chúng ta có thể nhìn thấy tim thai (rất nhỏ) và bắt đầu nghe được nhịp đập của tim thai. Tuy nhiên đôi khi trong siêu âm sớm (trước tuần thai thứ 8) các bác sỹ không phát hiện thấy tim thai, trong trường hợp này thai phụ cần làm gì?

Không thấy tim thai trong siêu âm nói lên điều gì?

Nếu chưa đến tuần thứ 7 (hoặc thứ 8) của thai kỳ thì việc không thấy tim thai, trong lần siêu âm đầu tiên, là khá bình thường. Thai phụ nên chờ kết quả của lần siêu âm tiếp theo.

Nếu đã qua tuần thứ 8 của thai kỳ mà không phát hiện được tim thai qua siêu âm, có thể là dấu hiệu của sảy thai. Nếu có hoạt động tim thai, tỷ lệ thành công của thai nghén dự đoán khoảng 90%. Không có hoạt động tim thai, tỷ lệ sảy thai dự đoán khoảng 88%.

Kết quả không chính xác 100% là do trong giai đoạn đầu của thai kỳ, sự tính toán tuổi thai có sự dao động (bác sĩ siêu âm kết luận trên báo cáo của máy, còn người mẹ thì thường tính tuổi thai dựa trên kỳ kinh cuối cùng). Chưa kể một số máy siêu âm kém nhạy cảm nên không thể nhận biết được tim thai. Trường hợp này, bác sĩ sẽ chỉ định siêu âm lại sau 1 tuần nữa.

Không nhận biết được tim thai có liên quan đến sảy thai, nếu nó bao gồm những yếu tố sau:

- Đã phát hiện tim thai trong lần siêu âm đầu nhưng đến lần siêu âm sau lại không tìm thấy tim thai đâu nữa.

- Không thấy tim thai và mức hCG bị tụt xuống.

- Siêu âm lại sau lần siêu âm đầu 1-2 lần nhưng vẫn không tìm thấy tim thai.

- Các xét nghiệm khác chỉ ra rằng, tim thai hoàn toàn không tồn tại.

Thai phụ cần làm gì?

Khi siêu âm từ tuần thai thứ 6, thứ 7 mà chưa có tim thai thai phụ không nên quá lo lắng mà cần nghỉ ngơi, hạn chế hoạt động, chờ sang tuần thai thứ 8, thứ 9 đi siêu âm lại theo lịch hẹn của bác sỹ. Nếu bạn thấy có bất kỳ một bất thường nào đi kèm với việc không thấy tim thai như là ra máu âm đạo, đau bụng dưới... thì cần thông báo cho bác sỹ ngay.

Bạn không nên uống bất kỳ một loại thuốc an thai hay dưỡng thai nào mà không theo chỉ định của bác sỹ kể cả các loại thuốc Nam, thuốc Bắc bạn cũng không nên tự ý sử dụng.

Siêu âm được tiến hành như thế nào?

Có hai lần siêu âm quan trọng cho phụ nữ mang thai, lần thứ nhất là ở ba tháng đầu của thai kỳ nhằm mục đích xác nhận có thai hay không, tuổi thai là bao nhiêu, số lượng thai, thai ở trong hay ngòai tử cung…Lần tiếp theo vào khỏang tuần thứ 16-20 nhằm mục đích phát hiện những bất thường của thai nhi. Bạn có thể được siêu âm nhiều lần theo chỉ định của bác sĩ tùy thuộc vào sự tình trạng thai kỳ của bạn.

Hầu hết các loại siêu âm dưới đây đều sử dụng sóng siêu âm. Bác sĩ siêu âm sẽ bôi một ít gel đặc biệt lên bụng bạn, sau đó di chuyển một thiết bị cầm tay (bộ chuyển đổi) trên da bạn để truyền hình ảnh em bé trong bụng lên màn hình. Bạn có thể được yêu cầu phải nhịn đi tiểu trước khi siêu âm. Bàng quang đầy nước giúp đẩy tử cung về phía trước và cho bạn nhìn thấy hình ảnh siêu âm rõ nét hơn.

Các loại siêu âm

Siêu âm thai sớm

Nếu bạn có tiền sử sẩy thai, thai ngòai tử cung khi bạn bị đau bụng, ra máu thì bạn phải đến phòng khám thai để được bác sĩ thăm khám và chỉ định siêu âm sớm nếu cần.

Siêu âm theo lịch hẹn

Được thực hiện khoảng tuần thứ 6 -12 vô kinh, đây là lần siêu âm đầu tiên và cần thiết đối với tất cả các thai phụ. Vào lúc này em bé của bạn còn quá nhỏ, để có hình ảnh rõ nhất lần siêu âm này thường sử dụng một đầu dò nhỏ đưa vào phía trong âm đạo của bạn.

Loại siêu âm này được tiến hành khá an toàn nhưng có thể bạn thấy đôi chút lo lắng. Vậy thì tốt nhất là bạn hãy nói chuyện với bác sĩ để họ giải đáp các thắc mắc của bạn. Hãy nhớ rằng lần siêu âm này là để kiểm tra xem thai nhi có đang phát triển khỏe mạnh không.

Nó giúp bạn biết tương đối chính xác ngày dự sinh và đánh giá một số chi tiết quan trọng như:

• Xác định có thai hay không, thai ở trong hay ngòai tử cung.
• Tuổi thai.
• Số lượng thai nhi.
• Kiểm tra sự phát triển của thai.
Lần siêu âm này kéo dài khoảng 10 phút và trong khoảng thời gian đó các hình ảnh của bé sẽ được ghi lại. Việc nhìn thấy bé yêu trên màn hình là một trải nghiệm vô cùng thú vị và nhiều bà mẹ xúc động không cầm được nước mắt. Bạn có thể có được tấm hình đầu tiên của bé yêu để mang về nhà khoe với những người thân yêu và cùng nhau chia sẻ niềm vui có em bé.

Siêu âm đo độ mờ da gáy thai nhi (Siêu âm NT)

Loại siêu âm này rất an toàn và không gây rủi ro cho bé của bạn. Nếu thực hiện, nó thường diễn ra vào khoảng tuần thứ 11 - 14 của thai kỳ. Tuy nhiên, một số bệnh viện không cung cấp loại siêu âm này. Nếu nơi bạn khám thai không có, bạn sẽ được bác sĩ chỉ định thực hiện ở nơi khác.

Siêu âm đo độ mờ da gáy cho phép đánh giá xem thai nhi có nguy cơ mắc Hội chứng Down hay bị các bất thường khác về nhiễm sắc thể hay không. Việc đánh giá rủi ro này được dựa trên tuổi của thai phụ, độ dày của da gáy, xương mũi thai nhi và xét nghiệm máu.

Nếu xác suất xảy ra điều bất thường là lớn, bạn có thể cần làm thêm các xét nghiệm khác như xét nghiệm chọc dò nước ối để có câu trả lời chính xác. Bạn và chồng bạn có thể thảo luận chi tiết về vấn đề này với bác sĩ của bạn.

Siêu âm vào giữa ba tháng cuối

Các bệnh viện thường có siêu âm vào giữa ba tháng cuối và đây là lần siêu âm mà hầu hết các bà mẹ đều thấy phấn khích, không chỉ vì đây là cột mốc quan trọng mà còn vì lúc này bé yêu không còn là một hình hài mơ hồ mà sẽ trông giống một đứa trẻ hơn! Thời gian siêu âm kéo dài khoảng 15 - 20 phút và hầu hết các bệnh viện đều gởi cho bạn bức ảnh chụp em bé từ máy siêu âm.

Lần siêu âm này thường được thực hiện vào khoảng từ tuần thai thứ 16-20. Nó cho phép bác sĩ kiểm tra bé của bạn từ đầu đến chân, vì thế nên họ sẽ kiểm tra:

• Đầu của bé để xem có bất kỳ vấn đề gì về não hay có bị hở hàm ếch không.
• Xương sống và bụng của bé để biết chắc mọi thứ nằm đúng vị trí và đã phát triển.
• Kích thước và hình dạng của thai nhi.
• Dạ dày, là bộ phận bạn nhìn thấy ở phía dưới tim. Bạn có thể nhìn thấy một ít nước ối mà bé đã nuốt, nó trông giống như một bong bóng màu đen nằm trong bụng bé.
• Thận và bàng quang của bé.
• Tay và chân của bé, mặc dù bác sĩ có thể sẽ không đếm số ngón tay và ngón chân.
• Nhau thai, cuống rốn và nước ối.
• Kích thước đầu, bụng và xương đùi để đảm bảo rằng chúng đang phát triển bình thường.

Nếu có bất cứ dấu hiệu bất thường nào, bạn sẽ được trao đổi với bác sĩ và sẽ được chỉ định thực hiện một vài xét nghiệm khác.

Siêu âm về tình trạng tăng trưởng

Lần siêu âm này để đảm bảo bé đang lớn và phát triển khỏe mạnh, thường chỉ được thực hiện khi có lo ngại về sự phát triển của thai nhi.

Siêu âm thai là phương pháp ghi lại hình ảnh thai nhi và các cơ quan trong vùng chậu của người mẹ trong suốt thai kỳ.

Từ 12 – 14 tuần:

Thời điểm này, bác sĩ sẽ xác định tuổi thai chính xác nhất. Bác sĩ cũng có thể cho bạn biết tim thai như thế nào, thai đơn hay đôi và thai có phát triển bình thường hay không.

Ngoài ra, bác sĩ có thể đo khoảng sáng sau gáy nhằm dự đoán một số bất thường nhiễm sắc thể (những bất thường này có thể là nguyên nhân gây bệnh Down, dị dạng tim, chi, thoát vị cơ hoành…).

Từ 21 – 24 tuần:

Đây là giai đoạn quan trọng nhất để bác sĩ dựa vào đó chuẩn đoán và theo dõi tình trạng mang thai của bạn. Bác sĩ sẽ kiểm tra chiều dài tứ chi, đường kính sọ não, xác định sự hiện diện của các cơ quan khác (tim, phổi, dạ dày…).

Ngoài ra, bác sĩ có thể phát hiện hầu hết các bất thường về hình thái của thai nhi như sứt môi, hở hàm ếch, dị dạng ở các cơ quan nội tạng. Thời gian này đặc biệt quan trọng còn bởi vì những đình chỉ thai nghén chỉ có thể được thực hiện trước tuần thứ 28.

Từ 30 – 32 tuần:

Lần siêu âm này, bác sĩ sẽ phát hiện thêm những bất thường xuất hiện muộn (bất thường ở động mạch, tim và một vùng cấu trúc não).

Bác sĩ cũng xác định cụ thể hơn ngày dự sinh của bạn và tình trạng nước ối (nhiều hay ít, có đục hay không).

Ngoài ra, siêu âm vào thời gian này cũng giúp nhận biết tình trạng phát triển chậm trong tử cung – là một trong những nguyên nhân chính gây suy thai và ngạt sau đẻ.

Tuy nhiên, bạn không nhất thiết chỉ siêu âm 3 lần trong suốt thai kỳ. Tùy vào sức khỏe của bạn và thai nhi, bác sĩ có thể hẹn bạn thời gian cụ thể để siêu âm lại.

Những vấn đề về siêu âm thai - 1

Một số lưu ý khi đi siêu âm

Trước khi siêu âm, bạn nên uống thật nhiều nước ( 2 – 3 ly nước trước khoảng 1 giờ) và nhịn tiểu. Lúc đó, bàng quang của bạn sẽ căng ra và việc siêu âm sẽ dễ dàng hơn.

Siêu âm qua ngã âm đạo được thực hiện bằng cách đưa đầu dò siêu âm vào âm đạo của sản phụ. Phương pháp này giúp xác định thai ngoài tử cung sớm và chính xác hơn so với siêu âm qua ngã bụng. Tuy nhiên, trước khi thực hiện, bạn có thể trao đổi với bác sĩ xem kỹ thuật này có phù hợp với bạn hay không.

Bạn cũng nên lưu ý rằng, không phải lúc nào siêu âm cũng phát hiện ra các dị tật thai nhi. Có những trường hợp, đến khi bé chào đời bác sĩ mới phát hiện ra dị tật của bé.

Những kết quả siêu âm bất thường

Những kết quả siêu âm bất thường có thể biểu hiện trong một số trường hợp sau:

- Thai ngoài tử cung

- Đa thai

- Thai chết lưu

- Bất thường về ngôi thai

- Dị tật bẩm sinh

- Các vấn đề về nước ối như thiểu ối, đa ối.

- Bất thường ở nhau thai: nhau tiền đạo, nhau bị bong ra.

- Chậm phát triển trong tử cung.

- Các khối u trong tử cung (lá phôi, thai trứng…)

- Những bất thường khác ở tử cung, buồng trứng và cấu trúc trong vùng chậu.

Những vấn đề về siêu âm thai - 2

Những nguy cơ của siêu âm

Theo các nghiên cứu khoa học cho thấy siêu âm không gây ra ảnh hưởng gì đáng kể đối với cả cơ thể người bệnh và thai nhi. Khi bạn siêu âm, bạn cũng không hề cảm thấy đau hay khó chịu gì đặc biệt.

Tuy nhiên, bạn không nên vì thế mà quá lạm dụng siêu âm. Siêu âm nhiều lần vẫn dễ có rủi ro vì bức xạ luôn ảnh hưởng đến các lớp mô. Có những vùng rất nhạy cảm với sóng siêu âm, bác sĩ gọi đấy là những “vùng mềm” như mắt, tuyến sinh dục. Theo tâm lý của các bà mẹ, những vùng này thường bị bác sĩ chụp nhiều nhất, không vì mục đích y khoa.

Những thắc mắc thường gặp khi siêu âm

Xác đinh giới tính thai nhi

Thời điểm xác định tương đối chính xác nhất giới tính của thai nhi là từ tuần thứ 14 trở đi. Trong 3 tháng đầu, dương vật của các bé trai sẽ hình thành. Tuy nhiên, vì thai còn nhỏ nên việc phân biệt dương vật và âm vật sẽ rất khó. Việc phân biệt rõ ràng giới tính của thai nhi chỉ có thể được thực hiện khi thai đã lớn hơn.

Nếu bác sĩ kết luận con bạn là con trai thì tỷ lệ sẽ chính xác hơn là kết luận về con gái. Trong nhiều trường hợp, khi thai nhi đã được 28 tuần mà tinh hoàn vẫn chưa di chuyển xuống bìu thì bác sĩ sẽ dễ nhầm con trai với con gái.

Xác định tuổi thai qua siêu âm

Qua kích thước và hình dạng của thai nhi, bác sĩ có thể tính toán được tuổi thai dựa vào một bảng đối chiếu. Tuy nhiên, việc xác định này vẫn có sai số, do bảng đối chiếu chỉ cho biết thai tương ứng với các thai bình thường ở độ tuổi bao nhiêu.

Vì vậy, tốt nhất bạn nên nhớ được ngày đầu tiên của lần hành kinh cuối và xác định tuổi thai bắt đầu từ ngày này.

Siêu âm 3 chiều tốt hơn?

Thông thường, siêu âm 2 chiều (hay còn gọi là siêu âm 2D, siêu âm đen trắng) dùng để đo chiều dài, đường kính, những đường cắt của bào thai để so sánh với những kích thước bình thường.

Còn siêu âm 3 chiều (siêu âm 3D, siêu âm màu) cho hình ảnh bào thai với kích thước thật, lớn hay nhỏ phụ thuộc vào tuổi thai.

Nhiều người cho rằng siêu âm 3D rõ ràng hơn, dễ nhìn hơn… nên tốt hơn siêu âm 2D. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, siêu âm 3D chỉ thường dùng trong các trường hợp phát hiện dị tật thai nhi, chứ không đưa ra những chỉ số về kích thước, trọng lượng, tuổi thai nhi chính xác bằng siêu âm 2D.

Xác định tình trạng sức khỏe của thai nhi

Siêu âm không cho bạn biết được tình trạng con bạn khỏe hay yếu.

Dựa vào siêu âm, bác sĩ cho bạn biết các chỉ số về kích thước, đường kính lưỡng đỉnh, chiều dài xương đùi… của thai nhi. Qua đó có thể khẳng định rằng, tại thời điểm siêu âm, tỷ lệ cơ thể thai nhi có cân đối và tương xứng với tuổi thai hay không, đồng thời thai nhi có tiềm ẩn một căn bệnh nào không.

Theo các chuyên gia khoa sản, những dị tật phổ biến nhất ở thai nhi thường là ở hệ thống thần kinh, đầu - mặt - cổ, ngực -bụng. Tỷ lệ thai nhi dị dạng ở Việt Nam cũng không hề nhỏ, chiếm tới 3%. Vì vậy, siêu âm là cách hiệu quả và đơn giản để phát hiện các khiếm khuyết này.

Siêu âm liệu có an toàn không?

Chưa có một bằng chứng khoa học nào cho thấy mối liên quan giữa việc siêu âm và những tác hại xấu của nó. Phương pháp chữa trị bệnh lâm sàng đã sử dụng siêu âm trong nhiều năm qua nhưng chưa cho thấy bất cứ dấu hiệu bất lợi nào. Mặc dù có thể tồn tại những hiệu ứng sinh học trong tương lai nhưng dữ liệu hiện tại cho thấy, lợi ích từ siêu âm còn nhiều hơn so với những rủi ro đối với bệnh nhân. Tuy nhiên, trong thời gian mang thai, bạn không nêu tùy tiện siêu âm nếu không được sự chỉ định của bác sĩ. Thông thường trong suốt thai kỳ bạn chỉ nên siêu âm 3 lần ngoài những lần khác được bác sĩ yêu cầu.

Những lần siêu âm bắt buộc

Trong suốt 9 tháng mang thai, có 3 lần siêu âm được coi là bắt buộc để xác định thai có bình thường hay không, đó là:

Khi nào bà bầu cần đi siêu âm? - 1
Việc siêu âm thai nhi là vô cùng quan trọng để phát hiện dị tật. (Ảnh minh họa)

12-14 tuần

Ở thời điểm này, siêu âm giúp tính tuổi thai cực kỳ chính xác. Ngoài ra, đây cũng là thời điểm duy nhất có thể đo khoảng sáng sau gáy nhằm dự đoán một số bất thường nhiễm sắc thể nguy hiểm (gây bệnh down, dị dạng tim, chi, thoát vị cơ hoành...). Ngoài 14 tuần, việc đo này sẽ không còn chính xác nữa. Nếu khoảng sáng sau gáy tăng, vào tuần thứ 18, thai phụ cần được chọc ối để chẩn đoán bệnh down và siêu âm hình thái xem có dị dạng hay không.

21-24 tuần

Nếu người mẹ không quá béo, máy siêu âm tốt và trình độ bác sĩ ổn thì việc siêu âm lúc này có thể giúp phát hiện hầu hết các bất thường về hình thái của thai nhi như sứt môi, hở hàm ếch, dị dạng ở các cơ quan, nội tạng. Lần siêu âm này rất quan trọng vì nếu cần đình chỉ thai nghén thì phải làm trước tuần thứ 28. Sau thời gian đó, nếu kích thích đẻ non thì thai dị tật vẫn có thể sống, và việc chẩn đoán trước sinh sẽ không còn ý nghĩa.

30-32 tuần

Lần siêu âm này giúp phát hiện một số vấn đề hình thái xảy ra muộn như bất thường ở động mạch, tim và một vùng cấu trúc của não. Ngoài ra, siêu âm lúc 30-32 tuần cũng giúp nhận biết tình trạng phát triển chậm trong tử cung - một nguyên nhân gây suy thai và ngạt sau đẻ.

Ngoài 3 lần xét nghiệm trên, các bác sĩ cũng khuyến cáo, tất cả các thai phụ nên làm xét nghiệm sàng lọc mang tên Triple test, giúp dự đoán nguy cơ dị dạng nhiễm sắc thể của thai. Nếu kết quả dưới 1/125 thì có thể yên tâm là em bé hoàn toàn bình thường. Xét nghiệm này chính xác đến 95,5%, tuy nhiên cũng chỉ có giá trị khi được thực hiện vào tuần thai 14-17.

Có phải phòng khám nào cũng phát hiện được dị tật?

Các mẹ nên biết rằng, không phải phòng khám nào có máy và bác sĩ siêu âm cũng có thể chẩn đoán dị tật thai nhi. Việc đo khoảng sáng sau gáy hay siêu âm hình thái đều phải được đào tạo chuyên môn riêng. Vì vậy, các bà bầu nên tìm đến những phòng khám có uy tín để được chẩn đoán chính xác.

Khi nào bà bầu cần đi siêu âm? - 2
Không phải tất cả các phòng khám đều có thể phát hiện được
dị tật ở thai nhi. (Ảnh minh họa)

Hiện nay các cơ sở chuyên về sản khoa hay trung tâm khám bệnh lớn thường có bác sĩ có chuyên môn về siêu âm chẩn đoán dị tật thai nhi.Tuy nhiên, ở những cơ sở y tế khác, đặc biệt là các tỉnh lẻ, rất ít bác sĩ đủ khả năng trong lĩnh vực này. Mặt khác, để siêu âm hình thái thai nhi, thời gian thực hiện ít nhất phải là 10-15 phút để rà soát hết các cơ quan. Trong khi đó, các phòng siêu âm thông thường hiện nay chỉ làm trong 5-6 phút, đo các chỉ số cơ bản như cân nặng, tim thai, chiều dài xương đùi, kích thước lưỡng đỉnh, ngày dự sinh...

Đó là nguyên nhân khiến khá nhiều trẻ dị tật nặng vẫn được sinh ra, nhất là tại các địa phương mà hệ thống y tế chưa phát triển.

Một số xét nghiệm để kiểm tra sức khỏe của thai nhi

1. Xét nghiệm máu để phát hiện bệnh Rhesus: Nếu máu của mẹ là Rhesus âm tính còn máu thai nhi là Rhesus dương tính, thì cơ thể người mẹ sẽ tạo ra kháng thể phá hủy tế bào máu của thai. Do đó, trẻ có thể bị thiếu máu, tổn thương tim. Xét nghiệm Rhesus âm dương để sớm phát hiện xem thai nhi có bị chứng rối loạn máu hay không. Thời gian thực hiện xét nghiệm tốt nhất: thai 11 – 13 tuần 6 ngày tuổi, 14 – 16 tuần 6 ngày tuổi.

2. Phương pháp chọc hút nước ối để lấy bệnh phẩm thai nhi, làm xét nghiệm nhiễm sắc thể đồ thai nhi nhằm xác định bất thường về nhiễm sắc thể. Thời gian thực hiện chọc hút ối tốt nhất: thai nhi được 17 – 18 tuần. Chọc hút ối được tiến hành trong 5 – 10 phút và lấy ra khoảng 20 ml nước ối. Tỉ lệ biến chứng khi thực hiện phương pháp này ở dưới 5% (rỉ ối, sảy thai).

3. Sinh thiết bánh nhau là biện pháp tuy không tốn kém nhưng tỉ lệ sảy thai lên đến 24%. Do đó được áp dụng rất hạn chế, chỉ trong trường hợp cần thiết.

Bí quyết làm trắng da dưới cánh tay

Bí quyết làm trắng da cấp tốc không cần đến trung tâm làm đẹp

Bí quyết làm món giả cầy ngon

Cách làm bánh bột lọc Huế hương vị khó quên

Cách làm bánh lọt lá dứa thơm ngon

(ST).