1
Cây vả thuộc loại cây gỗ to với những cành mập mạp, nằm ngang vươn ra như những gọng ô mang một màu xanh ngút ngàn. Mùa thu hoạch vả kéo dài từ tháng 12 tới tháng 3 năm sau. Các khoảng thời gian khác trong năm, cây vẫn cho trái lai rai. Quả vả to và bùi hơn trái sung, không chỉ là nguồn thực phẩm mà còn được người dân quê tôi xem như một vị thuốc quý chữa được nhiều bệnh: suy nhược, kém ăn, gầy yếu...
Tôi bắt đầu mê món trái cây này từ khi còn bé xíu. Mùa hè nắng như đổ lửa, dưới bóng mát của cây vả, tụi con nít chúng tôi tụ tập chơi ô quan, trốn tìm... rồi đến lúc đói bụng liền trèo lên hái những quả vả nhỏ nhỏ, xanh xanh chấm với muối trắng. Mẹ tôi lại thích hái từng rổ vả về muối, để dành làm thức ăn cho những ngày không kịp buổi chợ đường xa. Chọn những trái không quá già, dầm với nước pha một ít muối, vài giọt chanh cho bớt vị chát, sau đó khứa từng lát mỏng theo hình tròn của trái vả cho đẹp mắt. Đồ dùng để muối vả nhất thiết phải là loại hũ sành. Sắp vả vào hũ, đổ hỗn hợp giấm và đường đã đun sôi để nguội, thêm ít ớt đỏ tươi, một vài múi tỏi để có vị cay. Làm món vả dầm này nhất thiết phải có gừng để có được mùi thơm và giúp bụng ấm hơn. Miếng vả dầm giòn giòn, mằn mặn và chua dìu dịu, ăn ngon không thua gì các loại dưa muối.
Canh vả - Ảnh: Thanh Ly
Trái vả quê tôi còn góp phần làm phong phú thêm mâm cơm thanh đạm. Vả thái dày, cắt thành miếng, chần qua nước sôi rồi cho vào nồi cá đồng (cá rô, cá tràu) hay thịt. Khi nước cá sền sệt, vả đã ngả màu vàng sậm hơn, lấy đũa xăm thử thấy mềm thì nhanh tay rắc một ít tiêu bột, tắt lửa, nhấc xuống. Vả có vị ngọt của cá lại thêm vị béo của dầu, ăn hoài được hoài.
Những hôm rảnh rỗi vụ mùa, thế nào mẹ cũng làm món vả trộn. Chọn trái có màu xanh sậm, mình tròn thì mới ngon. Đun nước thật sôi rồi mới cho vả vào luộc đến khi mềm. Để nguội, dùng dao vạt bỏ lớp vỏ bên ngoài, cắt mỏng và dọc theo chiều từ cuống đến núm trái. Dùng tay vắt mạnh cho kiệt nước, bóp các miếng vả tơi ra. Sau đó giã một chén ớt tỏi. Nước mắm thường được pha chế với đường không quá ngọt. Tôm rửa sạch cho vào nồi thêm một chút muối, rang tôm chín rồi lột vỏ, xé nhỏ. Tất cả hỗn hợp tôm, vả trộn với nước mắm. Cuối cùng cho đậu phộng rang giã dập, một ít rau quế, rau húng và bắp chuối xắt mỏng, nêm thêm gia vị cho vừa ăn. Từng đũa vả trộn chan chát, bùi bùi xen kẽ với độ chua dịu, có lẽ ai một lần thưởng thức cũng nhớ mãi.
Đặc biệt, vả còn có công dụng như chuối chát, bào mỏng ăn sống với rau thơm, dùng chung với bánh xèo, hay nấu canh bồi dưỡng cho người ốm đau, phụ nữ sau sinh. Vả gọt vỏ, xắt lát to bằng ngón tay cái, hầm xương trước cho mềm rồi thả vào, sôi một lúc là chín, bắc xuống cho lá hành, lá lốt vào, thành món ngon hấp dẫn.
